Vísbending - 21.12.1983, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Bandaríkjadollari:
Vaxandi uggur vegna halla á opinberum rekstri og viðskiptahalla
Dollaragengi þó hærra í desember en
um langt skeið
Gengi dollarans var í síðustu viku
hærra gagnvart mörgum helstu
gjaldmiðlum en dæmi eru til um ára-
bil. Var gengið til dæmis hærra gagn-
vart þýsku marki en það hafði verið í
tíu ár og hærra en nokkru sinni fyrr
gagnvart ýmsum veikari myntum.
Hækkunin er að mestu rakin til ytri
aðstæðna og lögðust þar margir
þættir á eitt um að hækka gengi doll-
arans. Skotárásir Bandaríkjamanna í
Líbanon jók eftirspurn eftir dollar-
anum, þar sem dollarinn virðist nú
hafa tekið við af gulli sem trygging
fjármuna, og hann hækkar þvl í verði
er hætta er talin steðja að. Þá birtust
ýmsar skammtímamælingar hag-
stærða ífyrri hlutadesembermánað-
ar sem venju fremur gáfu tilefni til
bjartsýni. Þar má nefna tölur um
minna atvinnuleysi (úr 8,8% í októ-
ber í 8,4% í nóvember) og tölur um
nýjar verksmiðjur sem farið er að
reisa. Jafnframt hefur óvenjulega
mikil framleiðsluaukning á þessu ári
fyllt menn bjartsýni.
Aukin dollaraeftirspurn fyrr í mánuð-
inum mun hafa hafist í Evrópu, en á
svipuðum tíma voru þar harðvítugar
deilur innan Efnahagsbandalagsríkj-
anna, m.a. vegna fjárrnála banda-
lagsins og fjárhagsáætlunar.
Yflrleltt lítll g/aldeyrlsvidskipti I
desember
í desember eru oft lítil viðskipti á
gjaldeyrismarkaði. Samningar um til-
tölulega litlar fjárhæðir fara þvi að
skipta meira máli en endranær og á
slíkumtímum eroftvonátalsverðum
sveiflum á gengi. Gjaldeyrissalar eru
að jafna bækur sínar fyrir áramótin,
en þá er yfirleitt lægð í gjaldeyrisvið-
skiptum. Sagt er að til séu spákaup-
menn sem reyni að notfæra sér
aðstæðurnar og hafa áhrif á gengi
gjaldmiðla með smáum fjárhæðum á
meðan stóru bankarnir taka ekki þátt
í viðskiptunum svo að neinu nemi.
Hvernig reiðir dollaranum af 1984?
Þótt þær skýringar á hágengi dollar-
ans sem hér hafa verið taldar höfði
aðallega til ytri aðstæðna og skamm-
tímaáhrifa, en síður til beinna efna-
hagslegra þátta, þá hljóta þeir síðar-
nefndu einnig að hafa nokkur áhrif.
En þar stangast á skammtíma- og
langtímasjónarmið. Sé litið á fyrri
hluta næsta árs eru horfur á að vextir
haldist áfram háir í Bandaríkjunum
og því ólíklegt að gengi dollarans falli
mikið snemma á árinu. Sé litið lengra
eru blikur á lofti og eru hallarnir tveir
í þjóðarbúskap Bandaríkjamanna,
hallinn á opinberum rekstri og við-
skiptahallinn, áhyggjuefni fleiri og
fleiri sem um málið hafa fjallað.
Stephen Marrls, seniorfellow í Insti-
tute for International Economics í
Washington, ritargrein í nýjasta hefti
Fortune tímaritsins og varar við að
óbreytt ástand geti leitt til alvarlegs
misvægis í bandarískum þjóðarbú-
skap líkt eins og Bretar lentu í á
miðjum síðasta áratug. Stephen
Marris var áður aðalráðgjafi fram-
kvæmdastjóra OECD varðandi efna-
hagsmál. I misvæginu, sem Marris
kallar „stabilisation crisis", felst, að
gengi gjaldmiðilsins tekur að falla, en
vextir hækka og verðbólga eykst.
Jafnvægi bandaríska þjóðarbúsins
er stefnt í hættu vegna stjórnleysis í
opinberum fjármálum, að sögn
Marris.
Hallareksturinn leiðir fyrr eða síðar til
þess að menn glata trausti á inn-
lendum fjármálamarkaði og gjaldeyr-
ismarkaði. Aðhaldssöm stefna í pen-
ingamálum eins og sú sem fylgt er í
Bandaríkjunum um þessar mundir
bætir úr í bili, en getur engan veginn
komið í veg fyrir það tjón sem halla-
rekstur hins opinbera veldur. Opin-
ber lánsþörf hefur í för með sér háa
vexti og vextirnir laðatil sín nægt fjár-
magn til að jafna hallann fyrst í stað.
En þetta ástand getur ekki varað að
eilífu. Fyrr eða síðar kemur að því að
fjármálamenn missa trúna á dollar-
ann. Þá snýst fjárstreymið við og þá
veikist gengi dollarans og verðbólga
eykst. Vextir halda áfram að hækka
en gengi dollarans gæti haldið áfram
að lækka enn um sinn vegna þess að
fjárstreymi út úr landinu stöðvast
ekki.strax.
Harðlega deilt á Bandaríkjamenn fyrir
efnahagsstefnuna
Háir vextir í Bandaríkjunum hafa
valdið spennu á milli Bandaríkja-
manna og Vestur-Evrópuþjóða og
hefur Thatcher, forsætisráðherra
Breta, nýlega gagnrýnt Bandaríkja-
menn harðlega í breska þinginu fyrir
efnahagsstefnuna og þau áhrif sem
hún hefur á vexti á alþjóðlegum
markaði. Á blaðamannafundi sem
Regan, fjármálaráðherra Bandaríkj-
anna.hélt í London 8. desember s.l.,
talaði hann opinskátt um vandann í
rikisfjármálum þjóðar sinnar og
viðurkenndi að draga þyrfti úr halla-
rekstrinum. I ræðu sinni í breska
þingínu spáði Thatcher, forsætisráð-
herra, að hallareksturinn í Bandaríkj-
unum mundi valda miklum vand-
kvæðum innan árs („cause great
trouble within twelve months"). En
Regan gaf engar vonir um minnkandi
lánsþörf hins opinbera 1984, þar
sem forsetakosningarnar fara i hönd.
Tengslunum á milli bandaríska þjóð-
arbúskapsins og umheimsins hefur
verið líkt við fíl í árabát, og halda
stjórnvöld utan Bandaríkjanna því
fram að þeir beri eingöngu eigin hag
fyrir brjósti við mótun og framkvæmd
efnahagsstefnu sinnar. Opinberri
lánsþörf í Bandarikjunum hefur verið
fullnægt án þess að hafa merkjanleg
áhrif á kauphallarviðskipti þar og háu
Heimild: Financial Times