Vísbending - 29.02.1984, Blaðsíða 2

ViSBENDING
2
Gjaldeyrisstýring
Rétturinn til að kaupa og selja gjaldeyri á ákveðnu gengi1)
„Currency Options"
Gjaldeyrisréttur eða „Currency Op-
tion" er réttur til að kaupa eða selja
gjaldmiðil fyrir aðra mynt á ákveðnu
gengi. Sá sem kaupir slíkan rétt
getur notfært sér hann hvenær sem
er innan tiltekins tíma - eða sleppt
því alveg að nýta hann. Stutt ersíðan
viðskipti með gjaldeyrisrétt hófust en
þetta form viðskipta er talið ein mark-
verðasta nýjungin á gjaldeyrismark-
aði síðustu árin. Til eru opnir fram-
virkir samningar („option date for-
ward contracts") en þeim fylgir réttur
tii að kaupa eða selja eina mynt fyrir
aðra á föstu gengi hvenær sem er á
tilteknu tímabili - en viðskiptin verða
að lokum að eiga sér stað. Gjaldeyr-
isréttur er, eins og nafnið bendir til,
réttur til að kaupa eða selja, en alls
engin kvöð fylgir ef gengi þróast
þannig að viðskiptin verða óhag-
kvæm fyrir rétthafann. Á gjaldeyris-
markaði er hægt að kaupa bæði rétt
til að kaupa mynt A fyrir B eða rétt til
að selja mynt A fyrir B.
Með gjaldeyrisrétti er því hægt að
tryggja sig gegn gengistapi á svip-
aðan hátt og hægt er að beita fram-
virkum viðskiptum til tryggingar í
erlendum viðskiptum. Munurinn er
þó sá, eins og fyrr segir, að framvirka
samninga verður alltaf að standa við,
þ.e. á samningsdegi verða þau við-
skipti sem samið er um að eiga sér
stað, en gjaldeyrisrétti fylgir engin
kvöð.
Kostir gjaldeyrisrétts í
erlendum viðskiptum
Með framvirkum samningi er hægt
að tryggja gegn gengisbreytingu á
annan veginn, þ.e. gegn gengistapi
verði gengisbreytingar á þann
veginn. Sá galli fylgir þó gjöf Njarðar
að sá sem gerir samning fram í tím-
ann til að tryggja sig gegn gengistapi
verður af gengishagnaði ef hann
myndast. Raunverulegan kostnað
við framvirk viðskipti er því aldrei
hægt að reikna fyrr í lok samnings-
tímans og gengishagnaður sem tap-
ast vegna samningsins verður að
skoðastsem kostnaðurviðsamning-
inn.
Ef keyptur er gjaldeyrisréttur f stað
þess að gera samning fram í tímann
1) I grgin þessari er stuðst við „Foreign
Currency Options - The Third Dimension to
Foteign Exohange" eftir John Fleywood,
einn af bankastjórum Hambros Bank í
London. Greinin kom út á vegum Philadel-
phia Stock Exchange í janúar 1983. Hér
hefur í tilraunaskyni verið notað orðið gjald-
eyrisréttur fyrir „ Currency Options".
næst full trygging gegn gengistapi og
verði gengisbreytingar á hinn veg-
inn, þ.e. myndist gengishagnaður,
glatast sá hagnaður ekki þar sem
engin kvöð fylgir réttinum. Þannig er
alltaf hægt að reikna kostnaðinn við
slík viðskipti fyrirfram. Versta tilfelli er
þegar gengi helst alveg óbreytt til
loka samningstímans; kostnaður er
þá það verð sem greitt var fyrir gjald-
eyrisréttinn. Það þykir því henta sér-
staklega vel að tryggja með gjaldeyr-
isrétti þegar gerð eru tilboð í verk í
öðrum löndum eða í verk þar sem
kostnaður er háður gengisbreyt-
ingum einhverra hluta vegna.
Hvernig er rétturinn notaður?
Best er að bera saman framvirk við-
skipti og gjaldeyrisrétt með því að
taka dæmi. Breskt fyrirtæki ætlar að
kauþa pappír frá Bandaríkjunum fyrir
520.000 dollara miðað við gengi (
febrúar en ber að greiða fyrir inn-
flutninginn í júlf. Bæði daggengi og
framvirkt gengi m.v. afhendingu í júlí
eru 1,5160 dollarar pr. sterlingspund
(m.v. engan vaxtamun á milli dollara
og punds). Breskafyrirtækiðtelursig
alls ekki geta tekið áhættuna af geng-
istapi án tryggingar en telur samt lík-
legt að gengi dollarans veikist fremur
en styrkist þegar líður á árið. Það
telur sig þó geta tekið á sig svolitla
hækkun dollarans, til dæmis í um
1,50 pr. pund. í þessu dæmi virðist
kaup á rétti til að kaupa dollara m.v.
gengið 1,50 besta tryggingin.
Ef fyrirtækið gerir samning um
kaup á dollurum á framvirkum mark-
aði til að tryggja sig gegn gengistapi
þarf það að greiða 343.008 pund í
júlí ($ 520.000/1,5160). Þannig fæst
trygging gegn gengishækkun dollar-
ans en fyrirtækið missir af gengis-
hagnaði ef gengi dollarans lækkar á
samningstímanum. Þar sem breska
fyrirtækið treystir sér til að taka á sig
hækkun dollaragengis í 1,50 pr.
pund kaupir það rétt til að kaupa
520.000 dollara á genginu 1,50 allt
fram til 31. júlí í sumar. Rétturinn gæti
kostað fyrirtækið um 5.000 sterlings-
pund.
Ef gengi dollarans lækkar til dæmis í
1,6160 þá verður rétturinn til að
kaupa dollara á genginu 1,50 einsjds
virði. Kostnaðurinn við pappírskaup-
in verður þá 321.782 pund (520.000/
1,6160) auk gjaidsins fyrir gjaldeyris-
réttinn, 5.000 pund, samtals 326.782
pund. Gengishagnaður yrði þá
16.226 pund.
Ef gengi dollarans hækkar til dæmis í
1,4160 þá neytir fyrirtækið réttar síns
til að kaupa dollara m.v. gengið 1,50.
Kostnaðurinn verður þá 346.667
pund (520.000/1,50) auk 5.000
punda fyrir réttinn til að kaupa dollara
á genginu 1,50, samtals 351.667
pund. Aukakostnaðurinn er þá 8.659
pund en getur aldrei orðið hærri jafn-
vel þótt gengi dollarans hækki enn
meira. Vinsældir þessarar nýju leiðar
í gjaldeyrisviðskiptum eru fólgnar í
því að fyrirtæki geta firrt sig áhættu af
gengistapi án þess að verða af geng-
ishagnaði ef til hans kæmi.
Tilboð í erlendum viðskiptum
Eins og áður var getið kemur réttur-
inn til að kaupa eða selja gjaldeyri, án
allrar skuldbindingar nema þeirrar að
greiða fyrir réttinn, að góðum notum
er fyrirtæki þurfa að géra tilboð í verk
á erlendum vettvangi. Tilboð þarf að
miðast við fast verð og stendur í
ákveðinn tíma og fyrirtæki sem gerir
tilboð hefur því þegar stofnað til
gengisáhættu án þess að vita neitt
um hvort tilboðinu verður tekið eða
hafnað. Kaup á rétti til að kaupa eða
selja þann gjaldeyri sem þarf vegna
þess verks sem boðið er í dregur
verulega úr þeirri gengisáhættu sem
alltaf fylgir því að bjóða í verkefni (
útlöndum.
Tilboð eru raunar ekki bara gerð
þegar um stóra verksamninga er að
ræða. Milliríkjaviðskipti eru oftast
með þeim hætti að framleiðandi eða
seljandi býðst til að selja á ákveðnu
verði sem stendur í tiltekinn tíma.
Flestir verðlistar erlendis frá eru á
þessu formi og eru því í vissum
skilningi tilboð. Sama máli gegnir um
innlenda verðlista yfir innfluttar
vörur. f öllum þessum tilvikum geta
þeirsem gera tilboðin firrt sig geng-
isáhættu með því að kaupa rétt til
gjaldeyrisviðskipta á föstu gengi og
án þess að skuldbinda sig.
Kostnaður við gjaldeyrisrétt
Það gjald sem greiða þarf á gjaldeyr-
ismarkaði fyrir réttinn til að kauga eða
selja eina mynt fyrir aðra á föstu
gengi í tiltekinn tíma ræðst af þremur
þáttum: Mismuninum ádaggengi við
upphaf samnings og „réttargengi"
(1,50 dollarar pr. pund í dæminu hér
að framan); gildistíma samningsins;
og stöðugleika gengis þeirra mynta
sem um er samið.
Gjaldinu má til hægðarauka skipta í
tvo hluta, gengisþátt og tímaþátt.
Gengishlutinn er sá gengishagnaður
sem yrði ef réttarins væri neytt strax,