Vísbending - 06.06.1984, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
3
Gjaldeyrisréttur________________________________________________________
Réttur til að kaupa eða seija oft hagkvæmari en framvirkur samningur
Að gengistryggja tilboð
Þann 29. febrúar s.l. var greint frá
gjaldeyrisrétti í Vísbendingu -réttinum
til að kaupa eða selja gjaldeyri á
umsömdu gengi án þess að nokkur
kvöð til að kaupa eða selja fylgi. Gjald-
eyrisréttur er þannig trygging gegn
gengisbreytingum og hefur sem slík
suma af kostum framvirkra samninga
en einnig nokkra fleiri til viðbótar.
Þegar um er að ræða hefðbundin vöru-
viðskipti við útlönd þarf að vega og
meta hvor leiðin er hagkvæmari (séu
báðar færar), að gera samning um
gjaldeyrisviðskipti fram í tímann eða
að tryggja rétt til gjaldeyrisviðskipta á
umsömdu gengi. Kostir gjaldeyris-
réttar njóta sín þó ef til vill best þegar
fyrirtæki gera tilboð um viðskipti í ann-
arri mynt en heimamynt sinni. Vegna
samkeppni verður að halda hagnað-
arhlutfalli eins lágu og unnt er þegartil-
boð eru gerð. Ófyrirséðar gengisbreyt-
ingar geta því snúið væntanlegum
hagnaði í tap. Framvirkur samningur
um kaup eða sölu á gjaldeyri kemur
ekki til álita vegna þess að við hann
verður að standa jafnvel þótt tilboði sé
hafnað og ekkert verði úr viðskiptum.
Gjaldeyrisréttur getur verið full trygg-
ing gegn ófyrirséðu gengistapi og ef
ekkert verður úr þeim viðskiptum sem
fólust í tilboðinu tapast ekkert nema
„iðgjaldið", þ.e. það gjald sem greitt
varfyrir réttinn.
Bankarnirtaka viö
Réttur til að kaupa eða selja
ákveðna fjárhæð í einni mynt fyrir aðra
á umsömdu gengi mun eiga rætur
sínar að rekja til kauphallanna í Phila-
delphia og í Chicago, en þar og einnig
í kauphöllum víðar um lönd er hægt að
kaupa slíka tryggingu í gjaldeyrisvið-
skiptum í „stöðluðum" einingum.
Þessir einingasamningar eiga vaxandi
vinsældum að fagna og kostir þeirra
eru bæði að auðveldara er fyrir kaup-
hallirnar að jafna saman samningum til
að draga úr eigin áhættu vegna geng-
istaps og jafnframt að auðvelt er að
selja einingasamning aftur ef sá sem
gerði samninginn þarf ekki að nota
hann. En stöðluðu samningarnir hafa
samt ekki hentað fyrirtækjum með
ýmsar sérþarfir - vegna þess að dag-
setningar eða fjárhæðir falla ekki að
stöðluðu samningunum. Af þeim
ástæðum bjóða nú margir af alþjóð-
legu bönkunum slíkar gjaldeyristrygg-
ingar og hjá bönkunum er hægt að
semja um fjárhæðir og tímasetningar
sem henta hverjum og einum. Helstu
bankarnir sem stunda slík viðskipti eru
Citibank, Marine Midland, Chemical,
Bank of America, Merrill Lynch Inter-
national Bank og Goldman, Sachs og
Co., en einnig má nefna Barclays Bank
Ltd. í London, Union Bank í Sviss og
Bank of Tokyo.
í harðnandi verðsamkeppni
Hér á landi er hvorki hægt að gera
framvirkan samning um gjaldeyrisvið-
skipti né heldur er hægt að tryggja er-
lend viðskipti með gjaldeyrisrétti. Ekki
er samt úr vegi að skýra frekar mis-
muninn á framvirkum samningum og
gjaldeyrisrétti með því að taka dæmi
um innflutningsverslun sem margir
þekkja af eigin raun. Reiknum i svipinn
með því að bæði sétil framvirkurgjald-
eyrismarkaður á íslandi og unnt sé að
tryggja með gjaldeyrisrétti.
Með minnkandi verðlagshöftum í
innflutningsverslun harðnar sam-
keppnin milli fyrirtækja svo að 5 til 10%
gengistap getur riðið baggamuninn.
Það skiptir því mestu að lenda ekki í
því að kaupa inn á hærra verði en sam-
keppnisaðilinn. Segjum að fyrirtæki A
geri samning um kaup á dollurum til
greiðslu á innfluttum vörum í septem-
ber. Með þessu er fyrirtækið fyrst og
fremst að tryggja sér dollara á föstu
gengi, t.d. kr. 29,75 pr. dollara. Sam-
keppnisfyrirtækið B hirðir ekki eins um
að tryggja sig gegn gengistapi og
semur ekki um kaup á dollurum fram í
tímann eins og A gerði. Ef dollarinn
hækkar nú í verði og kostar t.d. kr.
31,50 í september verður B annað-
hvort að selja sfnar vörur á hærra verði
en A eða lækka álagninguna og taka á
sig gengistap. En ef dollarinn lækkar í
verði í sumar og verður t.d. á kr. 28,00
í september þá verður A samt að
kaupa sína dollara á kr. 29,75 vegna
framvirka samningsins - og verður að
selja á hærra verði en B eða taka á sig
gengistap þrátt fyrir framvirka samn-
inginn.
Fjárhagsleg og viðskiptaleg
áhætta
Áhættu í innflutningsverslun mætti
skipta í fjárhagslega áhættu og við-
skiptaleoa. Fyrirtæki A tryggði sig fjár-
hagslega með framvirkum samningi
vegna þess að gengishækkun dollar-
ans gat ekki dregið úr hagnaði þess.
En viðskiptaleg áhætta var enn fyrir
hendi þar sem samkeppnisaðilinn B
gat (ef til vill með nokkurri slembilukku)
keypt inn sínar vörur á lægra verði ef
gengi dollarans lækkaði frá kr. 29,75.
Réttur til að kaupa dollara á t.d. 29,75 í
stað framvirks samnings hefði í þessu
tilfelli tryggt gegn hættunni á gengis-
tapi án þess að skerða á neinn hátt við-
skiptalega hagsmuni A ef komið hefði
til lækkunar á gengi dollarans því að
þá hefði fyrirtæki A ekki neitt réttar síns
að kaupa dollara á kr. 29,75.
Gjaldeyrisréttur á íslandi?
Verslun með gjaldeyrisrétt þykir afar
áhættusöm, en eins og önnur trygg-
ingastarfsemi byggist hún á miklum
fjölda til að dreifa áhættunni. Þegar
kauphallir og bankar í útlöndum gera
samninga um rétt til að kaupa eða selja
gjaldeyri á föstu gengi er venjulega um
gífurlega háar fjárhæðir að ræða á ís-
lenskan mælikvarða. Það eru þó engin
rök að „íslenskar séraðstæður" leyfi
ekki slík viðskipti, markaðurinn sé of
lítill, o.s.frv. Með minnkandi verðbólgu
og frjálsari verðlagningu en áður eykst
verðskyn almennings og verðsam-
keppni á innlendum markaði fer þess
vegna harðnandi. íslensk fyrirtæki
hljóta því að komast í sömu aðstöðu
og fyrirtæki í nágrannalöndunum en
þar hefur um árabil verið starfræktur
framvirkur gjaldeyrismarkaður og, eins
og fyrr segir, viðskipti með gjaldeyris-
rétt aukast með hverjum mánuðinum
sem líður.