Vísbending - 30.03.1988, Blaðsíða 3

VINNU-
MARKAÐUR:
ÓFRIÐUR í
AÐSIGI?
Dr. PorvaláurGylfmn_______________
Margir forustumenn verklýðsfélaga
og vinnuveitenda hafa áhyggjur af
ástandi og horfum á vinnumarkaði um
þessar mundir og óttast, að hörð átök
séu framundan. Sumir þeirra hafa spáð
erfiðustu vinnudeilum um margra ára-
tuga skeið. Hvernig stendur á því, að
svo skuli horfa strax að loknu ein-
hverju mesta góðæri, sem þjóðin hefur
þekkt?
Góöærið 1984-1987___________________
Er ástæðan sú, að almenningur hafi
farið á mis við góðærið? Öðru nær.
Lífskjör almennings hafa batnað mjög
verulega. Ávextir góðærisins undan-
gengin ár blasa við allra augum.
Bílaumferðin á höfuðborgarsvæðinu
segir sína sögu og byggingargleðin út
um allt land líka.
Opinberar tölur bera órækt vitni um
áhrif góðærisins á afkomu almennings.
Kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann
jókst um hvorki meira né minna en
42% frá 1984 til 1987 eða um rösklega
12% á ári að meðaltali þessi þrjú ár.
Svo voldugar uppsveiflur í efnahagslíf-
inu eru mjög sjaldgæfar. Árin þrjú
næst á undan, 1981-84, hafði kaup-
mátturinn að vísu rýrnað verulega á
sama mælikvarða eða um 15%, en það
jafngildir tæplega 5% kaupmáttarrýrn-
un á ári að meðaltali þann tíma. Kaup-
máttaraukningin á mann frá 1979 til
1987 nam 29% samtals eða rösklega
3% á ári að meðaltali.
Af þessu má sjá, að góðærið síðast
liðin þrjú ár gerði miklu meira en að
bæta fyrir undangengið hallæri. Hitt er
auðvitað rétt, að þessar tölur eru með-
altöl. Það er hugsanlegt, að einhverjir
hópar launþega hafi farið á mis við
góðærið. Tiltækar heimildir benda þó
ekki til þess, að svo hafi verið, enda
hefur verklýðshreyfingin lagt
VÍSBENDING
höfuðáherzlu á jöfnun launakjara síð-
ustu ár í samningum við vinnuveitend-
ur og ríkisvald.
Launasamanburöur
Það er engu að síður alveg rétt, að
launþegar virðast unt þessar mundir
leggja meiri áherzlu en áður á afkomu-
samanburð við aðrar stéttir. Þeir virð-
ast í ríkari mæli en áður telja sig eiga
rétt á kauphækkun vegna þess eins, að
aðrir hópar hafi fengið kauphækkun,
jafnvel þótt ekkert annað hafi breytzt.
ísland er ekki eitt á báti í þessu efni.
Sömu tilhneigingar gætir í sívaxandi
mæli í öðrum löndum.
Hvað veldur þessu? Því er ekki auð-
svarað. Enginn veit með vissu, hvernig
bylgjur af þessu tagi rísa og hníga eða
hvernig þær berast milli landa.
Er þessi nýja samanburðartilhneig-
ing “eðlileg“ eða er hún til marks um
“óeðlilega“ afbrýðisemi eða jafnvel
öfund? Þessu verður hver að svara fyrir
sig.
Tökum dæmi. Maður nokkur fær
boð frá vinnuveitanda sínum um það,
að hann hafi staðið sig vel í starfi og
muni því fá 20% kauphækkun. Maður-
inn fagnar því að sjálfsögðu. Hann
kemst að því skömmu síðar, að allir
vinnufélagar hans fengu jafnmikla
kauphækkun með sörnu rökum. Er það
til marks um afbrýði eða öfund, ef
fögnuður mannsins minnkar aðeins við
þessi tíðindi? Það er ekki víst. Óvissan
stafar af því, að menn hafa eðlilega
þörf fyrir að standa sig með prýði og
hljóta sanngjörn laun fyrir það. Ef laun
manns dragast aftur úr launum ann-
arra, getur hann túlkað það á þann
veg, að störf hans séu ekki metin að
verðleikum og hann sé beittur rangind-
um. Það veldur óánægju.
Hvað sem öðru líður, er enginn vafi
á því, að víðtækur launasamanburður
af þessu tagi getur valdið erfiðleikum í
efnahagslífinu. Þetta stafar af því, að
samanburðurinn hefur tilhneigingu til
að hækka launakostnað fyrirtækja án
tillits til afkomu þeirra og greiðslugetu.
Hér er trúlega að finna hluta skýringar-
innar á hækkandi launakostnaði í Vest-
ur-Evrópu síðan um 1970 og meðfylgj-
andi atvinnuleysi og verðbólgu, þótt
ýmislegt annað legðist á sömu sveif.
Ábyrgð ríkisvaldsins
Eitt enn er vert að hafa í huga í
þessu sambandi. Það er þetta.
Launþegar sýndu mikla fórnfýsi 1983-
84, en þau tvö ár rýrnaði kaupmáttur
ráðstöfunartekna á mann um næstum
13% í kjölfar kaupfrystingar og afnáms
vísitölubindingar launa, án þess að
kæmi til átaka á vinnumarkaði. Að
vísu brugðust heimilin við þessum
skelli með því að draga meira úr sparn-
aði en neyzlu, eins og sjá má af því, að
einkaneyzla á mann minnkaði miklu
minna en ráðstöfunartekjur þessi ár
eða um tæplega 4%.
Þarna gafst ríkisvaldinu dýrmætt
tækifæri til að gera umfangsmiklar við-
námsráðstafanir gegn verðbólgu með
uppskurði og endurskipulagningu í
opinberum fjármálum, peningamálum
og atvinnumálum. Almenningur sýndi
í verki, að hann var reiðubúinn að færa
fórnir í baráttunni við verðbólguna.
Ríkisstjórnin hefði átt að nota þetta
tækifæri til að (a) draga verulega úr
opinberum útgjöldum og skila veruleg-
um afgangi í ríkisrekstri í víðum skiln-
ingi, (b) halda aftur af peningaþenslu
með því að hemja útlán bankakerfisins
af alefli og (c) hafa forustu um rækilega
rekstrarhagræðingu í þeim atvinnu-
greinum landsmanna, sem þurfa á sí-
felldri ríkisaðstoð að halda með einum
eða öðrum hætti, einkum landbúnaði
og sjávarútvegi.
En ríkið brást. Ríkisstjórnin lét sér
nægja að baða sig í ljómanum af fórn-
fýsi almennings með því að hreykja sér
af hjaðnandi verðbólgu, en gerði ekki
nauðsynlegar ráðstafanir sjálf til að
nýta það svigrúm, sem gafst. Það voru
afdrifarík mistök. Tækifæri af þessu
tagi eru sjaldgæf. Enginn veit, hvenær
launþegar í landinu verða til viðtals
næst um samræmt átak almennings og
ríkisvalds gegn verðbólgu og skulda-
söfnun í útlöndum.
Leiðréttingar_________________
í 11. tölublaði misritaðist ártal í
grein Sigurðar Jóhannessonar um
“þróun kaupmáttar". í 2. dálki á
bls. 3, beint undir mynd, segir:
“Árin 1963-1967 jókst kaupmáttur
heildarkaups verkamanna um
30%...“. í stað 1967 á hins vegar
að standa 1987.
í 12. tölublaði vantaði lokaorð
Þorvaldar Gylfasonar í grein hans:
“Var gengisfellingin nauðsynleg?"
Hér á eftir fer seinasta málsgrein-
in: “Efnahagsvandinn nú er ekki
rekstrarvandi í fiskvinnslu fyrst og
fremst og ekki heldur skuldavandi
gagnvart útlöndum. Vandinn er
öllu heldur sá, að landsstjórnin
tekur opinber fjármál og peninga-
mál ekki nægilega föstum tökum.
Þar stendur hnífurinn í kúnni enn
sem fyrr, þótt ýmislegt hafi breytzt
til batnaðar þrátt fyrir allt.
Eru höfundar og lesendur beðn-
ir velvirðingar á þessum mistökum