Vísbending - 04.01.1989, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
vinnuafli og fjármagni. Ef laun lækka
eykst eftirspurnin eftir vinnuafli og ef
vextir lækka eykst eftirspurnin eftir
fjármagni. Þegar vextir voru gefnir
frjálsir á sínum tíma þá hækkuðu þeir
eðlilega vegna þess að eftirspurnin
var meiri en framboðið af lánsfé. Þeir
héldu áfram að hækka allt fram til s.l.
hausts vegna þess hve eftirspurnin var
mikil þrátt fyrir allt. En um það leyti
sem háir raunvextir voru að hafa þau
áhrif að draga úr almennri eftirspurn
gripu stjórnvöld inn í og settu á verð-
og launastöðvun auk þess sem kveðið
var á um lækkun raunvaxta.
Þensla minnkar í kjölfar hárra raun-
vaxta
Það væri hrapallegur misskilningur
að álykta sem svo að úr því að verð- og
launastöðvunin hefur gengið eins vel
og raun ber vitni þá sé það til marks
um ágæti hennar sem hagstjórnar-
tækis. Það hefur hins vegar dregið úr
þenslu og ástæðan fyrir því er fyrst og
fremst tiltölulega háir raunvextir sem
voru farnir að hafa áhrif á almenna
eftirspurn, ekki eingöngu eftir lánsfé
heldur einnig eftir vinnuafli, sem aft-
ur dró úr kaupgetu og þar með eftir-
spurn eftir vöru og þjónustu.
Forsætisráðherra hefur kvartað
undan því að háir vextir hafi ekki dug-
að til að hafa áhrif á lánsfjáreftirspurn
og þar með þenslu. Á það ber hins
vegar að líta að það tekur tíma fyrir
vextina að virka. í Bretlandi t.d. hafa
stjórnvöld stuðlað að verulegri hækk-
un vaxta á seinni helmingi s.l. árs til
að stemma stigu við verðbólgu, en bú-
ast hins vegar ekki við að draga fari úr
þenslu af þeirra völdum fyrr en upp úr
miðju þessu ári. Raunvextir urðu
heldur ekki tiltakanlega háir fyrr en á
s.l. ári. Þeir voru að meðaltali 4,7% af
óverðtryggðum skuldabréfum árið
1987 og 7,7% af verðtryggðum skulda-
bréfum. Á árinu 1988 er svo áætlað að
þeir hafi verið 11,9% af óverðtryggð-
um skuldabréfum og 9,2% af verð-
tryggðum. Þegar tekið er tillit til þess
að árið 1987 var mikið gróskuár er þar
að auki ekki óeðlilegt að vextir hafi
ekki haft mikil aðhaldsáhrif á því ári
þótt þeir hafi verið hærri þá en áður.
Hins vegar er vert að benda á að til
þess að virka hafa raunvextir væntan-
lega þurft að vera hærri en ella vegna
þess hversu mjög ríkisfjármál hafa
farið úr böndum. Með jafnvægi í ríkis-
fjármálum væri ekki Iagt eins mikið á
vexti til að gæta jafnvægis í þjóðarbú-
skapnum eins og raunin hefur orðið á
og þess vegna enn sem fyrr afar brýnt
að stjórnvöld nái tökum á útgjöldum
sínum.
Skortur á skýrri stefnu_______________
Á meðan sá skilningur ríkir að rót
efnhagsvandans megi rekja til fjár-
magnsfrelsis er ekki að búast við að
langþráð jafnvægi komist á í þjóðar-
búskapnum. Þvert á móti væru stjórn-
völd með afskiptum sínum af hinum
og þessum kostnaðarþáttum fyrir-
tækja að stuðla að enn meira ójafn-
vægi heldur en þau skapa nú þegar
með þenslusamri ríkisfjármálastefnu.
Yfir höfuð skortir mikið á það að
stjórnmálaflokkar setji fram skýrar
tillögur til lausnar á efnhagsvanda
áður en til kosninga kemur. Hug-
myndir þeirra eru yfirleitt mjög al-
mennt orðaðar og á þann veg að flestir
geta verið sammála viljayfirlýsing-
unni. Mikið skortir á að hugmyndun-
um sé fylgt eftir með lýsingu á aðgerð-
um. Þegar flokkarnir taka síðan
höndum saman í stjórnarsamstarfi
koma þessir brestir berlega í ljós.
Hver er afstaða ríkisstjórnarinnar
t.d. til launasamninga? Eiga vinnu-
veitendur og launþegar að semja um
laun á eigin ábyrgð eða mega þessir
aðilar eiga von á sérstökum aðgerðum
stjórnarinnar. Hvað þykir stjórninni
vera eðlilegir raunvextir? Er það ein-
hver ein stærð sem á gilda um ókomna
tíð og með hvaða rökum fæst sú
stærð? Hvernig á að skilgreina verð-
bólguvandann? Eru stjórnarflokk-
arnir einhuga að baki skilgreiningu
forsætisráðherra og þeim lausnum
sem hann boðar? Hvað fela yfirlýsing-
ar um aukið aðhald í ríkisfjármálum í
sér? Hvernig hyggjast stjórnvöld
bregðast við hugsanlegum breyting-
um á ytri skilyrðum?
Allt eru þetta spurningar sem eðli-
legt er að menn spyrji sig vegna þess
hversu óljós stefnan er. Þetta er áber-
andi bagalegt í upphafi árs þegar bæði
einstaklingar og fyrirtæki reyna að
setja sér áætlun fram í tímann til að
vera sem best undir atburði ársins
búin.
í rauninni gæti allt gerst. Það gæti
orðið gengisfelling; hugsanlega verð-
ur gripið inní launasamninga og verð-
myndun; kannski verða raunvextir
lækkaðir enn frekar og Iíklega duga
skattahækkanirnar ekki til að mæta
fyrirséðum og ófyrirséðum útgjöldum
á árinu. Allt er þetta hugsanlegt án
þess að ytri aðstæður breytist vegna
þess að stjórnvöld hafa ekki gefið skýr
og trúverðug fyrirheit um annað.
EVROPSKA
MYNTSAM-
STARFIÐ
Síðari grein
Dr. GiiöniunúurMagnússon
Gengisstefnan________________________
Val gengisstefnu og samstarf í
gjaldeyrismálum eru ekki takmark í
sjálfu sér. Hin endanlegu markmið
eru hagvöxtur og aukin velmegun á
grundvelli frjálsra viðskipta og
stöðugs verðlags. Bæði fræðin og
reynslan1' sýna að erfitt er að þræða
eftirtaldar þrjár leiðir samtímis:
1) að fylgja eftir fastgengisstefnu,
2) að leyfa frjálsa fjármagsflutninga
og
3) fara eigin leiðir í stjórn peninga-
mála.
Reyni ríkisvaldið að gera þetta allt
samtímis eða að sameina 2) og 3) er
hætt við að frjálsri verslun sé teflt í tví-
sýnu. Meðfylgjandi mynd er tilraun til
að lýsa því hvernig ríki hafa færst frá
því að stunda 1) og 3), eða fast gengi
og eigin peningamálastefnu eins og í
hornpunkti A, í átt að C með fljótandi
gengi og frjálsum fjármagnsflutning-
um. Þetta á sérstaklega við tímabilið
1981-1985. Með Evrópska myntsam-
starfinu er hins vegar markmiðið að
komast frá A eða C til B þar sem fast
gengi og frjálsir fjármagnsflutningar
sitja í fyrirrúmi fyrir sjálfstæði ein-
stakra ríkja í peningamálum. Þetta er
kjarni málsins.
En hver stýrir þá peningamálun-
um? Ekki geta öll ríkin samtímis tekið
þau sem gefna stærð utan í frá. Þetta
hafa ríkin í EMS leyst með því að við-
urkenna beint eða óbeint vissa ósam-
hverfu milli ríkjanna að þessu leyti. í
reynd er það Vestur-Þýskaland sem
hefur mest sjálfræði í peningamálum,
enda er það stærst þeirra og hefur sýnt
mestan stöðugleika í verðlagsmálum.
2