Vísbending - 15.03.1990, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
Enn öðrum finnst ótækt að ríkið slái
eign sinni á miðin. Ríkið, skv. þessari
skoðun, hefur tilhneigingu til að
misnota vald sitt og þar að auki sé það
réttlætismál að útgerðarmenn fái
veiðiréttindin til eignar á grundvelli
sögulegs réttar þeirra.
Hagkvœmnismál.
Bæði fylgismenn séreignar og
sameignar á fiskimiðunum nefna að
auki hagkvæmnisrök til stuðnings
málstaði sínum. Sameignarmenn segja
veiðileyfasölu til dæmis sjá til þess að
fengsælustu skipin fái að gera út. Þegar
áhafnir og skip þeirra útvegsfyrirtækja
sem geta greitl hæst verð fyrir
veiðileyfin fengju að sækja á miðin
veiddist leyfilegur hámarksafli með
minnstum tilkostnaði (Þorvaldur
Gylfason, Vísbending 9.des. 1987).
Séreignarmenn segja á hinn bóginn
að sama niðurstaða fáist með því að
hafa óheft viðskipti með veiðileyfi.
Hagkvæmustu útgerðirnar munu
sækjast eftir að kaupa veiðileyfi og
hinar óhagkvæmari munu sjá sér hag í
því að selja.
Þessu svarar Þorvaldur á þann veg,
að til að dæmið gangi upp með
þessum liætti þurfi að vera til staðar
mjög fullkominn markaður fyrir
veiðileyfi. Viðskipti með veiðileyfi
séu á hinn bóginn feimnismál í hugum
fjölda fólks þar sem seljendum finnist
óréttmætt að selja dýrum dómum það
sem þeir hafa fengið ókeypis og
kaupendur skirrist við að greiða stórfé
fyrir leyfi sem seljendum hefur verið
afhent endurgjaldslaust (Þorvaldur
Gylfason, Vísbending 18. janúar 1990).
En hversu fullkominn getur
uppboðsmarkaðurinn sjálfur orðið?
Ýmsir hafa talið vafasamt að reikna
með því að veiðileyfin lendi hjá þeim
útgerðarfyrirtækjum sem hagkvæmast
eru rekin. Til þess séu áhrif ríkis og
sveitarfélaga á útgerðarrekstur of
mikil. Hættan er sú, að þeir sem eiga
greiðastan aðgang að sjóðum ríkis og
sveitarfélaga fái leyfin cn ekki endilega
þeir sem hagkvæmast gera út. Rögn-
valdur Hannesson (Vísbending 11. jan.
1990) hefur m.a. af þessari ástæðu
hallast að því að taka bæri upp veiði-
gjald í stað sölu veiðileyfa í uppboðs-
formi. Gjaldið legðist þá á landaðan
afla og hefði m.a. þann viðbótarkost
að mati Rögnvaldar, að því mætti beita
til sveiflujöfnunar í sjávarútveginum.
Minni skattbyrði eða meiri
ríkisumsvif?
Margir fylgismenn gjaldtöku af
handhöfum veiðiíeyfa hafa talið henni
til tekna að hún sé mjög hagkvæm
tekjuöflun fyrir ríkið. Hún hafi það
umfram aðra skatta að skekkja ekki
efnahagskerfið og valdi ekki
óhagkvæmni (Rögnvaldur Hannesson,
Vísbending 21. desembcr 1989). Þvert
á móti muni gjald af fiskimiðum hvetja
til hagkvæmni með því að draga úr
tilhneigingu til of mikillar sóknar á
fiskimið. Gjaldið mætti svo nota til að
lækka t.d. tekjuskatt eða virðisauka-
skatt eða greiða landsmönnum beint í
peningum.
Gjaldtaka, hvort sem hún er í formi
veiðileyfasölu eða veiðigjalds, hefur
á hinn bóginn einnig vakið ótta um
méiri ríkisumsvif en nú tíðkast.
Tekjurnar af gjaldtökunni muni bara
bætast við þá ærnu skattheimtu sem
fyrir er, en ekki koma til samsvarandi
lækkunar annarra skatta. Þessi ótti
kemur t.d. fram í grein Steingríms Ara
Arasonar í Vísbendingu frá 8. mars
1990. Rögnvaldur Hannesson viður-
kennir að það kunni að vera nokkuð
til í þessu, “enda þótt í slíkum rökum
hljóti að felast mikil svartsýni, ekki sízt
hvað varðar hið upplýsta almennings-
álit og áhrif þess á breyzka stjómmála-
menn”.
Gengið og gjaldtakan
En hefði sjávarútvegurinn efni á því
að greiða gjald fyrir afnot af
fiskimiðunum? Þessi spurning leiðir
hugann að gengisstefnunni og
sambandi hennar við afkomu sjávar-
útvegs. Þorkell Helgason hefur kannað
þetta samband tölulega fyrstur manna
og birtir niðurstöður í Vísbendingu 23.
og 30. nóvember 1989. Að mati
Þorkels hefur útgerðin þurft að greiða
nokkurs konar auðlindaskatt í formi
hás raungengis. Gengisskráningin hafi
þannig verið notuð til að beina
auðlindaarði af sjávarútvegi til
samfélagsins. (Þessi skoðun er studd
frekari rökum í grein Friðriks Más
ÚR FRUMVARPI TIL LAGA
UM STJÓRN FISKVEIÐA
Um takmörkun heildarafla:
"Sjávarútvegsráðherra skal, að fengnum tillögum Hafrannsóknarstofnunar,
ákveða með reglugerð þann heildarafla sem veiða má á ákveðnu tímabili
eða vertíð úr þeim einstöku nytjastofnum við Island sem nauðsynlegt er
talið að takmarka veiðar á. Heimildir til veiða samkvæmt lögum þessum
skulu miðast við það magn."
Um úthlutun veiðileyfa:
"Veiðiheimildum á þeim tegundum sem heildarafli er takmarkaður af skal
úthlutað til einstakra skipa. Skal hverju skipi úthlutað tiltekinni hlutdeild af
leyfðum heildarafla skips og helst hún óbreytt á milli ára. ... Skal
Sjávarútvegsráðuneytið senda sérstaka tilkynningu vegna hvers skips um
aflamark þess í upphafi veiðitímabils eða vertíðar."
Um framsal veiðileyfa:
a) Otímabundið
"Heimilt er að framselja aflahlutdeild skips að hluta eða öllu leyti og
sameina hana aflahlutdeild annars skips enda leiði flutningur aflahlutdeildar
ekki til þess að veiðiheimildir þess skips sem flutt er til verði bersýnilega
umfram veiðigetu þess. Fyrirhugað framsal... skal tilkynnt með mánaðar
fyrirvara ..."
b) Innan veiðitímabils
"Heimilt er að færa aflamark milli skipa sömu útgerðar eða skipa sem
gerð eru út frá sömu verstöð ... sama gildir um skipti á aflamarki milli skipa
sem ekki eru gerð út frá söntu verstöð ... Annar flutningur á aflamarki milli
skipa er óheimill nema með samþykki ráðuneytisins og að fenginni umsögn
sveitarstjórnar og stjórna sjómannafélags á viðkomandi verstöð."