Vísbending - 10.05.1990, Qupperneq 2

VÍSBENDING
áhættu myndu hafa sömu kosti í
orkubúskap þjóðarinnar og annars
staðar í atvinnulífinu við núverandi
aðstæður. Mörgum einstaklingum og
fyrirtækjum hér heima og erlendis
fyndist það trúlega fýsilegur kostur að
festa fé í arðvænlegum orkufram-
kvæmdum í landinu. Væri erlent
hlutafé laðað til landsins íþessu skyni,
yrði þó jafnframt að gera Islendingum
kleift að festa fé í erlendum fyrir-
tækjum til mótvægis, því að innstreymi
erlends hlutafjár til landsins myndi
kynda undir verðbólgu með sama hætti
og innstreymi erlends lánsfjár að öðru
jöfnu, ef nauðsynlegt viðnám væri
ekki veitt til mótvægis.
Dýrkeypt reynsla
Þensluhættan, sem stafar af nýju
álveri og meðfylgjandi orku-
framkvæmdum, er þó ekki eingöngu
bundin við of mikið innstreymi nýs
framkvæmdafjár inn í hagkerfið. Nýtt
álver mun hafa ýmis önnur áhrif.
Raunvextir og raungengi munu til
dæmis hækka með auknum
framkvæmdum að öðru jöfnu. Þessu
verða stjórnvöld að una. Þau mega
ekki bregðast við með því að knýja
raunvexti og raungengi niður á við
með því að herða á verðbólgunni til
að hjálpa óarðbærum fyrirtækjum að
halda áfram rekstri. Þvert á móti:
tilgangurinn með áframhaldandi upp-
byggingu arðvænlegs orkubúskapar er
einmitt að leysa annan óhagkvæmari
atvinnurekstur af hólmi.
En fyrst og fremst mega nýjar
orkuframkvæmdir þó með engu móti
verða til þess að kynda undir peninga-
þenslu og verðbólgu eins og áður, því
að verðbólgan er ærin fyrir af öðrum
ástæðum, þótt hún dyljist nú um skeið
í kjölfar nýgerðra kjarasamninga: það
lifir í glæðunum, þótt logarnir hafi
lækkað í bili. Það skiptir í sjálfu sér
ekki höfuðmáli í þessu sambandi, hvort
orkuframkvæmdaféð er innlent eða
erlent. Það er hins vegar lykilatriði,
að fjárstreymi til þessara framkvæmda
bætist ekki við það framkvæmdafé,
sem er í umferð fyrir, heldur verði séð
til þess, að minna fé verði aflögu til
annarra verkefna, svo að heildar-
fjárstreymi og framkvæmdir standi
nokkurn veginn í stað.
Þessu mikilvæga hlutverki hafa
stjórnvöld að vísu brugðizt hvað eftir
annað á liðnum árum. Þau hafa ráðizt
í stórframkvæmdir af ýmsu tagi án þess
að gæta nauðsynlegs aðhalds á öðrum
sviðum til mótvægis. Þau verða að
læra af reynslunni; til þess er hún.
Annars fer verðbólgan aftur á fulla
ferð.
LÍFSKJÖR
AÐLANI
Dr. Guömundur Magnússon
Á hve traustum grunni stendur
íslenska velferðaríkið? Veilurnar
birtast m.a. í halla á fjárlögum og á
viðskiptajöfnuði við útlönd. Árið
1989 var vaxtajöfnuður við útlönd
neikvæður um rösklega 13 milljarða
króna en afgangur á vöruskiptum nam
tæpum 7,5 milljörðum króna, þannig
að segja má að það séu vaxtagreiðslur
af erlendum lánum sem ullu
neikvæðum viðskiptajöfnuði það ár
sem nam liðlega 4,5 milljörðum króna.
Halli hefur reyndar verið á viðskiptum
við útlönd öll ár frá 1980 utan árið
1986 og halli er einnig áætlaður í ár.
Fjárfesting eða neysla?
Halli á viðskiptajöfnuði getur átt rót
sína að rekja til mikils innflutnings
vegna fjárfestinga sem skila sér í
aukinni verðmætasköpun þjóðarbúsins
og útflutningi síðar meir. Þetta á t.d.
við um Blönduvirkjun og hinar nýju
flugdísir Flugleiða. Gott dæmi er
einnig fyrirhugaðar framkvæmdir
vegna nýs álvers. Halli um stundarsakir
kynni einnig að stafa af skyndilegum
aflabresti, verðlækkun á útflutningi
eða mikilli verðhækkun á erlendum
aðföngum, sbr. olíuskellina á áttunda
áratugnum. Þótt erfitt sé að skipta
erlendum skuldum þjóðarbúsins ntilli
fjárfestingar og neyslu bendir þrálátur
halli á viðskiptajöfnuði til þess að við
lifum um el'ni fram. Lífskjörin eru því
að nokkru leyti að láni.
Lán á sérkjörum
Hér á eftir verður reynt að meta
annars vegar hve mikla ívilnun lán á
sérkjörunt og skattafrádráttur fela í sér í
fjárfestingu í húsnæði og hins vegar
hvað vaxtafrelsi námslána kostar.
1. tafla sýnir áætlaðan kostnað
ríkissjóðs vegna Húsnæðisstofnunar
ríkisins, vaxtafrádráttar í skattkerfi
vegna öflunar eigin húsnæðis og
kostnaðar vegna Lánasjóðs íslenskra
námsmanna (LÍN) árin 1984 - 1988. Er
þá kostnaður vegna lánanna skil-
greindur sem munur á vaxtatekjum
þeirra og kostnaði ríkisins við lántöku
á innlendum markaði. Tölurnar eru
áætlaðar út frá ársreikningum Hús-
næðisstofnunar ríkisins og LIN en
færðar til verðlags^ ársins 1989 með
lánskjaravísitölu. I skattkerfinu er
stuðst við upplýsingar frá Þjóðhags-
stofnun um einstök ár og gert ráð fyrir
að virkt skatthlutfall einstaklinga sé að
meðaltali 22%, þ.e. að ríkið tapi 22
krónum af hverjum eitt hundrað sem
1. tafla
NIÐURGREIDD VAXTAGJÖLD
á verölagi ársins 1989
m.v. raunvexti ríkisskuldabréfa
Bygg.sj. ríkisins Bygg.sj. ríkisins Húsnæðis- stofnun Skatt- kerfi LÍN Samt.
1984 31.,6 291,1 422,8 782,1 428,3 1.633,2
1985 894,3 355,3 1.249,6 716,8 534,4 2.500,9
1986 1.383,6 516,8 1.900,4 956,7 786,9 3.644,4
1987 1.057,8 581,4 1.639,2 1.044,7 840,9 2.524,9
1988 807,2 715,2 1.585,4 1.113,2 1.040,4 3.739,0
2. tafla
VAXTAÍVILNANIR
á verölagi ársins 1989
m.v. meðalraunvexti útlána í bankakerfi
1984 -140,7 219,1 78,6 782,1 335,1 1.195,8
1985 493,5 246,6 740,1 716,9 390,1 1.847,1
1986 686,3 317,5 1.004,3 956,8 531,9 2.474,9
1987 1.216,1 627,0 1.843,1 1.044,7 899,4 3.787,2
1988 1.482,3 886,8 2.369,1 1.113,2 1.261,1 4.743,4