Vísbending


Vísbending - 31.01.1991, Page 2

Vísbending - 31.01.1991, Page 2
og hyggist hækka verð í haust þegar kjarasamningar renna út. Ekki er þó reiknað með áhrifum af þessu hér. í dæmunum þremur, sem öll verða að teljast líkleg, er ársverðbólgan á bilinu 8-14%. En hvað af þessum dæmum er líklegast? f Þjóðhagsáætlun, sem lögð var fram í haust, var því spáð að þriggja ára samdráttarskeið væri á enda og hægur hagvöxtur framundan. Miklu hættara er við launaskriði þegar efnahagslífið er í uppsveiflu, en á samdráttarskeiði. í spá Þjóðhagsstofnunar var ekki gert ráð fyrir áhrifum af nýju álveri, en Landsvirkjun hefur áætlað að í suntar muni 850 manns vinna við virkjana- gerð vegna álvers. Að auki má búast við að fyrirtæki flýti framkvæmdum vegna þess að sennilega vantar iðnaðarmenn á næstu árum, þegar álversframkvæmdir verða í fullum gangi. í könnun Þjóðhagsstofnunar og Félagsmálaráðuneytisins í haust kom fram nokkur skortur á vinnuafli. Atvinnuleysi er að vísu óvenjumikið á íslenskan mælikvarða, en það hefur minnkað þó nokkuð á einu ári. Þá má nefna að kauphækkanir sjómanna og hópa háskólamanna að undanförnu stuðla að launaskriði annarra stétta. Halli á ríkisrekstri hefur aukist (sjá til dæmis Vísbendingu 1. nóvember síðastliðinn) og það stuðlar að þenslu. Ýmsir spá því, að mjög þrengi að lánamarkaði og raunvextir hækki, ef ríkið fjármagni hallann að mestu innanlands, eins og nú er ráðgert. Slíkt myndi slá á þensluna. En sem stendur virðist ólíklegt að stjórnvöld umberi mikla hækkun raunvaxta. Mikill vilji virðist vera fyrir því, að halda áfram á sömu braut þegar kjarasamningar renna út í haust. En að undanfömu hefur talsvert verið rætt um að hækka laun hinna lægstlaunuðu sérstaklega. Slíkar hækkanir hafa jafnan gengið upp launastigann og líklegt er að svo verði einnig nú. Þá er ótalið að enn er ógenginn dórnur í máli BHMR og ríkisvaldsins vegna bráða- birgðalaganna í sumar. Sem stendur virðist ekki líklegt að háskólamenn hafi mikinn áhuga á að beygja sig undir þjóðarsáttina í haust. Nú er óvíst hvað verður úr loðnuveiði og nýlega fréttist að álverssamningum kunni að verða slegið á frest vegna Persaflóastríðs. Sú von. að verðbólga haldist enn um sinn lág hér á landi, kann nú einkunt að styðjast við þetta tvennt, að loðnuveiði bregðist og virkjanagerð verði slegið á frest. Hér er því spáð að þróunin verði líkust því sem lýst er í dæmi II, verðbólga aukist heldur og verði nálægt 12% á árinu. ___________________________________I Er verðbólgan liðin hjá? Dr. Þorvaldur Gylfason Verðbólgan hefur hjaðnað verulega hér heima undanfarna mánuði og er minni nú en hún hefur verið um langt skeið. Meðfylgjandi mynd lýsir ferl- inurn. Framfærsluvísitalan hefur hækkað um innan við 10% síðustu tólf mánuði. Sama máli gegnir um aðrar verðvísitölur svo sem neyzlu- vöruvísitöluna og lánskjaravísitöluna. Þessi þróun er langþrátt fagnaðarefni, svo langt sem hún nær. Við upphaf nýs árs gefst tilefni til að líta yfir farinn veg og velta því fyrir sér, hvort varanlegur sigur hafi nú loksins náðst í viðureign stjórnvalda við verðbólguna eða hvort við eigum það á hættu, að verðbólgan blossi upp á ný innan tíðar. Hvort virðist líklegra? Betra jafnvægi Hér er að ýmsu að hyggja. Margt hefur tekizt betur en áður við stjórn efnahagsmála og við kjarasamninga- gerð undanfarin misseri, auk þess sem ytri skilyrði þjóðarbúsins hafa verið hagstæð. Um árangurinn, sem hefur náðst, má hafa margt til marks. Vinnumarkaður er til dæmis í mun betra jafnvægi en áður. Fyrir 2-3 árum skorti vinnuafl um allt land. Vinnuaflsskorturinn nam þá um 2%- 3% af mannaflanum. Við bjuggum með öðrum orðum við “neikvætt atvinnuleysi”, sem þessu nam. Nú er manneklan hins vegar að mestu úr sögunni, í bili að minnsta kosti, og skráð atvinnuleysi nemur l%-2% af mannafla. Það er þó að vísu minna en talið er samrýmast fullri atvinnu í nálægum löndum, til dæmis á öðrum Norðurlöndum. Af þessu má engu að síður sjá, að mikil umskipti hafa átt sér stað á vinnumarkaði. Stjórnvöld hafa átt nokkurn þátt í þessu með því að stuðla að fjárhagslegri endur- skipulagningu og sameiningu fyrirtækja meðal annars, auk þess sem gengi krónunnar hefur verið haldið stöðugu í skjóli ákjósanlegra ytri skilyrða. Hitt er líka mikils vert í þessu viðfangi, að kauplagi hefur verið haldið mjög í skefjum fyrir tilstilli verklýðsfélaga og ÍSBENDING vinnuveitenda. Aðra mikilvæga vísbendingu um betra jafnvægi í efnahagslífinu en áður er að finna á peningamarkaði. Þegar verðbólgan rauk upp úr öllu valdi hér á árunum eftir 1970, dróst peningasparn- aður verulega saman. Hlutfall peninga- magns og sparifjár (M3) af þjóðar- framleiðslu lækkaði úr 40% niður í fjórðung á fáum árum, en þetta hlutfall hefur þokazt upp á við aftur í skjóli verðtryggingar sparifjár undanfarin ár. I árslok 1989 var peningamagn og sparifé komið aftur í fyrra horf, þ.e. upp í 40% af þjðarframleiðslu (sjá mynd). Vísitölubindingin hefur endur- vakið trú almennings á gildi sparnaðar smám saman, og minnkandi verðbólga hefur lagzt á sömu sveif. Hér hafa þvi orðið mikil umskipti, eins og að var stefnt. Blikur á lofti Enn eru þó ýmsar blikur á lofti. Margt bendir til þess, að enn lifi í verðbólguglæðunum, þótt logarnir hafi lækkað um hríð. Aframhaldandi hallarekstur ríkisins er til dæmis afar óheppilegur við núverandi aðstæður, og þá er ekki átt við fjárlagahalla ríkissjóðs í þröngum skilningi, heldur þensluhallann, sem svo er nefndur. Þensluhallinn er hafður til marks um væntanleg þensluáhrif ríkisumsvifanna í víðum skilningi, einkum vegna skuldasöfnunar innan lands og utan langt umfram afborganir af eldri lánum og vaxtagreiðslur og afborganir til útlanda á næsta ári. Þessi vandi er að vísu minni nú en hann væri að öðrum kosti vegna þess, að meiri áherzla er lögð á það nú en áður að afla lánsfjár á innlendum markaði. Það er framför frá fyrri tíð. Hitt er lakara, að skuldir okkar erlendis halda áfram að aukast engu að síður og skuldabyrðin þyngist að santa skapi. Hvað sem því líður er betra jafnvægi í fjármálum ríkis og byggða forsenda þess, að hægt sé að vinna varanlegan bug á verðbólgunni í landinu á næstu árum. I peningamálum er líka við verulegan vanda að etja. Hér er ekki átt við það fyrst og fremst, að ýrnsar peningastærðir hafa aukizt of hratt að undanförnu með auknum umsvifum í efnahagslífinu, heldur líka hitt, að stjórnvöld kunna að telja sig knúin til að mæta fyrirsjáanlegum erfiðleikum lánastofnana vegna veikrar fjárhags- stöðu ýmissa viðskiptavina þeirra með fyrirgreiðslu gegnurn Seðlabankann, þ.e. með peningaprentun. Af þeirri ástæðu meðal annarra ríður á því nú, að stjórnvöld haldi vöku sinni í gengis- málum og vaxtamálum. Asetningur ríkisstjórnarinnar að draga enn frekar 2

x

Vísbending

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Vísbending
https://timarit.is/publication/281

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.