Vísbending - 29.02.1992, Blaðsíða 2

vöruverð lækkaði. Gæti hugsast að
rétta verkefnið í sjávarútvegi sé ekki að
reka meðaltalið á sléttu? Kannski er
réttara að spyrja: Er svo illa búið að út-
vegi hér á landi að enginn nenni að
sækjafiskinn útá sjó? Eðaergróðavonin
kannski svo mikil að allt of margir séu
að vasast í þessu? A mörgum er það að
skilja að þjóðarhag væri betur borgið ef
togurum og frystihúsum fækkaði um
20%.
Jafnvægi í viðskiptum
við útlönd
I Austur-Evrópu var þjónusta lengi vel
ekki talin til þjóðarframleiðslu. Þetta
leiddi til þess að lestakerfi var látið
drabbast niður, en allt kapp lagt á að efla
iðnað. Þannig geturrangt verðmætamat
stjómvaldabrenglaðáherslurþeirra. Hér
á Iandi hafa stjórnvöld metið
gjaldeyrissköpun meira en flest annað.
Af þeirri ástæðu meðal annars hafa þau
stuðlað að of ntiklum fjárfestingum í
sjávarútvegi. Þótt mikilvægt sé að afla
gjaldeyris má ekki halda að það þurfi að
verameira virði en önnuratvinna. Fiskur
sem Vestfirðingar selja Reykvíkingum
er ekki ómerkilegri en sá sem þeir flytja
til útlanda. Samternauðsynlegtaðhaga
efnahagsstjórn þannig að útflutningur
og innflutningur verði ekki of ódýr
miðað við vörur og þjónustu sem
verslað er með innanlands. Ef svo ferer
hættaáaðhalli verði á viðskiptajöfnuði
og skuldir safnist erlendis. Hallann má
jafna með því að lækka gengi krónunnar,
en einnig má reyna að koma á jafnvægi
með því að draga úr innlendri eftirspurn,
til dæmis með því að draga úr halla á
ríkisrekstri. Fast gengi er skilyrði þess
að stöðugleiki haldist í verðlagi og því
verðúr að mæla með því að síðarnefnda
leiðin sé farin. Hér verður líka að hafa
íhuga aðjafnvægi á viðskiptajöfnuði er
langtímamarkmið og óþarfi er að rjúka
til ef útflutningur dregst aðeins saman í
stuttan tíma.
Atvinnubætur
Mikilvægi fiskvinnslu fyrir atvinnu á
landsbyggðinni séstáatvinnuleysistölum
fyrir janúarmánuð, en þá höfðu mörg
fiskvinnslufyrirtæki sagt upp fólki vegna
hráefnisskorts. Tap áfrystingu og söltun
er nú um 8% af tekjum el' marka má
könnunÞjóðhagsstofnunar. Víðavirðist
rekstur fremur stundaður til atvinnubóta
en af gróðavon. Fólk í sjávarþorpum
gcrirþákröfu til útvegsfyrirtækjaað þau
haldi atvinnu uppi, enda yrði byggð
víða í hættu ef þau hættu rekstri. Slæm
afkoma fiskvinnslu hefur þó komið fram
í því að hún hefurekki verið samkeppnis-
fær í launum. Störf við að vinna fisk
hafa því ekki freistað nægilega margra
ISBENDING
heimamanna. Fyrirtækin hafa ráðið
erlent starfsfólk, sem kemur hingað í
ævintýraleit, lil þess að fylla í skörðin.
Fiskvinnslan hefur einnig átt erfitt með
að bjóða nógu hátt fiskverð. Skorður
eru settar við siglingum með afla til
erlendra hafna og útflutningi á ferskum
fiski og er það meðal annars gert til
þess að vernda fiskvinnslu í landi (sjá
Vísbendingu 12. september 1991).
Kvótaálag vegna útttutnings á ferskum
þorski og ýsu var hækkað úr 15% í 20%
í byrjun árs 1991. Þetta á þátl í því að
ísfiskútflutningur minnkaði mikið á
þessum tegundum í fyrra, en hlutur
landfrystingar jókst (sjá mynd á
forsíðu). I haust kynnti sjávarútvegs-
ráðherra lillögur að nýjum reglum um
frystitogara. Þær eiga að tryggja að-
búnað skipverja og vörugæði, en ekki
var dregin dul á það að þeim væri
einnig ætlað að sporna við því að
frysting flyttist út á sjó. Eðlilegt er að
fólk óttist atvinnuleysi, en fara verður
mjög varlega í aðgerðir til atvinnubóta,
því að þær geta dregið úr hagkvæmni
framleiðslu og spillt samkeppnisstöðu
íslenskraatvinnuvega.
/Atvinnuleysi í janúar 1992,
%
Konur Karlar Alls
Höfuöborgarsvæði 1,3 1,8 1,6
Vesturland 5,2 2,3 3,4
Vestfirðir 0,8 0,6 0,7
Norðurland vestra 6,9 6,9 6,9
Norðurland eystra 7,7 5,7 6,5
Austurland 7,9 4,2 5,6
Suðurland 8,5 5,1 6,4
Suðurnes 11,8 4,0 7,0
Landið alll 3,6 2,9 3,2
Landsbyggðin 7,3 4,3 5,5
Höfuðborgarsvœðið 1,3 1,8 1,6
Heimild: Félagsmálaráðuneytið ^
.1
Hlutverk
launakerfa
Þórólfur Matthíasson
Kjarasamningar fara nú í hönd. Það
er því líklegt að umræða næstu vikna
snúist um laun og launaþróun,
samanburð milli starfsstétta og annað
hefðbundið karp á þeim vettvangi. Ég
ætlaekki að blanda mér í þá umræðu nú.
Þess í stað langar mig til að deila með
lesendum Vísbendingar hugleiðingum
um hlutverk launa og tilgang launakerfa.
Hlutverk launa
Við fyrstu sýn virðist ekki ýkja erfitt
að svara þeirri spurningu hvert hlutverk
launa sé. Staðlað svar rekstrarhag-
fræðinnar hljómar eitthvað á þá leið að
laun séu sú leigasem vinnveitandi greiðir
launþega fyrir afnot af starfsgetu laun-
þegans.
En þegar kemur að því að kafa dýpra
kemur í ljós að viðfangsefnið er erfiðara
en leit út fyrir í fyrstu atrennu. Hver
spurning sem svar fæst við fæðir af sér
þrjár eða fjórar nýjar.
Mér hefur virst skynsamlegt að reyna
að átta sig á vandamálinu með því að
skoða hvert hlutverk launa sé annars
vegar gagnvart launþega og hins vegar
gagnvart vinnuveitanda.
Gagnvart almennum launþegaeru laun
umbun fyrir þann tíma sem hann getur
ekki notað í eigin þágu vegna skuld-
bindinga sinna við vinnuveitandann.
Launþeginn gæti nýtt tíma sinn til fram-
leiðslustarfa í eigin þágu eða til
tómstundaslarfa. Þannig má líta á launin
sem umbun fyrir þá fórn sem launþeginn
færir með þessu.
Vinnuveitandinn hefur í fæstum
tilvikum áhuga á tíma starfsmanna. Hann
hefur fyrst og fremst áhuga á verðmæti
framleiðslunnar sem eftir starfsmanninn
liggur. Þannig eru launagreiðslur fyrst
og fremst kostnaðarliður hjá vinnu-
veitandanum.
Sum launakerfi eru fyrst og fremst
sniðin að því að greiða fyrir þann tíma
sem launþeginn veitir vinnuveitandanum
ráðstöfunarrétt yfir. Viku- og mánaðar-
kaupskerfi eru af þessum toga. Önnur
launakerfi eru fremur miðuð að því að
greiða launþeganum fyrir það gagn,
ímyndað eða raunverulegt, sem hann
gerir vinnuveitandanum. Undir þennan
flokk falla bónus- og ákvæðisvinnukerfi
og hlutaskiptakerfi ýmiskonar. Hugtakið
bónuskerfi verður reyndar að skilja
nokkuð breiðum skilningi. Undir það
má fella það sem við venjulega köllum
fastlaunakerfi ef launþeginn getur unnið
sig milli flokka með því að vera lengi í
starfi hjá sama vinnuveitanda, eða á
annan hátt haft veruleg áhrif á launaþróun
með alferli sínu.
Hverjir fá greidd föst
laun?
Yfirleitt virðist lægst launaða fólkið
vera á fastlaunasamningi einhvers konar.
Ein af ástæðunum fyrir því að þeir sem
hærra eru launaðir eru oft á einhvers
2