Vísbending - 06.10.1992, Blaðsíða 3

ISBENDING
loforð sem þeir hafa þegar gefið er óvíst
að þeir geti staðið undir því sem þeir eru
núna að lofa rniðað við þær reglur sem
víðast gilda. I greinargerð með frumvarpi
til laga um starfsemi lífeyrissjóða, sem
lagt var fyrir alþingi 1990, segir meðal
annars: „Hversu mikið skortir á að
iðgjöld dugi, fer eftir ávöxtun eigna.
Hvað réttindi SAL-sjóðanna snertir
virðist nauðsynlegt iðgjald vera 12%, ef
unnt er að ávaxta eignir sjóðanna sem
nemur til jafnaðar 2% á ári umfram
launabreytingar allan iðgjaldsgreiðslu-
tímann. Við 1% ávöxtun umfram laun
virðist nauðsy nlegt iðgj ald vera nær 17 %
en 23% ef ávöxtun eigna svarar
nákvæmlega til launabreytinga. Þessar
tölur eru miðaðar við kostnað af réttindum
eins árgangs, en iðgjaldið þyrfti að vera
enn hærra ef miðað væri við núverandi
aldursskiptingu í sjóðunum. Réttinda-
reglurLífeyrissjóðsstarfsmannaríkisins
eru loks taldar vera um 70% dýrari en
reglur SAL-sjóða.“ Sjóðir í Sambandi
almennra lífeyrissjóða hafa nýlega
dregið úr skuldbindingum sínum með
tveim reglugerðarbreytingum. í fyrsta
iagi hefur verið ákveðið að lífeyris-
loforðin hækki með lánskjaravísitölu í
stað þess að þau fylgi launaþróun.
Reynsla undanfarinna áratuga bendir til
þess að laun hækki að jafnaði um nálægt
1 % á ári umfram breytingar lánskjara-
vísitölu. Þá hefur réttur karla og kvenna
til makalífeyris veriðjafnaðurþannig að
lífeyrir minnkar að jafnaði.
Ávöxtun minnkar þegar
önnur markmið hafa áhrif
á reksturinn
Stundum eru sjóðirnir notaðir til þess
að þjóna hagsmunum stjórnenda
(at vinnurekenda og verkalýðsfélaga) eða
byggðasjónarmiðum með kaupum á
hlutabréfum og skuldabréfum ákveðinna
fyrirtækja. Unr þetta er betur fjallað hér
á eftir. Stundum hafa þeir verið látnir
kaupa fasteignir undir skylda starfsemi,
til dæmis skrifstofur fagfélaga, og bera
þær fjárfestingar sjaldnast góðan arð. I
raun mega sjóðirnir ekki kaupa húsnæði
undir annað en eigin starfsemi, nema
fjármálaráðuneyti veiti sérstaka
undanþágu. Um áramót áttu lífeyris-
sjóðir fasteignir fyrir um 700 milljónir
króna. Margsköttun lífeyris stuðlar að
því að lífeyrissjóðir séu notaðir til að
veila sjóðfélögum ódýr lán. Þeir sjóðir
sem lána félögum sínum mikið ávaxtast
verr en aðrir. Þá verður ekki annað séð
en að önnur sjónarmið en rekstrarleg
ráði þvf að sumir litlir sjóðir eru ekki
sameinaðir öðrum, þrátt fyrir mikinn
rekstrarkostnað. Alls starfa 88
lífeyrissjóðir hér á landi.
Hlutabréfakaup mega ekki
vera þáttur í valdatafli eða
byggðastefnu
Bréf í eignarhaldsfélögum íslands-
banka voru um 45% hlutabréfaeignar
lífeyrissjóðanna um áramót, samkvæmt
samantekt Vinnuveitendasambandsins,
sem fy rr er getið. í sj álfu sér er ekkert við
það að athuga að lífeyrissjóðir kaupi
hlutabréf í stöndugum banka en hitt
virðist ekki eins viturlegt að svo stór
hluti fjárfestingarinnar sé settur í sama
fyrirtækið. Hér var ætlunin náttúrlega í
og með að styrkja bankann og tryggja
völd ákveðinna hópa í stjóm hans. Reglur
smnra sjóða banna fjárfestingar í hluta-
félögum sem ekki eru á hlutabréfa-
markaði. A hinn bóginn eru dæmi um að
sjóðir hafi sett fé í fyrirtæki í heimabyggð
sem hvergi eru skráð á markaði. Með
þessu leggjasjóðirnirfélagasínaí mikla
hættu. Efillaferfyrirfyrirtækinuerekki
nóg með að félagarnir missi vinnuna
heldurrýrnar lífeyrisrétturþeirra um leið.
Af svipuðum ástæðum er það óskyn-
samlegt að lífeyrissjóðir einskorði
fjárfestingar sínar við ísland. Um næstu
áramót hverfa hömlur á langtíma-
fjárfestingum íslendinga erlendis og má
ætla að kaup sjóðanna á erlendum
verðbréfum aukist jafnt og þétt.
Sameining dregur úr
kostnaði og eykur ávöxtun
Rekstrarkostnaður lífeyri ssjóða var um
hálfur milljarður króna í fyrra, 0,4%
eigna. Ef hlutfallið hefði alls staðar
verið jafnlágt og hjá Lífeyrissjóði
verslunarmanna hefðu um 250 millljónir
króna sparast. Hlutfall kostnaðar af
eignum lækkar oftast eftir því sem
sjóðirnir stækka. Einnig má ætla að
stórir sjóðir geti stundum náð betri
ávöxtun en litlir. Oft erþvískynsamlegt
að slá sjóðum saman. Það getur þó verið
ýmsum erfiðleikum bundið. Til dæmis
standa þeir sjóðir sem sameina á
sjaldnast jafnvel. En auk þess hægja
„hreppasjónarmið" á sameiningu. í
nýjasta tölublaði Vinnunnar er fjallað
um sameiningu Lífeyrissjóðs málm- og
skipasmiða og Lífeyrissjóðs byggingar-
manna og starfsmaður Lífeyrissjóðs
rafiðnaðarmanna spurður urn ástæður
þess að sjóðurinn tók ekki þátt í henni.
Ein ástæðan er sú ,,að rafiðnaðarmenn
töldu hættu á að missa áhrif á stjórn nýja
sjóðsins og að tengsl sjóðfélaga við
lífeyrissjóðinn yrðu núnni en nú er.“
Lífeyrissjóður málm- og skipasmiða og
Lífeyrissjóður byggingarmanna sam-
einuðu starfsemi sína í vor og stefnt er
að þ ví að átta lífey rissjóðir á Norðurlandi
hafi að fullu runnið saman eftir tvö ár.
Séreignarsjóðir veita ekki
tryggingu
Frásagnir um óstjórn ýmissa
lífeyrissjóða og laka ávöxtun hafa orðið
til þess að séreignarsjóðir hafa notið
vaxandi vinsælda. Þar sjá menn eign
sína vaxa í stað þess að iðgjöldin hverfi
í óskilgreinda hít. Ávöxtun Frjálsa
lífeyrissjóðsins hefur verið með því
mesta sem sést hefur hj á lífey rissj óðum.
En því má ekki gleyma að trygginga-
þáttinn vantarí séreignasjóðina. Sásem
veldurbflslysi sem kostarmilljónirkróna
væri illa staddur ef bótaskylda
tryggingafélagsins næði einungis til þess
sem hann hefði greitt í iðgjöld (þótt það
geti verið talsvert). Á sama hátt duga
séreignasjóðirnir þeim skammt sem
missa starfsþrek ungir eða ná háum aldri.
Séreignasjóðir eru langtímasparnaður
en ekki lífeyristrygging. Þeir geta átt
rétt á sér, en þá er nauðsynlegt að kaupa
tryggingar að auki. Tryggingafélög
bjóða nú tryggingu gegn örorku og
jafnframt hafa þau boðað að
ellilífeyristryggingar verði settar á
markaðinn á næstunni.
Dagar skylduaðildar senn
taldir
Nú er fyrir Mannréttindadómstól
Evrópu mál manns sem kærði þann
úrskurð íslenskra dómstóla að honum
bæri sky lda til þess að vera í stéttarfélagi
leigubílstjóra, ætlaði hann sér að stunda
leiguakstur. Taldar eru líkur á að
dómstóllinn úrskurði að maðurinn þurfi
ekki að vera í félaginu. Ekki er ljóst
hvaða áhrif þetta hefði á skylduaðild að
íslenskum verkalýðsfélögum yfirleitt.
En þ ví hefur verið fleygt að ef dónturinn
gangi eins og líklegt þykir sé stutt í að
skylduaðildaðákveðnumlífeyrissjóðum
verði úr sögunni. Og hvað sern því líður
hlýtur hún brátt að hverfa því að sífellt
fleiri gera sér lj óst að hún er ósky nsamleg
og óréttlát. Nefna má að í 3. tölubiaði
fréttablaðs Vinnuveitendasambandsins,
Afvettvangi, færir Þórarinn V. Þórarins-
son rök að því að stjórnarskráin verndi
val á lífeyrissjóði. Þegar skylduaðildin
hverfur verða margir sjóðir að breyta
um stefnu. Litlir sjóðir senr eru dýrir í
rekstri munu sækja á urn að sameinast
öðrum. Þau sjónarmið rnunu vfkja sem
miða að þvf að rýra hag félaga því að
annars ganga þeir í aðra sjóði.
3