Vísbending - 27.01.1994, Qupperneq 2

sjávarútvegs „...enn frekar gagnvart er-
lendum samkeppnisaðilum í sjávar-
útvegi sem njóta styrkja" eins og það er
orðað í skýrslunni. Ef grannt er skoðað
þarf þetta þó alls ekki að vera ókostur.
Meginhugsunin að baki núverandi
kvótakerfi í fiskveiðumersú að takmarka
veiðar við það sem fiskistofnarnir þola
og ininnka afkastagetu fiskveiðiflotans
sem er að flestra mati allt of mikil. Með
því að leggja jöfnunartolla á nýsmíði
skipa og láta útveginn þannig borga „rétt
verð“ fyrir fiskiskipin myndast grund-
völlur fyrir því að draga úr ofíjárfestingu
í atvinnugreininni sem meðal annars á
rætur að rekja til skekkju í verðmyndun
á nýsmíðum erlendis (vegna niður-
greiðslna). Slíkt myndi fremur styrkja
sjávarútveginn í þjóðhagslegu samhengi
þegar til lengri tíma er litið en hitt. Það
kann þó að einhverju leyti að skýra
afstöðu nefndarinnar að þessi lausn hefur
í för með sér færri nýsmíðaverkefni fyrir
skipasmíðaiðnaðinn.
Ríkisstyrkir á undanhaldi
víðast hvar
Varanleg lausn á vanda íslensks
skipasmíðaiðnaðar felst tæplega í því að
taka upp styrkjakerfi í greininni eins og
stjórnvöld hafa tekið ákvörðun um að
tillögu umræddrar nefndar. Þróunin í
alþjóðlegu viðskiptaumhverfi á undan-
förnurn árum hefur einmitt verið í þá átt
að afnema ríkisafskipti af atvinnugrein-
um og aðra íhlutun sent kemur í veg fyrir
eðlilega samkeppni í viðskiptum milli
landa, þar sem stjórnvöld víðast h var eru
farin að átta sig á þeirri velferðarskerð-
ingu sem slíkl hefur í för með sér. Nýlegir
milliríkjasamningar, samningurinn um
Evrópska efnahagssvæðið, fríverslunar-
samningur Norður-Ameríkuríkja og
GATT-samkomulagið um tolla og við-
skipti er glöggt dæmi um þetta. Island
hefur undirgengist ákvæði tveggja
þessara samninga eins og kunnugt er og
því skuldbundið sig til að taka þátt í
þessari alþjóðlegu þróun. Þá hefur það
verið yfirlýst stefna stjórnvalda í helstu
samkeppnislöndum okkar að draga úr
verkefnabundinni aðstoð við skipasmíða-
iðnaðinn og fyrir liggur að ríkisstyrkir
þar verði að líkindum víðast hvar af-
numdir um næstu áramót þegar sjöunda
tilskipun Evrópubandalagsins um ríkis-
styrki til skipasmíðaiðnaðar verðurekki
lengur í gildi.
Aðrar beiðnir um ríkisforsjá sem
nefndin leggur fram, svo sem að stjórn-
völd beini tihnælum til lánastofnana um
að skuldbreyta fyrir skipasmíðaiðnaðinn
og flýta opinberum framkvæmdum sem
gagnast honum, eru því síður lausnir á
vanda greinarinnar til lengri tíma litið og
auk þess úr takti við nútímann.
Dökkar horfur
Skipasmíðaiðnaðurinn hefur gengið í
gegnum miklar breytingar á undanförn-
um árum alveg eins og sú atvinnugrein
sem stendur honum næst, sjávarút-
vegurinn. Nýsmíðum hefur fækkað
vegna minni fjárfestingar í fiskiskipum
og viðhalds- og endurbótaverkefnum
sökum versnandi stöðu undirstöðu-
atvinnugreinarinnar. Það er ekkert sem
bendir til þess að veruleg breyting verði
á þessu á næstunni. Ofan á þetta bætist
svo að íslenskir útgerðarmenn eru farnir
í ríkari mæli að þreifa fyrir sér urn kaup
á notuðum fiskiskipum erlendis frá, eins
ogfréttirað undanförnu um ,,útsöluskip“
í Kanada bera með sér.
I skýrslu sem breskt ráðgjafarfyrirtæki
vann fyrir iðnaðarráðuneytið á árinu
1989 og aftur 1993 aöbeuini umræddrar
nefndar kemur fram að Islendingar eru
ekki þeir einu sem eiga í erfiðleikum
vegna of stórs fiskiskipaflota. Þetta
vandamál er viðloðandi allsstaðaríheim-
inunt og spá um eftirspurn eftir nýsmíð-
um bendir til þess að samkeppni frá
útlöndum muni harðna á næstu þremur
árum fremuren minnka. Islenskar skipa-
smíðastöðvar séu ekki einar um sam-
keppni við pólskan skipasmíðaiðnað um
stærri og dýrari viðgerðir, pólskir skipa-
viðgerðarmenn taki vinnu frá flestum
skipasmíðastöðvum í Norðvestur-
Evrópu. Þetta sýndi sig nú ívikunni þegar
pólsk skipasmíðastöð fékk viðhalds- og
endurbótaverkefni á Svani RE eftir að
hafa lækkað tilboð, sem það hafði áður
lagt fram, um 20% í kjölfar ákvörðunar
íslenskra stjórnvalda um að styrkja skipa-
smíðaiðnaðinn. Dæmið er til vitnis um
það að vandi skipasmíðaiðnaðarins hér
felstekkiendilegaíerlendumríkisstyrkj-
um heldur skiptir mismunandi sam-
keppnisstaða á milli landa vegna ólíkra
efnahagsskilyrðaeinnig miklu máli. Við
slíkan mismun er oft erfitt að keppa.
Það er ljóst að tækifæri skipasmíðaiðn-
aðarins munu ekki felast í nýsmíða-
verkefnum á næstu árum. Líklegra er að
þróunin verði í þá átt að greinin sinni í
ríkara mæli viðhalds- og endurbóta-
verkefnum hér innanlands, þá í nánara
samstarfi við útgerðir sem í mörgum
tilfellum reka sínar eigin vélsmiðjur.
Afnám banns við löndunum erlendra
skipa í íslenskum höfnum á árinu 1992
mun enn fremur veita aukin tækifæri á
þessu sviði. Breska ráðgjafarfyrirtækið
telur í skýrslu sinni að ýmis ráð séu fyrir
hendi ti 1 að styrkja íslenskan iðnað önnur
en að veita beinum niðurgreiðslum til
hans. I því sambandi gæti tímabundin
aðstoð tengd áætlun um aukna hag-
ræðingu orðið til að styrkja samkeppnis-
stöðu greinarinnar eftir árið 1995 þegar
ríkisstyrkir hjá samkeppnisþjóðunum
verða að mestu horfnir.
ISBENDING
Rekstrar- eða
greiðsluhalli?
í nýlegri fréttatilky nningu frá fj ármála-
ráðuneytinu kemur fram að rekstrarhalli
A-hluta ríkissjóðs hafi numið 9,5 millj-
örðum króna á árinu 1993 samkvæmt
bráðabirgðatölum, en fjárlög voru af-
greidd með 6,2 milljarða króna halla.
Hallinn svarar til um 2,4% af landsfram-
leiðslu en til samanburðar nam rekstrar-
halli ríkissjóðs um 3,3% að meðaltali á
árunum tveimurþaráundan. Hér virðist
því fljótt á litið hafa náðst talsverður
árangur í ríkisfjármálunum.
Þegar nánar er skoðað kemur þó í ljós
að það sem kallað er rekstrarafkoma í
frétt fjármálaráðuneytisins er í raun
greiðsluafkoma. A þessu tvennu getur
verið mikill munur eins og glöggt sést á
árinu 1992, en þá nam rekstrarhalli á
ríkissjóði um 10‘A milljarði króna en
greiðsluhallinn um 7 milljörðum.
Munurinn á þessum hugtökum felst í
því að greiðsluafkoman lekur í grófum
dráttum eingöngu tillit til þeirra gjalda
og tekna á fjárlagaárinu sem eiga sér
mótfærslu í peningalegu út- eða inn-
streymi hjáríkissjóði. Rekstrargrunnur-
inn tekur hins vegar að auki tillit til þeirra
gjalda og tekna sem ekki eiga sér beina
samsvörun í sjóðshreyfingum. Til skýr-
ingar á þessu má nefna að ef stjómvöld
ákveða að ráðast í tiltekna framkvæmd
upp á 1 milljarð króna á íjárlagaárinu
hefur um leið myndast samsvarandi
skuldbinding sem færa á til gjalda. Af-
koma ríkissjóðs á rekstrargrunni hefur
þá um leið versnað um 1 milljarð. Ef
framkvæmdin er hins vegar ekki greidd
fyrr en á næstu árum mun afkoman á
greiðslugrunni haldast óbreytt á viðkom-
andi fjárlagaári en versna þess í stað í
framtíðinni.
Fjárlög eru sett fram á greiðslugrunni,
þ.e. þau sýna í grófum dráttum sjóðs-
hreyfingar, en ríkisreikningur er gerður
upp á rekstrargrunni og sýnir því raun-
verulega afkomu ríkissjóðs.
í þeim 9,5 milljarða „rekstrarhalla"
sem fjármálaráðuneytið birtir hefur ekki
verið tekið tillit til a.m.k. 2,8 milljarða
útgjalda sem eru ógjaldfærð eins og fram
kemur í skýrslu Ríkisendurskoðunar um
framkvæmd fjárlaga. Um er að ræða
framlög ríkissjóðs til Landsbanka að fjár-
hæð 2 milljarðar króna, til Síldarverk-
smiðja ríkisins að fjárhæð 368 milljónir
krónaog til uppkaupaáfullvirðisrétti að
upphæð um 400 milljónir. Raunveru-
legurhalliárekstriríkissjóðsáárinu 1993
er því a.m.k. 12,3 milljarðar króna sem
svarar til um 3,2% af áætlaðri lands-
framleiðslu síðasta árs. Þetta er ámóta
halli og tvö árin á undan.
2