Vísbending - 14.07.1995, Page 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
14.
júlí
1995
26. tbl. 13. árg.
12 mánaða raunbreytingar' á veltu2 frá
janúar 1991 til apríl 1995.
o%
1993 1994
Virðisaukaskattur
'Fœrt upp eftirframfærsluvísitölu.
2Til að eyða mœlióvissu eða fœrslu virðisauka á milli einstakra tímabila er tekið hlaupandi
meðaltal yfir sex mánuði í senn.
Heimild: Virðisaukaskattsskrifstofa Rikisskattstjóra.
Hreyfingar
veltu í fortíð
og framtíð
Nú eru rúmlega 5 ár síðan virðis-
aukaskattskerfi var tekið upp á
Islandi og veltutölur hófu að berast
reglulega. I töflu hér til hliðar hafa 12
mánaða brey tingar á veltu frá 1991 verið
dregnar upp og þær sýna í hnotskurn
hvernig hagkerfi landsins hefur verið
háttað á þessum tíma, jafnframt því að
gefa vísbendingu um efnahagsþróun.
Samhljómurogsveifla
Veltuhreyfingar eru samhljómur ótal
hagstærða, þeirra sem snerta kaup og sölu
á vörum og þjónustu. Þó þær nái aðeins
aftur til 1990 þá sýna þær greinilega
fjögra ára hagsveiflu. En ekki þarf annað
en að skoða þróun fjárfestinga og
innflutnings frá 1970 til að sannfærast
um að slíkar sveiflur hafa lengi tíðkast
hérlendis. Svo virðist semárið 1991 hafi
almenningur orðið gírugur í að eyða og
fyrirtæki að fjárfesta og umsvif aukist
drjúgum. En skyndilega árið 1992 datt
botninn úr öllu saman og velta dróst
saman urn 10-13%. Þetta gerðist þótt
raunverulega hafi ekki verið mjög mikill
munur á ytri aðstæðum á rnilli þessara
ára. T.d. var kaupmáttur greidds tíma-
kaupshjá ASÍ2%hærri 1992en 1991 og
almennt var kaupmáttur ráðstöfunartekna
litlu minni, samt dróst smásöluverslun
saman um rúntlega 5% á árinu 1992.
Það-sem skiptir máli héreru væntingar.
Hagkerfl eru ekki vélræn gangvirki hcldur
samfélag fólks með alls kyns hugmyndir
og fyrirætlanir. Það er að miklu leyti
hugarástand þjóðarinnar sem gægist í
gegnum hagtölurnar. Fólki hættir til
bölmóðs ef horfur versna, en fær síðan
bjartsýniskast strax og sólskinsblettur
séstíheiði. Arin 1990-91 voru ekkisér-
lega góð, en næstu 3-4 ár á undan voru
afar slærn og svartsýni ríkti. Kannski
rekur einhvern minni til fjálglegra
umræðna um þjóðargjaldþrot á árunurn
1988-89. Hins vegar urðu batamerki á
árinu 1990, fiskverð hækkaði og hvergi
bólaði áþjóðargjaldþroti. Þessu vartekið
fagnandi og velta jókst, en sælan entist
þóstutt. Þegaráárinu 1992 virlustmenn
gera sér grein fyrir því að batinn var bæði
lítill og skammvinnur. Aftur var sokkið
í þunglyndi og velta dróst saman.
Betri tíð
Þegar leið á mitt ár 1993 tóku horfur í
atvinnurekstri að batna. Islensk fyrirtæki
juku útflutning og velta jókstá ný. Þessi
bati náði þó varla til almennings. Velta í
smásöluverslun dróst enn meira sarnan
1993 en 1992 eða 7,7% og stóð í stað
árið 1994. Batnandi tíð frá 1993 hefur
verið borin uppi af útflutningi eðaneyslu
útlendinga. En íslenskur almenningur
hefur haldið mjög að sér höndum, enda
voru opinberarspármjög svartsýnarfyrir
síðasta ár. Það var ekki fyrr en undir
síðustu jól að batinn varð opinber, þ.e.
að þjóðin uppgötvaði hversu ntiklum
árangri íslensk fyrirtæki höfðu náð á
erlendri grundu. Veltajókst meðnokkuð
jöfnum hætti, 2-6% árið 1994, en tók
mikinn kipp á fyrri hluta þessa árs,
samfara mikilli aukningu í innflutningi.
Fyrirtæki snemma á ferð
Á fyrri hluta þessa árs jókst
innflutningur ntikið sem má rekja til
eftirspurnar fyrirtækja eftir rekstrar- og
fjárfestingarvörum, (sjá 14. tölublað
Vísbendingar frá apríl sl). Þetta sést
einnig vel af virðisaukaskattstölum.
Innskatturjókst um 13% fyrstu 4 mánuði
ársins, en útskattur aðeins um 8%. Það
þýðir að fyrirtækin keyptu hlutfallslega
mun nteira en þau seldu. Þau virðast því
hafa tekið árið snemma og keypt birgðir
og búnað til að mæta eftirspurn
almennings síðar á árinu. Þær áætlanir
gengu eftir. Ef aftur er tekið mið af
innflutningstölum jókst eftirspurn al-
mennings stórlega nú í vor, en almennur
innflutningur jókst um 30% í maí. Ef
marka má 65% aukningu í innflutningi
fólksbfla í sama mánuði ætlar fólk að
bæta sér upp nurl fyrri ára ámjög skammri
stundu. Mikil bjartsýni og kaupgleði
virðist ríkja, og hjól hagkerfisins larin að
snúasl á góðum snúningi. Innlend neysla
hefur knúið velluna upp í nýjar hæðir.
Það er fyrst nú sem árinu 1991er slegið
við hvað umsvif snertir.
Skammvinnsæla?
Þá er það spurningin: hversu lengi
endist sælan? Eru þetta aðeins eðlileg og
holl viðbrögð hjá almenningi eða ntunu
landsmenn nú þeytast öfganna á milli í
einu vetfangi, frá nísku til eyðslu? Því
hefur áður verið lýst að hagkerfið gengi
í fjögra ára sveiflum. Síðasta uppsveifla
var 1991 og nú, 1995, er því röðin komin
að annarri sltkri og svofylgirniðursveifla
íkjölfarið 1996einsog 1992. Hinsvegar
eru málin ekki svo einföld. Hagsveiflur
eru nokkuð sem ekki hefur enn fengist
fullgild skýring á. Auk þess ætti að vera
í lagi að eyða ef efni eru næg.
Það er þó ljóst að því hærra sem flogið
er þeim mun hærra verður fallið ef út af
bregður. Það fékk þjóðin að reyna árið
1986 þegar aflahrota og hækkun fisk-
verðs kynti undir geysilegu neyslubáli.
Grundvöllur efnahagsbatans þá, aukin
• Veltahreyfingar 1990-1995
• Lánamarkaður