Vísbending - 02.05.1997, Qupperneq 2

ISBENDING
Eru verðbréfaviðskipti að verða
„leikur einn“ á Islandi?
w %,
Þór Sigfússon
hagfræðingur
Mikil blíða ríkir á íslenskum verð-
bréfamarkaði. Hlutabréf hækka,
fyrirtækjum fjölgar og almenn-
ingur sýnir hlutabréfakaupum vaxandi
áhuga. Hvergi í Vestur-Evrópu er vöxtur
hlutafjármarkaðarjafnmikill oghérlend-
is. Ótrúlegasta fólk er orðið kapítalistar
og allireru að græða. Það bregður jafnvel
engum þegar tilkynnt er um 50% hækkun
á gengi stærsta sjávarútvegsfyrirtækis
landsins á einum sólarhring. Verðbréfa-
viðskipti og verðbréfakaup eru að verða
„leikur einn“.
Hugmyndir Eykons
Fjárstjórn fjöldans, eins og Eyjólfur
Konráð Jónsson nefndi hugmyndir
sínar um íslenskan hlutafjármarkað, hafa
séð dagsins ljós. Þrátt fyrir að
hugmyndir Eykons séu nú um
fjörutíu ára gamlar tók langan
tíma að þær yrðu að veruleika.
Eins og svo oft vill verða á
íslandi þá gerðum við ekkert
lengst af með þessar hugmynd-
ir en tökum nú á skömmum tíma
við okkur af miklum eldmóð, á
svo skömmum tíma að okkur
kann að verða á í messunni.
íslenskum verðbréfamarkaði
hefur tekist að vinna tiltrú bæði
almennings og fyrirtækja. Trú
almennings er reyndar orðin
svo mikil að langar biðraðir
myndast á verðbréfamörkuðum
ef ný fyrirtæki bjóða hlutabréf
á markaðinum. Það er af sem
áður var þegar fólk hafði meiri
áhuga á skattaafslætti með hlutabréfa-
kaupum en hlutabréfunum sjálfum.
Bankaviðskipti „leikur
einn“
ankakreppan á Norðurlöndunum og
reyndar í flestum ríkjum Mið- og
Austur-Evrópu skýrðist m.a. af því að
bankaviðskipti urðu allt í einu „leikur
einn“. Erlent fé streymdi inn í bankana
og útlán jukust að sama skapi. Síðan kom
að því að lántakendur greiddu ekki lánin
sín til baka og íjöldi banka lagði upp
laupana. Margir telja nú að sama sé uppi
á teningnum á hlutabréfamörkuðum í
þessum löndum; verðbréfaviðskipti eru
orðinn leikur einn.
Sambærilegir markaðir?
s
Iýmsum smáríkjum í Austur- og Mið-
Evrópu, eins og Eystrasaltsríkjunum,
eru allir að græða á verðbréfamarkaði um
þessar mundir. Margir verja öllu sínu
sparifé til hlutabréfakaupa í von um að
hagnast verulega. Að mörgu leyti málíkja
þessum mörkuðum við þann íslenska.
Markaðurinn er smár og enn á fóstur-
skeiði, tiitölulega lítið er af bréfum í um-
ferð, fyrirtækin á markaðinum eru fá og
margir hlutabréfakaupendur eru að kaupa
bréf í fyrsta skipti.
Erlendir fjárfestar eiga
fjórðung bréfanna
/
Olíkt íslenska hlutabréfamarkaðinum
eiga útlendingar um fjórðung skráðra
hlutabréfa á mörkuðunum í Eystrasalts-
ríkjunum. Þeirfylgjastgrannt meðgangi
mála á þessum mörkuðum og fróðlegt er
að heyra skoðun þeirra á svo smáum og
veikburða mörkuðum. I nýlegri tímarits-
grein um verðbréfamarkaðina í Eystra-
saltsríkjunum segir m.a. að í landi „með
rétt um tug verðbréfamiðlara og sérfræð-
inga um verðbréfaviðskipti, þar sem að-
eins eru gefin út eitt eða tvö áhrifamikil
viðskiptablöð - geta góð tíðindi af verð-
bréfamarkaði verið sett fram, einungis til
að þjóna hagsmunum fárra!“ I Eystra-
saltslöndunum eru þekkt dæmi um
hvernig einstakir verðbréfamiðlarar eða
stórir hlutabréfaeigendur hafa reynt að
hafa áhrif á fjölmiðla og beinlínis komið
inn ýkjusögum um einstök fyrirtæki í
þeim tilgangi að selja hlutabréf í þeim
þegar hækkun verður.
Engin kreppa í vændum
að er engin kreppa í vændum á ís-
lenskum hlutabréfamarkaði. Hins
vegar kann að vera varasamt þegar til-
finning fólks er sú „að kaup á hlutabréfum
sé leikur einn og ekki síður þegar sala
þeirra er það einnig“. Hér er því alls ekki
haldið fram að íslenskir verðbréfamiðl-
arar misnoti aðstöðu sína og leiki sama
leik og dæmi eru um í vanþróaðri ríkjum.
Hins vegar þurfa allir aðilar á þessum
markaði að hafa vakandi auga með því
að óprúttnir einstaklingar misnoti ekki
það andrúmsloft sem er á okkar litla og
tiltölulega veikburða markaði.
Fjölmiðlar mikilvægir
Hlutverk fjölmiðla er mikil vægt. Fjöl-
miðlar hafa fjallað ítarlega um „ný-
sköpunarfyrirtæki “ og, ,rótgróin fy rirtæki“
með jákvæðum hætti en þurft síöan að
fjalla um svindl eða gjaldþrot þessara
sömu fyrirtækja ekki löngu
síðar. I einu tilfelli reyndist
fyrirtæki sem fjallað hafði verið
um einungis vera yfirvarp, aðal-
lega stofnað lil að svíkja fé af
skattgreiðendum. Þessi fyrir-
tæki hafa ekki verið á hluta-
bréfamarkaði. Hins vegar virð-
ast fyrirtæki sem á honum eru
heldur fljót í fjölmiðla með
áætlanir eða væntingar sem
hreyfa við markaðinum en reyn-
ast síðan hjóm eitt. Fjölmiðlar
hafa alltaf verið mikilvægir en
aldrei þó mikil vægari en einmitt
nú þegar þeir geta haft veruleg
áhrif á hvernig einstaklingar
verja sparifé sínu.
Er einkavæðing lausnin?
Að lokum vil ég nefna eina leið sem
gæli komið í veg fyrir frekari olhitn-
un markaðarins. Ríkið getur strax sett á
markað hlutabréf í ríkisviðskiptabönk-
unum eðaeins konarloforð um hlutabréf
ef ekki er hægt að ganga frá hlutabréfa-
útboði fyrr en á næsta ári. Þannig var m.a.
staðið ap málum í Póllandi fyrir nokkrum
árum. Úr því að Alan Greenspan grípur
til vaxtahækkana til að kæla bandaríska
hlutabréfamarkaðinn getur ríkisstjórn
DavíðsOddssonarbeitteinkavæðingutil
að kæla íslenska markaðinn.
Upplýsingafátækt
Erfitt er að nálgast upplýsingar um hlutafjármarkaði í
Eystrasaltsríkjunum þar sem þeir eru fremur frumstæð-
ir. í Eistlandi hefur verið starfræktur markaður í ár og hefur
hækkunin á hlutabréfum verið 167%. Markaðsverðmætið
nemurum 7 milljörðum króna og veltan ádag er um 6 milljónir
króna. Hlutabréf 16 fyrirtækjaeru skráð á markaði. I Lettlandi
eru skráð 34 félög og er markaðsverðmæti þeirra áætlað um
7 milljarðar króna og dagleg velta er um 2,8 milljónir króna.
Hlutabréfaverð hækkað um 216% á síöasta ári og var það
meira en í Eistlandi og Litháen. Engar nýlegar upplýsingar
var að hafa um viðskipti á hlutatjármörkuðum í Litháen. Til
samanburðar má nefna að á Verðbréfaþingi Islands eru skráð
35 fyrirtæki og markaðsverðmæti varáætlað 105 milljarðar
króna. Veltan í apríl var 2,2 milljarðar króna.
2