Vísbending - 06.02.1998, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
ó.febrúar 1998
5. tölublað
16. árgangur
Opinberir starfsmenn undir smásjá
Alltaf öðru hvoru berast hneyksl-
isfréttir um að opinberir starfs-
menn ýmissa landa hafa gerst
sekir um hegðun sem telst vera brotleg
við lög eða ósæmileg. Hvorl það er af-
leiðing af breyttu gildismati, auknu að-
haldi eða eftirliti er ekki gott að segja en
svo virðist sem slíkar fréttir séu meira
áberandi nú en á árum áður. Að vonunt
veldur þetta áhyggjum og því hefur verið
leitað ýmissa leiða til að greina vanda-
málið og finna lausnir. I mörgum löndum
eru til lög eða reglur um opinbera starfs-
menn. Opinberunt starfsmönnum er að
sjálfsögðu bannað að taka þátt í ólögleg-
um athöfnum og oftast varðar það em-
bættismissi. Sums staðar er opinberum
starfsmönnum meinuð þátttaka í umræð-
um um stjórnmál. Þátttaka í stjórnmála-
ilokkum er t.d. bönnuð á Irlandi, í Dan-
mörku verða þeir að láta af embætti séu
þeir kosnir á þing og í Kanada geta þeir
fengið leyfi frá störfum ef þeir eru kosnir
á þing. Misjafnt er eftir löndum hvort
opinberunt starfsmönnum er leyfilegt að
gera opinberar athugasemdir við frarn-
kværnd kosninga. I Astralíu, á Irlandi, í
Japan, Mexíkó, Tyrklandi, Bretlandi og
Bandaríkjunum er opinberum starfs-
mönnum ekki heimilt að gera athuga-
semdir við framkvæmd kosninga
en í flestum öðrum Iöndunt innan
OECD er þeirn það heimilt, slund-
um þó að uppfylltum ákveðnum
skilyrðum.
Upplýsingaskylda
Misjafnt er eftir löndunt hvort opin-
berum starfsmönnum ber sky lda til
að upplýsa um eignir, eignarhald í fyrir-
tækjum eða tengsl við fyrirtæki. Einnig
er misjafnt hvaða reglur gilda um gjafir
og hlunnindi sem boðin eru. Tafla 1 á
blaðsíðu 2 sýnir samanburð á reglum í
nokkrum löndum innan OECD. Athygl-
isvert er hve frjálslyndir við íslendingar
erum varðandi reglur um gjal'ir til em-
bættismanna og helgast það væntanlega
af því að ekki hafa kornið upp mál þar
sem embættismenn eru ásakaðir um
mútuþægni. Fámenni og nálægð eykur
einnig líkur á því að upp um slíkt kæmist
ogþað kann að letjamenn til slíkra verka.
Nýleg dæmi
Hér á landi hafa verið líflegar umræð-
ur um greiðslu ferðakostnaðar al-
þingismanna vegna ferðar til Brussel. Til
stóð að hin „nýfrjálsu“ ríkisfyrirtæki
Landssíminn og Islandspóstur rnyndu
greiða ferðakostnaðinn en eftir
mikinn atgang í fjölmiðlum
ákvað samgönguráðuneytið
að greiða hann. Það er þó
athyglisvert að ekki varð
mikil umræða
um að það
gæti verið
óeðlilegtað
ráðuneytið
g r e i d d i
f e r ð a -
kostnað
fylgjast grannt með flestum ákvörðunum,
löggjafavaldið er stöðugt að setja ný lög
og reglur, sífellt er reynt að skera niður
útgjöld, ríkisfyrirtæki eru einkavædd og
krafan urn „þjónustu“eykststöðugt. Eftir-
litsaðilum fjölgar einnig og verksvið
þeirra er í sífelldri endurskoðun. Meðal
þeirra sem hafa verið áberandi upp á síð-
kastið eru ríkisendurskoðun, samkeppn-
isstofnun, umboðsmaður Alþingis, banka-
eftirlit og tryggingaeftirlit.
Úrbætur
Sumar breytingar hafa þó létt þrýstingi
af ríkisstarfsmönnum, t.d. er nú skyll
að bjóða út öll verk sem eru yfir ákveðinni
fjárhæð. Aukið sjálfstæði ríkisstofnana
færir ákvarðanatöku til þeirra stjórnenda
sem næstir eru þeim verkefnunt sem
unnið er að á hverjunt tíma. Slíkt getur
skapað ný vandamál en kostirnir virðast
þó vera fleiri en gallarnir. Launakerfi rík-
isstarfsmanna hcfur verið í endur-
skoðun og mun væntanlega gera
jrr'f ; yfirmönnum hægara um vik við að
** umbuna þeim sem vel standa sig
þótt auðvitað sé hægt að misnota það
MSjj’ eins og llest. Eftirlitsstofnanirnar sem
t * áður eru nefndar auka einnig öryggi
starfsmanna sé sjálfstæði þeirra óumdeilt.
Siðareglur
v e g n a
ferðaalþing-
tsmanna en það er senni-
lega rnerki um það hversu stutt á veg um-
ræðan um aðskilnað löggjafarvalds og
framkvæmdavalds er komin.
Dæmi frá Bretlandi þekkja flestir. Auð-
jöfur greiddi tveimur þingmönnum fyrir
að bera frant á þingi fyrirspurnir sem
kontu sér illa fyrir ríkisstjórnina. Þetta
varð til þess að skipuð var rannsóknar-
nefnd og eftir þetta voru gerðar breytingar
á lögum.
Aukinn þrýstingur
Það fer ekki framhjá neinum að starfs-
umhverfi opinberra starfsmanna hef-
ur gjörbreyst á síðustu árum. Fjölmiðlar
Ein af þeim leiðum sem sum ríki hafa
farið er að hafa siðareglur fyrir opin-
bera starfsmenn. Þar með eru settar á blað
þær óskráðu reglur sent unnið hefur verið
eftir. Helsti kosturinn við þessa aðferð er
að þá eru reglurnar öllunt ljósar. Einnig
kemur þá upp á yfirborðið ýmis misskiln-
ingur sem hefur verið eða getur hafa verið
útbreiddurinnan stofnunar. Siðareglurnar
gera þá kröfu til þeirra sem þær setja að
þær séu endurskoðaðar reglulega og end-
urspegli þá gildismat samfélagsins á
hverjum tíma. Siðareglur ættu að leggja
meginlínurnar og hafa ætti nokkur skýr-
ingardæmi með til þess að menn álti sig
á þvi hvernig reglurnar eru hugsaðar í
framkvæmd.
Framhald á síðu 2 og 4
1
Misjafnt er eftir löndum
hvernig kröfur eru gerðar
til opinberra starfsmanna.
OECD hefur gert rann-
2
sóknir á þessu sviði og er
hér tæpt á nokkrum atrið-
um. Spilling er víða vanda
mál en umfangið er óljóst.
3
ÞorvaldurGylfasontelurað
ekki þurfi að óttast krepp-
una í Asíu þegar litið er til
lengri tíma.
4
Framhald á grein um opin-
bera starfsmenn og grein
Þorvaldar um ástand og
horfur í Asíu.
I