Vísbending - 19.03.1999, Blaðsíða 2

ISBENDING
Áhrif efnahagserfiðleikanna í Asíu voru
bæði á áhættumat lána og verðlag á olíu
og öðrum mikilvægum útflutnings-
afurðum Rússlands. Lánveitendur urðu
áhættufælnari og stöðvuðu streymi
lánsíjánnagns til Rússlands og
verðlækkun breytti greiðslustöðunni úr
3.900 milljarða Bandaríkjadollara
afgangi á fyrri hluta ársins 1997 í 6.000
milljarða halla fyrri hluta árs 1998.
Afleiðingin varð frjálst fall rúblunnar
og enn dýpri kreppa.
Framtíðin ekki björt
Nánasta framtíð rússneska
bjamarins er ekki björt.
Fjármálastofnanir halda að sér
höndunum og neita að lána meira enda
er flestum ljóst að ekki fáist greiddar
nema brot af þeiin 17.500 milljörðum
Bandaríkjadala sem eiga að greiðast
í afborganir og vexti á þessu ári.4 ^
Tilgangslaust er að dæla peningum
í gjaldþrota kerfi. Gagngerar
breytingar þarf að gera á efnahags-
kerfínu svo að efnahagsaðstoð beri
einhvem árangur.
Úldnirinnviðir
r
Astandið er ekki eins slæmt í
Eystrasaltsríkjunum eins og það
er í Rússlandi en engu að síður em
efnahagsáhrifín slæm og það sem er
jafnvel verra; búast má við að
yfirflæði rússneskrar spillingar og
mengunar verði enn meiri blóðtaka.
Vandi Rússlands er bæði
menningarlegur og kerfislegur.
Menningarlegur vandi sem afleiðing
af 75 ára skilningsleysi á
markaðslögmálum og mikilvægi
frumkvæðis einstaklingsins.
Kerfislegur vandi þar sem stjórnvöld
hafa hvorki getu né vilja til þess að reka
frjálst þjóðfélag. Eina markaðsþróunin
sem sýnir einhvern vöxt er svarti
markaðurinn sem var áætlaður í könnun
Heimsbankans 1991 um 40% af
heildarmarkaði Rússlands og fer
stöðugt vaxandi.
Vantargrunninn
Harvard hagfræðingurinn og fyrrum
ráðgjafi Rússlands Jeffrey D.
Sachs hefur lýst þessum kerfisvanda
sem skorti á lögum og reglum sem
tryggja stoðir markaðshagkerfis.
Stjórnvöld í Rússlandi hafa enga
samfélagslega mótstöðu til þess að
tryggja réttlæti. Þegar stórfelld
einkavæðing (eða öllu heldur
einkavinavæðing eins og hún væri
nefnd hér á landi) frá ríki til valdaklíku
var gerð á næstum einni nóttu var engin
hreyfmg eða samtök sem gat eða vildi
rísa gegn óréttlætinu. Engu að síður eru
stjórnvöld ekki sterkari en svo að þau
geta ekki lengur innheimt skatta eða
tryggt eignarétt.
Vandinn virðist þess vegna vera
djúpstæðari en svo að efnahags-
kenningar samtíinans geti útskýrt eða
leiðrétt þá þróun sem orðin er.
Leiðréttingin tekur að öllum líkindum
heil kynslóðaskipti.
Viðskiptasvæði nr. 11
Inýlegri skýrslu Verslunarráðs íslands
um alþjóðavæðingu atvinnulífsins
kemur fram að Rússland er ellefta svæðið
í röðinni, sé raðað eftir mikilvægi
viðskiptasvæða fyrir íslensk fyrirtæki.
Hefð fyrir viðskiptum við Rússland og
vaxtarmöguleikar setja Rússland í þetta
sæti. Eystrasaltslönd (Eistland, Lettland
og Litháen) eru sett í sætið á undan á
þessum lista. Þessi Iisti á að lýsa
Röð viðskiptasvæða eftir mikilvægi:
1. Norðurlönd
2. Bretland
3. Norður-Ameríka
4. Þýskaland
5. Frakkland
6. Japan, Kína, Taiwan og Suður-Kórea
7. Suður Evrópa (Spánn, Italía, Grikkland)
8. Pólland
9. Holland, Belgía og Luxemborg
10. Eystrasaltslöndin
11. Rússland
12. Austurríki, Sviss og Lichtenstein
13. Mið- og Suður-Ameríka
14. Tékkland, Ungverjaland og Slóvenía
15. Ástralía og Nýja Sjálland
16. Önnur Asíulönd
17. Mið Austurlönd
18. Önnur lönd í Austur- og Mið-Evrópu
19. Afríka
Heimild: Verslunarráð íslands
dæmigerðri sýn nokkurra framsækinna
íslenskra fyrirtækja á markaðina.
Spuming er hvort ekki sé nauðsynlegt
að endurskoða þessa sýn eitthvað í ljósi
fenginnar reynslu og nánustu framtíðar
þessara markaðssvæða.
Að leita sér næst
Ein þekktasta hugmyndin um
alþjóðavæðingu fyrirtækja er oft
kennd við Uppsalaháskólann í Svíþjóð.
Uppsalakenningin gengur út á að
fyrirtæki eigi að byrja alþjóðavæðingu
sína á landfræðilega og menningar-
legum nálægum markaðssvæðum og
smám saman færa sig yfir á fjarlægari
markaðssvæði eftir því sem þekking og
reynsla eykst. Ástæðan er fyrst og
fremst sú að reyna beri að lágmarka þá
áhættu sem felst í því að gera viðskipti
utan síns heimalands. Auðvitað eru
tækifærin hins vegar oft annars staðar,
á ljarlægum mörkuðum, þar sem aðra
skortir áræði og þekkingu til þess að
fara en þar er líka áhættan og stundum
er áhættan slík að tap verður af
rekstrinum eða það sem er öllu verra að
varanlegur skaði hlýst af.
Vitur eftir á
Það er alltaf gott að geta verið vitur
eftir á og skammast yfir þeirri áhættu
sem íslensk fyrirtæki hafa tekið með því
að fara inn á ótraustan markað.
Skammast yfir því að það hefði mátt sjá
bæði menningarleg og kerfisleg
vandamál sem voru ástæða erfiðleika IS
og eru ástæða erfíðleika SH, Eimskips
og Samskipa með löngum fyrirvara.
Jafnvel mætti skammast yfir
áhættusækni íslendinga sem vilja aldrei
ráðast á garðinn þar sem hann er lægstur
heldur vaða út í óvissuna með „dauðinn
eða heimsyfírráð" stimplað á ennið.
Ekki allt gull sem ...
Málið er hins vegar að engan óraði
fyrir því að svona mundi fara
og ef einhver hafði efasemdir þá voru
þær efasemdir kæfðar með bjartsýni
alþjóðlegra Ijármálastofnana og
efnahagsumræðunni almennt. Það
sem nú virðist augljóst var flestum
hulið og þess vegna ekki nema
eðlilegt að íslensk fyrirtæki hafi vilj að
nýta sér sóknartækifæri þegar þau
gáfust og íslensk fyrirtæki hafa
brugðist rétt við með því að draga úr
starfsemi sinni eða eins og Eimskip,
að pakka niður og fara heim.
Rússland og Eystrasaltsríkin eru
þó ekki einu markaðssvæðin sem hafa
brugðist. Efnahagskreppan hefur
víða haft áhrif á þróunarlönd í Asíu,
Suður-Ameríku og Austur-Evrópu.
Þetta hefúr komið illa niður á þeim
fyrirtækjum sem eiga mikla hagsmuni
á þessum markaðssvæðum.
Nauðsynlegt að reyna að draga
lærdóm af fenginni reynslu. Það er
nauðsynlegt að skoða vandlega það
efnahagsumhverfí sem hugur leikur á
að stundaviðskipti í. Einnig ermikilvægt
að horfa til þess sem getur haft áhrif á
umhverfíð áður en lagt er í miklar
ljárfestingar. Mikilli gróðavon á
Ijarlægum mörkuðum fylgir mikil áhætta.
Hvort sem mönnum líkar það betur eða
verr þá er ekki allt gull sem glóir.
1 Morgunblaðið, 11. mars 1999.
2 SH - Ársskýrsla 1998.
3 CNNfn, 12. mars 1999
4 Economist, 6. febrúar 1999
Heimildir: Verslunarráð íslands,
Hagstofa íslands, OECD, IMF,
Ársskýrslur Eimskipa, Samskipa, SH og
ÍS, Jeffrey Sachs, „Globalization andthe
Rule ofLaw“, erindi flutt 15. okt. 1998
við Yale háskólann.
2