Vísbending - 19.03.1999, Blaðsíða 4

TígurMið-Evrópu
Nú nýlega lauk opinberri
heimsókn forseta íslands til
Póllands. Með i för forseta
íslands var utanríkisráðherra og
viðskiptasendinefnd sem undirstrikar
að tilgangur ferðarinnar var einnig að
styrkja viðskiptatengsl þjóðanna.
Pólland - stjaman í austri
Pólland er eitt af fáum löndum Austur-
Evrópu sem hefur náð að fá á sig
einhverja mynd sem líkist markaðs-
skipulagi eftirhrun kommúnismans árið
1989. Viðsnúningurinn hefur verið
rólegur en engu að síður undraverður.
A þessum tíu árum sem liðin eru þá
hefur landið breyst úr miðstýrðu
tilskipanakerfi í markaðskerfi sem hefúr
á að skipa sívaxandi einkageira. Dregið
hefur úr verðbólgu og atvinnuleysi
hefúr lækkað verulega og hagvöxturinn
hefur verið um 6%, með því sem best
gerist í Evrópu, undanfarin ár. Þrátt fyrir
nokkur stjómarskipti hafa stjórnvöld
stefnt með nokkrum einhug til aukinna
efnahagsumbóta og styrkrar fjármála-
stjómar. Fljótlega upp úr 1989 voru nær
öll lítil og meðalstór fyrirtæki í eigu
stjómvalda einkavædd, hægar hefur þó
gengið að einkavæða stórfyrirtæki
landsins.
I samanburði við t.d. Rússland hefúr
Pólland náð ótrúlegum árangri, náð að
draga að sér erlenda íjárfesta og halda
þeim þrátt fyrir kreppu nágrannans.
Mismunurinn er að vissu leyti
kerfislegur, sérstaklega hvað varðar
ólíkt hlutverk laga í landinu.1 Eftir fall
kommúnismans hafði Pólland fram yfxr
Rússland að lög og reglur vom virt allt
frá upphafi. Spilling vakti hneyksli
almennings og ýmis hagsmunasamtök
eins og kaþólska kirkjan og ýiuis
bændasamtök sáu til þess að veita
stjórnvöldum aðhald. I Póllandi var
grunnur sem hægt var að byggja á
nauðsynlegt lagakerfi til þess að styðja
markaðsefnahagskerfí en þessi gmnnur
var ekki og er hins vegar ekki til í
Rússlandi. Það em þessu styrku innviðir
sem hafa gert Póllandi kleift að standa
af sér efnahagslægðina sem nær jarðsetti
Rússland.
r
A enn nokkuð í land
Tígur Mið-Evrópu eins og Pólland
hefur stundum verið kallað er þó
ekki gallalaus. Einkavæðing stórfyrir-
tækja í eigu ríkisins hefúr ekki gengið
eftir áætlun. Einungis 15 af þeim 50
fyrirtækjum sem áætlað var að
einkavæða voru seld. Ríkisfyrirtæki sem
lítið hafa breyst frá tímum
kommúnismans standa fyrir þriðjungi
sölu iðnaðarvara, um 40% vinnuafls í
iðnaði en einungis 5% hagnaði.
Símaeinokunarfyrirtækið TPSA var
loksins einkavætt, þó einungis að hluta
til. Afleiðing af hversu seint var
einkavætt er að Pólland hefúr eitt versta
símkerfi í Mið-Evrópu.
Um 27% vinnuaflsins em bændur í
samanburði við 5% í Danmörku. Flest
býlin eru einnig löngu úrelt og það
verður ekki séð hvemig pólskir bændur
eiga að geta staðið undir evrópskri
samkeppni þegar og ef þeir komast inn
í Evrópusambandið eins og vonir standa
til fljótlega eftir aldamótin.
Þrátt fyrir að lagakerfið sé byggt á
styrkari stoðum en í Rússlandi er víða
pottur brotinn. Skriffmnska og
ósamræmi í reglum hefúr gert mörgum
fýrirtækjum erfitt fyrir en vonir standa
til að úrbætur verði þar á.
Erfiðir hjallar íf amundan
Pólverjar eru rúmlega 39 milljónir og
verg þjóðarframleiðsla á einstakling
varum 3.590 Bandaríkjadala árið 1997.
ísland hefur átt í töluverðum viðskiptum
við Pólland 1 gegnum árin. Flestir eru á
því að Pólland sé góður kostur í
alþjóðaviðskiptum í ljósi mikils
hagvaxtar, stjómmálalegs stöðugleika
og stærð markaðarins. Einn besti ef ekki
besti markaður Austur- og Mið-Evrópu
til að Ijárfesta og selja afúrðir á.Þá er
ekki þar með sagt að innviðir kerfisins
séu nægilega sterkir til þess að halda
utan um og styðja bæði þá innri
uppbygginu sem þörf er á og ytri
byltingu sem felst í alþjóðlegu
viðskiptafrelsi.
1 Jeffrey Sachs, „Globalization and the
Rule of Law“, erindi flutt 15. okt. 1998
við Yale háskólann.____________
[ Vísbendingin '
okkuð hefur verið um mannaskiptí'
í loppstöðum í mörgum af stærri
fyrirtækjum landsins. Ymislegt bendir
þó til að það sé einungis lognið á undan
storminum. Vangaveltur um hrókeringar
hjá SH, Granda, Eimskip og Flugleiðum
hafa verið vinsælar upp á síðkastið.
Krafa íjármáiamarkaðarins er að kallinn
í brúnni verði að víkja ef illa árar, enginn
fær æviráðningu lengur. Minnkandi
starfsöryggi þarf þó ekki að vera slæmt
fyrir stétt fyrirtækjastjórnenda vegna
þess að það þýðir að stjómendur geta
ykralist hærri þóknunar fyrir streðið. J
ISBENDING
Aðrir sálmar
Óþægilegar spumingar
Afkoma íslenskra sjávarafurða á
liðnu ári var afleit. Miðað við
íslenskar bókhaldsvenjur var afkoman
reyndar um 200 milljónum lakari engeftð
er upp vegna þess að skattalegan
spamað af tapi mun heimilt að telja til
tekna í Bandaríkjunum. Þetta er þeim
mun athyglisverðara að íslenskum
sjávarafúrðum hefúr verið mikið hampað
í Qölmiðlum hér á landi og mátt skilja að
fyrirtækið væri leiðandi á sínu sviði. Er
skemmst að minnast umræðunnar um
flutning á Útgerðarfélagi Akureyringa
frá Sölumiðstöðinni til ÍS. Var þá á
mörgum að skilja að sölufyrirtækin tvö
væm sambærileg að styrk. Slök niður-
staða hjá Sölumiðstöðinni leiddi til
afdrifaríkra kosninga á nýliðnum
aðalfúndi. Ekki er gott að segja hvemig
hluthafar IS bregðast við, en þeir hljóta
að þreytast á að fjánnagna tap með nýju
hlutafé, æ ofan í æ. Ekki er hægt að láta
flokkarík eða öl'und ráða ferðinni heldur
verða menn að hafa hugrekki til þess að
spyrja sig nokkurra grundvallar-
spurninga. 1. Er ástæða til þess að hafa
tvenn stór sölusamtök á sama sviði? 2.
Er það heppilegt að ffamleiðendur eigi
sölusamtökin? 3. Er heppilegt að sölus-
amtökin eigi og reki fxskverksmiðjur?
Svörin kunna að reynast einhverjuin
óþægileg en það er engin afsökun fyrir
að skila ekki eðlilegum arði af
starfseminni. Markmið þeirra sem stýra
samtökunum geta ekki verið völdin ein
heldur hitt að ná ásættanlegum hagnaði.
Evrópusukkið
Það kom líklega fáum á óvart þegar
upp komst um spillingu í framkv-
æmdastjórn Evrópusambandsins.
Stofnanir af þessu tagi bjóða
spillingunni heim. Stjómendur lita á sig
sem ósnertanlega og hika ekki við að
hygla sínum. Menn mega þó ekki láta
þetta verða til þess að fordæma allt það
sem fráEvrópusambandinukemur. Einn
vandi þess er að það er orðið sem
dvalarheimili aldraðra stjómmálamanna
og reynslan sýnir að stjórnmálamenn
og peningar em oft ekki góður kokteill.
Lausnin felst í því að dreifa valdi og fela
einkaaðiluin sem flest verkefni.
ÚRitstjórn: Eyþór Ivar Jónsson ritstjóri c
ábyrgðarmaður., Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavík.
Sími: 561-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvlsindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4