Vísbending - 07.05.1999, Page 4

V
ISBENDING
(Framhald á næstu síðu)
er neyslueignir eða verðbréf, að
ógleymdri tilurð milljarðaeigna í
úthlutuðum veiðikvóta sem áður var
aðeins vonarpeningur. Markaðs-
hegðun einstaklinga sem fyrirtækja
verður við þessar aðstæður mjög háð
forsjálni og hyggindum sem er mjög
misdeilt meðal fólks.
Eigna- og endurmatsáhrif
Hérræðirum fyrirbæri sem erkunnugt
orðið með þróaðri markaðsþjóðum.
í stað þess að ráðstöfun verðmæta ráðist
nánast einvörðungu af samtímatekjum
af framleiðslukerfinu, svo sem hag-
ffæðin hefur lengst af'halt fyrir satt, fer
æ meira fyrir áhrifum eignagróða,
endurmats og annars happafengs á
ákvörðun útgjalda og ljárskuld-
bindinga. Þar sem slíkir áhrifaþættir eru
að miklu leyti háðir huglægu mati, fylgir
þessu atferli meiri og torráðnari
sveifluhneigð en áður, svo sem fram
kemur skýrast af efnahagsáhrifum
sveiflna á hlutabréfamarkaði. Ef marka
má nýlegar fræðikenningar, hafa slíkar
hræringar ekki aðeins áhrif á neyslu-
eftirspum, sem raunar eru að hlut
eignamyndunareðlis, heldur taka
fyrirtækin hækkanir sem merki um aukin
færi á fjárfestingu, og öfugt í tilviki
lækkunar. Fjárhagsstærðir þær sem hér
skipta máli hafa verið að taka á sig æ
skýrara mót. Hlutabréf á markaði jukust
um 60-65 milljarða ár hvert 1995-97 og
um 41 upp í alls 231 milljarð 1998, eða
nær 40% af landsframleiðslu. Sjálf
verðhækkun þeirra, sem sýnir beina
auðgun, skipti tugum prósentna á ári
1994-96 en um 12 og 5% síðustu tvö árin
(tæp 15 og 10% skv. úrvalsvísitölu).
Eftir fleiri ára kyrrð em spurnir af
talsverðri hækkun íbúðaverðs og að
húsnæðisþátturinn lyfti undir neyslu-
vísitölu. Hér erum nógu stórar fjárhæðir
að ræða, ásamt öðrum eignaáhrifum og
greiðum aðgangi að erlendu sem
innlendu lánsfé, til þess að hafa veruleg
áhrif á fjárráðstöfun fólks. Þessi áhrif
fara saman við nokkurra ára samfelldan
hagvöxt og aukningu kaupmáttar launa,
sem verður til þess að fólk metur
varanlegar tekjuhorfur sínar að sama
skapi hærri en áður.
Skynsamleg ráðstöfun?
Umrædd áhrif em talin gerast með
þeim hætti að hækkað mat ævitekna
og eigna sannfærir fólk um að því sé
óhætt að auka fjármuni til eigin nota til
samræmis við endurmat þessara stærða
og flýta þeirri aðlögun með lántökum.
Skuldlétting við það að lánin brunnu
áður upp í verðbólgu eykur á þessi áhrif.
Við þetta bætist jafnvel uppfylling
stórra drauma um langar og dýrar
utanlandsferðir sem litið er á sem
minningasjóð. Áhrif þessi eru sérlega
sterk, hafi fólk haldið að sér höndum um
árabil á undan. Þau eru stakur atburður
í ferlinu og ganga yfir, sem kallað er.
Þegar hinni æskilegu samsvörun auðs
og eigna til afnota er náð á ný, ætti
bylgjan að hjaðna og jafnvægi samtíma-
strauma að komast aftur á. Þjóðhags-
legur spamaður og viðskiptajöfnuður
ættu þá að falla í eðlilegar skorður með
hliðsjón af mismiklum fjárfestingar-
fæmm og aldursskiptingu með
tilheyrandi mennta- og öldrunar-
kostnaði. Ogerlegt er að svo stöddu að
skera úr um hvort tímabundin áhrif á
eftirspum og innflutning séu af þessum
sökum til muna meiri en hagstofnanir
hafa ætlað og hlutur varanlegs misvægis
í viðskiptahallanum að sama skapi minni.
Undir því hlýtur að vera komið, hvort
og til hverra ráða skuli grípa, umfrarn
þau sem þegar em í takinu. Æskilegt
væri að geta kennt fólki að ráðstafa ekki
gróða sem enn er aðeins í huga en ekki
hendi, hugsanlega með tilhögun
skattmeðferðar, en mun varla reynast
auðvelt. Virðist þvi brýnt, þótt torsótt
sé, að þróa greiningu vandans frekar
eftir þessum leiðum og ef þörf krefur að
beita stjómtækjum ijármála og peninga-
mála markvisst til mótvægis markaðs-
sveiflum fyrir áhrif eignastöðu og
endurmats sem vissulega geta ógnað
ytra jafnvægi jafnt sem heilbrigði
peningakerfa.
Alyktunarorð
Hugleiðingar þessar leiða til þeirrar
niðurstöðu að viðskiptahallinn sé
ekki síst velsældarmerki sem jafnframt
ber með sér ýmis gamalkunn einkenni
góðærisvanda. Slíkur vandi er ekki
bráðaðkallandi né þess eðlis að fólk og
fyrirtæki neyðist til að snúast við honum,
svo sem þá er kreppir að. Þess í stað
reynir á að hinum einstöku einingum
hagkerfisins: heimilum, fyrirtækjum,
samtökum og stofnunum, sé haldið til
ábyrgðar á varanlegu, sjálfbæru
jafnvægi. Að því skilyrði fúllnægðu ætti
samfélagsheildin að ná sams konar
jafnvægi. Undangengin þróun ætti að
tryggj a að slíkt mark sé ekki langt undan,
að því tilskildu, að lífeyris-, örorku- og
sjúkratryggingum verði komið á
sjálfbæran grundvöll og sterk hefð
skapist fyrir jafnvægi í opinberum
rekstri. Upplýsandi er að við
peningalegan samruna inn í stærri heild
mundu þjóðhagsleg jafnaðarhugtök út
á við glata miklu af gildi sínu en
velfamaður einstakra eininga og
samfélagsdeilda samt vera háður sams
konar ráðdeild í umgerð jafnvægis-
hugtaka. Viðskiptahallinn nú boðar að
vísu engan bráðan háska en er gagnleg
brýning til að herða á hagstjóm til
þjóðhagslegs jafnvægis.

Aðrir sálmar - J
( ' \ Arangursstj ómun TV Æörgum þótti það skemmtileg IV-Luppákoma þegar forsætis- ráðherrann sendi biskupi bréf og harmaði að smásaga nokkur sem birtist í Morgunblaðinu væri skrifúð undir starfsheitinu fræðslustjóri kirkjunnar. í framhaldi sagði forsætisráðherra í yfirheyrslu á Stöð 2 að þetta væri eitthvað sem sínir undirmenn myndu ekki fá leyfi til. Má þá ætla að hann blessi það sem starfsmenn hans skrifa undir starfsheitum forsætisráðu- neytisins, rétt eins og Gunnar í Krossinum blessaði blómin og kapitalismann nýlega. Enda stundum álitamál hvor sé í betra sambandi við almættið. Þetta er mjög athyglivert að hafa i huga þegar nýjasta heftið af gæðastjómunarritinu Dropinn er skoðað. Þar má finna grein eftir Orra Hauksson sem er titlaður aðstoðar- maður forsætisráðherra. Þar reifar höfúndur hugmynd sem hann kallar árangursstjómun og segir m.a.: „Árangursstjómun er ekki ný stjómunaraðferð í sjálfu sér heldur byggir hún á gmnni sem lagður hefúr verið hjá ríkinu á undanfömum árum“. Til þess að útskýra þessa nóbels- verðlauna hugmynd sem er hluti af stefnumótunannarkmiðum ríkisstjómar Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks setur höfúndur fram flennistóra mynd, til marks um mikilvægi hennar, sem lýsir þessu stórmerkilega ferli sem árangurs- stjómun byggir á. Þrír þættir eru tilgreindir: skýrmarkmið, kerfisbundnar mælingar og eftirfylgni. Og hafa menn vart haldið vatni yfir snillinni. Af fyrrgreindum ummælum forsætisráðherrans er það ljóst að þessi hugmyndafræði hlýtur að vera í þökk hans frekar en óþökk, enda er stjómað með skýrum markmiðum, kerfis- bundnum mælingum og eftirfylgni þar á bæ. Þrátt fyrir að forsætisráðuneytið vilji gera þessa hugmyndafræði að sinni þá vita flestir háskólagengnir menn að þetta er hvorki merkileg né nýstárleg útfærsla á stefnumótunarferlinu. H vemig væri þá að fá hressileg viðbrögð frá Háskólanum. Guðmundur Ólafsson lektor þyrfti t.d. lítið annað en að botna fyrri upphróp á nýjan hátt. V .... v
Ákitstjórn: Eyþór Ivar Jónsson ritstjóri og'' ábyrgðarmaður, Benedikt Jóhannesson. Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23, 105 Reykjavík. Simi: 561-7575. Wlyndsendir: 561-8646. Netfang:visbending@talnakonnun.is. Málfarsráðgjöf: Málvisindastofnun Há- skólans. Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök. Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án leyfis útgefanda.
4