Vísbending - 18.06.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
Hagsmunir ráða
Þórarinn V. Þórarinsson
i'ramkvæmdastjóri
Síðustu ár hefur orðið bylting í
framleiðni í íslensku atvinnulífí.
Fyrirtæki ná meiri árangri með
minni mannafla og kostnaði en nokkru
sinni fyrr. Skýringar liggja í bættri tækni,
sjálfvirkni, öflugri upplýsingakerfum og
bættri stjómun, sammna fyrirtækja og
sókn á alþjólega markaði og þó umfram
allt, samkeppni. Drifkrafturinn á bak
við nýjungar og aukna framleiðni er
þörfm á að sigra í samkeppni, vissan um
að ávinningur fylgir árangri.
r
Arangurshvatinn
Iþjónustu sem engrar samkeppni
nýtur er hins vegar hætt við að
árangurinn skipti minna máli en
skipulagið. Ef starfsemin getur haldið
áfram óháð frammistöðu er hætt við að
frammistaðan daprist. Sjúkrahúsin
okkar, jafn ágæt og þau eru, eiga við
þetta vandamál að stríða.Þau fá fastar
tekjur á fjárlögum algerlega óháð því
hvernig til tekst í rekstrinum. Það hefur
engin áhrif á tekjumar hvort fjarlægðir
em 50 botnlangar eða 500, hvort fleiri
eða færri eru meðhöndlaðir eða
læknaðir. Tekjumar em fastar og hækka
ekki þótt meiru sé áorkað. Meiri afköst
hafa hins vegar áhrif, - þau auka kostnað
sjúkrahússins og valda stjórnendum
því fyrst og fremst erfiðleikum í starfi.
Oftast er eina leiðin til að forðast
taprekstur er að draga úr starfsemi,
senda sjúklinga heim, loka deildum,
lækna færri. Það er þannig ákveðinn
hvati í kerfinu, hvati til að gera minna en
ekki meira.
Þegar ekkert samhengi er milli tekna
og framleiðslumagns er ekki von á góðu
og enn lakara verður ástandið þegar
það er nánast bannorð að tala um
kostnað af einstökum verkefnum. A
sjúkrahúsunum hefur það heldur engan
tilgang, því til hvers er að íþyngja
sjúklingum með upplýsingum um
kostnað af aðgerð og sjúkrahúsvist,
þegar þessar upplýsingar hafa enga
fjárhagslega þýðingu, hvorki fyrir
sjúklinginn né sjúkrahúsið. Það getur
engan krafið um greiðslu, ekki
tryggingarfélag, né heldur þann sem
þjónustunnar naut. Það er ekki aðeins
að hann þurfi ekki að borga. Hann má
ekki borga. Það er nefnilega viðtekinn
hluti af félagslegu öryggisneti og
réttlæti í þj óðfélaginu að menn megi ekki
kaupa sér heilsu. Þótt skurðstofur
standi auðar og skurðlæknar verklausir
þá er mönnum óheimilt að kaupa sér
mjaðmalið fyrir fé. Sjúkrahúsunum er
líka óheimilt að selja þessa þjónustu,
það mega þau aðeins gera fyrir fé af
fjárlögum. Þetta heitir að auðmenn eigi
ekki að geta keypt sig út af biðlistum.
Það breytir engu þótt bent sé á að
þannig fáist meira fé til rekstrarins og
fyrr komi að þeim sem ekki hafa getu eða
vilj a ti 1 að greiða sérstaklega lyrir aðgerð.
Með þessum hætti er heilsan sett á sama
bekk og heróín. Með hvorugt má versla.
Og þessi sem skjögrar áffam sárkvalinn
með ónýtan mjaðmalið, hann getur bara
eytt peningunum sínum í eitthvað
annað, keypt sér nýjan Pajero ef hann
getur og vill, en hann skal ekki halda að
hann geti notað peningana sína til að
njóta sumarsins sársaukalaust.
Biðlistinn stendur og þar skal hann
skjögra áfram í réttri röð.
Þessi umgjörð sem sjúkrahúsum er
búin hvetur ekki til framfara. í stað skýrra
markmiða um að fullnægja eftirspum og
hámarka afköst, tekjur og framleiðni,
þróast margháttað skrifræði og
valdakjarnar. Þetta eru aðstæður sem
ala af sér fáránleika á borð við það að
fylla spítalaganga af sjúklingum en
halda sjúkrastofunum lokuðum. Þetta
hefur verið tíðkað árum saman og
yfirleitt byggst á reglum sem starfs-
stéttimar setja um það hvaða
lágmarksmönnun skuli vera miðað við
notuð rúm á sjúkrastofum. Vanti upp á
hefur sjúkrastofunum verið lokað en
búið um sjúklinga á göngum. Því næst
hafa fjölmiðlar verið kvaddir til svo vitna
mætti um neyðarástand á spítölum.
Þetta er opinbert leyndarmál sem erfitt
er við að gera því heilbrigðisþjónustan
hafnar viðurkenndum grundvallar-
lögmálum í rekstri.
Dýr starfsemi
Þótl starfsfólk sjúkrastofnana vilji
örugglega fyrst og fremst líkna
sjúkum, þá vantar sárlega alla beinan
fjárhagslegan hvata til þess að ná meiri
árangri. Þegar einn hópurinn fer í
verkfall (eða segir upp) þá eru það ekki
endilega hagsmunir alíra hinna að gera
sem best úr aðstæðum og halda upp
sem mestri starfsemi. Og í dagsins önn
er ekki margt sem knýr á um tillögur að
nýju verklagi, einkum ef það myndi nú
kaíla á breytingar sem ganga þvert á
valdsvið deilda eða starfshópa.
Heilbrigðisþjónustan kostar mikið
fé og í opinberri umræðu eru flestir
sammála um að þessa íjármuni verði að
nýta betur. Þá hafa einkum tvær leiðir
komið til álita. Önnur er sú að ná enn þá
betra heildarskipulagi á stóru
spítölunum með því helst að fella þá
saman í eina stofnun. Þar væri þá hægt
með miðstýrðum hætti að komast hjá
tvíverknaði og þannig spara ógrynni
fjár. I þessum farvegi er nú unnið að
framforum íheilbrigðisþjónustunni. Að
skipuleggja þetta allt saman, bara enn
þá betur. Hin leiðin er auðvitað til en
þykir fjarlæg, það að láta venjuleg
viðskiptaleg lögmál gilda um reksturinn.
Það er einn megingalli á
hugmyndinni um einn sameinaðan
stóran ríkisspítala. Hann er sá að
hugmyndin byggir á þvi að samkeppni
fylgi sóun og að einokun gefi betri
árangur. Margir fonnælendur þessa telja
samt að markaðhagkerfið sé aldeilis
ágætt, vilja geta valið um bíla og
bílaverkstæði og telja samkeppni afar
mikilvæga, baraekki áspítölum. Þarséu
svo dýr tæki að ómögulegt væri að fara
að kaupa þau á alla spítala, og svo gæti
þetta komið niður á þjónustunni.
Sömu lögmál?
En hvað er þá svona sérstakt við
sjúkrahús? í rauninni ekki neitt,
nema hvað reksturinn er dýr, fjölþættur,
mikilvægur og viðkvæmur. Hann er
næmur fyrir frammistöðu starfsfólks og
stjórnenda og það er ekkert sem bendir
til annars en að svipuð lögmál um
samhengi árangurs og umbunar virki í
þessari afar mikilvægu þjónustu eins
og annars staðar í hagkerfinu. Ég er t.d.
sannfærður um að ef bílaverkstæðið og
starfmenn þess fengju sömu tekur óháð
þvi hvað þeir gerðu við marga bíla, þá
yrðir viðgerðarferlið fljótt flóknara og
færri fengju þjónustu. Þess vegna er ég
þess þess fullviss að ekkert eitt myndi
bæta heilbrigðisþjónustuna jafn hratt
og það að svipta sjúkrahús föstum
fjárveitingum af fjárlögum. Hvílik
viðhorfsbreyting það yrði ef Land-
spítalinn fengi ekki milljarðinn sinn um
hver mánaðamót. Hann yrði að greiða
kostnað við alla þjónustu, verðleggja
og senda reikninga og tekjurnar réðust
af afköstum og gæðum þjónustu.
Þessi breyting hefur ekkert með það
að gera hver borgar kostnaðinn. Við
ættum að halda úti öflugum
almannatryggingum, svo sjúklingurinn
þyrfti ekki að borga beint frekar en nú.
En tryggingarnar borguðu þá bara fyrir
unnin verk. Meira að segja gæti
Tryggingastofnun innleitt samkeppni
milli sjúkrahúsa og leitað eftir því hvar
bestu kjörin byðust á legudögum eða
algengum aðgerðum. Vera má að líjil
sjúkrahús eins og þau á Akranesi og á
(Framhald á síðu 4)
3