Vísbending - 06.08.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
(Framhald af síðu 1.)
bónus sem greiddur er með kauprétti í
hlutabréfum Disney, upp á 3,9 milljarða
króna, sem myndi nægja íyrir öðrum
1.430 Eimskipsforstjórum. Menn geta
svo velt því fyrir sér hvort hann sé 1.445
toppforstjóra virði á íslenskan
mælikvarða.
Kaupréttur
Eins og sjá má á launum Michaels
Eisners er það kaupréttur í hluta-
bréfum sem gerir 99% af heildarlaunum
hans. Kaupréttur er réttur til þess að
kaupa hlutabréf á einhverjum tilteknum
tímapunkti í framtíðinni á því verði
(stundum 95% virði) sem hlutabréfin
eru á þegar samningur er gerður.
Kaupréttur er dæmi um afkastahvetjandi
launakerfí sem miðar að því að hvetja
stjórnendur til langtíma þar sem
samningur um kauprétt miðast oftast
við nokkurra ára tímabil.
Þegar laun bandarískra forstjóra eru
skoðuð kemur á daginn að það er einmitt
þessi þáttur sem gerir þá svo tekjuháa.
Tekjur þeirra allra eru á einhvern hátt
tengdar þróun gengis hlutabréfa í þeim
fyrirtækjum sem þeir stjórna. Þetta er
einkennandi fyrir bandarísk forstjóra-
laun. I Evrópu hefur þetta að einhverju
leyti verið tekið upp, en einungis í litlum
mæli.
I viðtali Frjálsrar verslunar við Hörð
Sigurgestsson þegar hann var valinn
maður ársins í lok árs 1998 segir hann
eftirfarandi um kauprétt og afkasta-
hvetjandi launakerfr. „Þetta fyrir-
komulag er innan seilingar, það er við
það að koma inn í íslenskt viðskiptalíf.
Eg tel að eftir þrjú til fimm ár verði þetta
komið í nokkrum mæli inn í stærstu
fyrirtækin hérlendis. Þetta er eðlileg
þróun!“ Mjög líklegt er að einhverjir
íslenskir forstjórar séu hvattir með
afkastahvetjandi launakerfi sem
byggist á gengi hlutabréfa en fyrst nú
er kominn grundvöllur fyrir það á
Leiðrétting
Þau mistök urðu í forsíðugrein 29. tbl.
Vísbendingar í greininni „A milli ríkra
og fátækra“ að tilvísun í skýrslu
Sameinuðu þjóðanna „Human
Development Report“ sagði að 80%
þjóða hefóu lægri þjóðartekjur á mann
nú en þær höfðu fyrir áratug. Tilvísunin
átti hins vegar að vera að 80 þjóðir hafi
lægri þjóðartekjur á mann nú en fyrir
áratug síðan. Engu að síður er þetta
verulega há prósenta, ef miðað er við að
ríki heims séu 193 þá þýðir það að 42%
þjóða hafa lægri þjóðartekjur nú en fyrir
áratug. Ritstjórn Vísbendingar hefur
hins vegar ekki tekist að afla sér gagna
til að rökstyðja þessa fullyrðingu.
íslenskum
bréfamarkaði.
hluta-
Græðgi er góð
Mynd 2. Hœkkun meðaltalslauna fjögurra forstjóra
í samanburði við hœkkun launavísitölu (í þús. kr)
2.000
1.500
1.000
500
0

THollywoodmyndinni
L„Wall Street“ leikur
Michael Douglas
Gordon nokkurn
Gekko sem í einstakri
ræðu fyrir fjárfesta
segir: „Græðgi er góð!
Græðgi er rétt! Græðgi
virkar! Græðgi mun
bjarga Bandaríkjun-
um!“ Þó að hugtakið
„græðgi“ sé neikvætt
er ekki þar með sagt að
hægt sé að afskrifa Gekko sem bullukoll.
I stofnanahagfræðinni eru tvær ályktanir
sem tengjast græðgi, annars vegar áð
fólk mun fyrst og fremst hugsa um eigin
hagsmuni og hins vegar að fólk vill meiri
auð frekar en minni.
Þegar sambandið á milli eiganda og
stjórnanda er skoðað í hagfræðinni
(„Agency theory") eru þessar tvær
ályktanir hafðar að leiðarljósi. Einnig er
mikilvæg forsenda að eigandi og
stjórnandi hafa ólíka forgangsröðun og
markmið. Eigandinn reynir að finna leiðir
til þess að hvetja stjómandann til þess
að hafa hagsmuni eigandans að
leiðarljósi. Samkvæmt kenningunni
hefur hann tvær leiðir, að hafa eftirlit
með því sem hann er að gera og að hafa
árangurshvetjandi kerfi. Yfirleittertalað
um tvær hugmyndir á bak við
launahvetjandi kerfi til þess að hvetja
stjórnendur til þess að vinna fyrir
eigendur fyrirtækis. Annars vegar að
(a) ráða toppmenn, (b) borga þeim vel
og (c) gera svo ráð fyrir góðum árangri
og hins vegar að (a) ráða toppmenn, (b)
gera ráð fyrir góðum árangri og (c) borga
þeim vel ef árangurinn er góður. Síðari
hugmyndin þykir líklegri til þess að hafa
hvetjandi áhrif á árangur stjórnenda.
Kaupréttur hlutabréfa er ein leiðin til
þess að skapa þennan hvata.
Skynsamleg græðgi
Engum hefur tekist að sýna fram á að
sú afkastahvetjandi leið sem felst í
kauprétti verki, að þeir sem hljóta umbun
á þennan hátt nái í raun meiri árangri en
aðrir. Astæðan er að það eru ekki
einungis afköst eða snilli forstjóra sem
ráða gengi hlutabréfa heldur einnig ytri
þættir eins og efnahagsástand, stjórn-
valdsákvarðanir o.fl. Ef gengi hlutabréfa
eykst fyrir tilstilli ytri þátta þá græðir
stjórnandi á kostnað eiganda. Frægasti
fjárfestir heims, Warren Buffet gerir það
eitt af sínum fyrstu verkum þegar hann
kaupir fyrirtæki að skipta afkasta-
hvetjandi kerfi byggðu á kauprétti út
fyrir eitthvað annað. Hann segir: „Þó að
kauprétturþ..] geti verið viðeigandi og

&

& $

jafnvel kjörin leið til þess að umbuna og
hvetja stjómendur, þá getur sú leið verið
mjög óréttlát hvað varðar dreifmgu
verðlauna, óskilvirk sem hvatning og
óhóflega dýr fyrir hluthafa."
Það er þó ólíklegt að eitthvað standi
í veginum fyrir því að launahvetjandi
kerfi með einhvers konar kauprétti verði
í auknum mæli notað í framtíðinni. Fyrst
og fremst er það framboð og eftirspum
eftir stjómendum sem ræður þessu; þrátt
fyrir mikinn fjölda viðskiptamenntaðs
fólks virðist eftirspurn eftir góðum
stjórnendum vera mjög mikil bæði hér á
landi og erlendis. Þá hefur gífurleg
sprengja orðið í stofnun nýrra fyrirtækja
og margir frekar farið út í eigin rekstur
heldur en að gerast atvinnustjómendur.
Afkastahvetjandi launakerfi byggt á
kauprétti er ákveðið svar við þessari
þróun þar sem áhættan er rniklu minni
og ávöxtunin getur verið sú sama og
jafnvel meiri en í eigin rekstri. A móti
kemur að ef notaður er kaupréttur þá er
það mun fýsilegra fyrir stjórnanda að
vera í fyrirtæki til lengri tíma, a.m.k.
þangað til hann getur nýtt sér kaup-
réttinn. Þannig getur eigandi tryggt sér
góðan stjómanda til langframa og það
getur verið lykillinn að góðum árangri.
Heimildir: Frjáls verslun, Management
Control Systems e. Anthony og Govind-
arajan, Business Week (19. apríl '99).
Vísbendingin
Mótandi samanburður er mjög
mikilvægur í samkeppni, þ.e. að
bera sig saman við samkeppnisaðila og
þá sem eru fremstir í hverri grein. A
svipaðan hátt getur launalisti verið
góður til samanburðar fyrir þá sem eru
að semja um yfírmannsstöður í
fyrirtækjum. Haft er fyrir satt að
teknablað Frjálsrar verslunar, sem hefur
að geyma lista yfir launahæstu
einstaklinga landsins, hafi þótt hið
nauðsynlegasta plagg þegar samið var
um einn gimilegasta forstjórastól ársins.
3