Vísbending - 24.09.1999, Síða 2

ISBENDING
Síþróun kennslu og náms á upplýsingaöld
Jón Erlendsson
verkfræðinaur
Stóraukin áhersla á rannsókna- og
þróunarstarf er meðal mark-
verðustu framfara á þessari öld.
Starfsemi sem verið hafði bundin við
hóp örfárra afburðamanna varð að eins
konar stóriðnaði með fjöldaþátttöku.
Hún varð að sjálfsögðum þætti í
starfsemi allra stærri fyrirtækja.
Árangurinn þekkja allir. Framfarir
hafa sjaldan eða aldrei orðið jafnmiklar
í mannkynssögunni á jafnskömmum
tíma. Þótt margt bendi til að ekki náist
eðlilegur hámarksárangur miðað við
tilkostnað og mörg dæmi þekkist um
óþarfan margverknað og sóun þá er ljóst
að ekki þarf nema tiltölulega fá afrek
sem af rannsókna- og þróunarstarfi leiða
til að réttlæta verulegan tilkostnað.
Nýsköpun
Rannsókna- og þróunarstarf, sem og
mestöll nýsköpun, var um langan
tíma í hugum manna, sem og í
framkvæmd, bundin við lítinn hóp
afburðamanna.
Fyrir nokkrum áratugum varð
veigamikil breyting í þessu efni. Á
skömmum tíma náði sú hugmynd út-
breiðslu að almennt starfsfólk fyrirtækja
væru eðlilegir og sjálfsagðir þátttak-
endur í þróunarstarfi, hver á sínum
forsendum. Þekktasta dæmið um þetta
var hin nýja hugmyndafræði gæða-
stjórnunar.
Nú er það ekki einungis ltkamleg
starfsorka fólks ein sem að gagni skyldi
koma heldur einnig hugmyndaauðgi
þess. Þessi nýja nálgun féll í góðan
jarðveg hjá óbreyttu starfsfólki því fátt
er mönnum geðfelldara en að geta haft
áhrif til góðs á eigin vinnustað og fátt
ógeðfelldara en að verða fyrir því að
tillögur manna og hugmyndir séu
hundsaðar.
Skilningurstarfsmanna
Bættur starfsandi sem af þessu leiddi
var ekki það eina sem vannst.
Reynslan sýndi að almennt starfsfólk
kom oft með mun betri tillögur en þeir
sem yfir það voru settir. Ástæðan var
einföld. Þeir sem unnu verkin skildu þau
yfirleitt mun betur en þeir sem minna
þekktu til. Menntun hjálpaði ekki ef
þennan skilning skorti.
Árangurinn af því að gera sívirka
þróun (e. Continuous Improvement) að
útbreiddri iðju mikils fjölda starfsfólks
fyrirtækja og stofnana er alkunnur. Ein
meginstoð japanska efnahags-
undursins á eftirstríðsárunum er reist á
þessum grunni. Svo undarlega vill
reyndar til að það var Bandaríkja-
maðurinn J. Edwards Deming sem var
ein helsta driffjöðurin í þessu máli.
Sívirk þróun í menntun
Nýta má þær árangursríku hug
myndir og aðferðir sem fyrr greinir
á öllum sviðum mannlífs. Menntun, það
er fræðsla og nám á öllum aldri, blasir
við sem augljóst meginverkefni sakir
stóraukins vægis hennar í eflingu
efnahagslegra og menningarlegra
framfara.
Þegar grundvallarhugmyndir sí-
virkrar þróunar eru yfirfærðar á menntun
blasir strax við að auk þess sem allir
kennarar eru sjálfgefnir þátttakendur
verða nemendur það einnig!
Það sem hér er sagt er í mjög góðu
samræmi við nýjustu niðurstöður um
árangursríkar aðferðir í fræðslu.
Rannsóknir sýna að ein besta og
hagkvæmasta aðferðin til fræðslu er að
láta nemendur kenna hver öðrum (e.
Peer Tutoring, Cross-Age Tutoring).
Þessi aðferð gefst svo vel að hún hefur
skilað sambærilegri framleiðniaukningu
og tölvustudd fræðsla. Hundruð
rannsókna á tölvustuddri fræðslu sýna
að með henni má að jafnaði auka afköst
um 30% og minnka tilkostnað um svipað
hlutfall. Þessar rannsóknir eru flestar
yfir tíu ára gamlar og gera má ráð fyrir að
um þessar mundir séu að koma fram enn
hagstæðari niðurstöður sakir framfara í
tækni og skilningi á eðli menntunar.
Breytthlutverkaskipan
s
Isamræmi við þetta er sú hugmynd nú
víða komin fram að brýnt sé að taka
það upp sem meginviðmið í fræðslu að
breyta hefðbundinni hlutverka-
skiptingu kennara og nemenda.
Þetta er jafnvel farið að stunda í
grunnskólum, t.d. í Bandaríkjunum.
Megináherslan er sú að gera nemendur
að samábyrgum þátttakendum í fræðslu
við hlið kennaranna eins hratt og unnt
er. Þeirtaka að sér verkefni sem kennarar
unnu áður, svo sem kennslu jafnaldra
(jafningjafræðslu), einfaldari þætti
námsgagnagerðar og námsgagna-
dreifingar, auk margs annars. Hlutverk
kennarans breytist frá því að vera
„vitringurinn í sviðsljósinu“ (e. Sage
on the Stage) í það að verða „þjálfari á
hliðarlínu" (e. Coach by the Side), úr
„faglegri alfræðibók" í aðstoðarmann.
Nám nemendanna verður að
aðaláherslu og meginferli. Kennslan
víkur úr þessum sessi. Kennarinn veitir
aðstoð við nám í stað þess að kenna
allt það sem máli skiptir. Utfærsla
þessarar meginhugmyndar leiðir síðan
til verulegra breytinga á öllu skólastarfi,
allri fræðslu og öllu námi, á símenntun
jafnt sem námi í skólum.
Aukin ábyrgð
Nemendur sem vinna á þennan hátt,
með því að axla aukna ábyrgð,
verða langtum fyrr gjaldgengir í
samfélagi hinna fullorðnu. Þeir verða
því ábyrgari, framtakssamari og virkari
starfsmenn þegar út á vinnumarkað
kemur en ella. Mikill munur er á þeim og
hinum sem samkvæmt hefð eru
njörvaðir í hefðbundið hlutverk hins
óvirka nemanda sem gerir lítið annað en
að sitja að mestu þegjandi undir mötun
fræðaranna. Ofmötun í skóla leiðir oft til
framtaksleysis, óvirkni og sofanda-
háttar þegar út í lífið er komið. Slíkt
gengur ekki nú orðið. Brýnt er að
atvinnulífið krefjist breytinga á
menntakerfinu svo að það geti skilað
hæfara starfsfólki á komandi árum. Svo
ánægjulega vill til að þær nauðsynlegu
breytingar sem blasa við ættu að vera
öllum í hag, bæði nemendum fræðslu-
stofnunum, starfsfólki þeirra, sem og
atvinnulífinu.
Enn sem komið er eru það örfáir
nemendur sem eiga þess kost að fá að
axla aukna ábyrgð og sýna hvað í þeim
býr. Þetta á nánast eingöngu við um þá
sem eru forystumenn í félagslífi. Engin
furða er að þetta sama fólk nær oft lengst
í atvinnu- og menningarlífi seinna meir.
Það eitt hefur fengið hluta af viðeigandi
þjálfun og mótun.
Hraðfara breytingar
Komið er að því að gera veigamiklar
breytingar á allri menntun. Um allan
heim má sjá mikla gerjun á þessu
lykilsviði upplýsingasamfélags nútím-
ans. Ótrúlega lítið af þessum hræringum
skilar sér í innlenda fjölmiðla og of lítið
af nýjungum kemur til framkvæmda í
menntakerfinu þrátt fyrir margháttað
gott framtak, svo sem vefvæðingu hluta
náms.
Vilji Islendingarekki missaaf lestinni
er brýnt að taka á þessu máli á samþætt-
an hátt sem nær ekki einungis til tækni
heldur einnig þekkingar á viðfangs-
efninu (þ.e. kennslufræðum), sem og
nýjum og veigamiklum grundvallar-
viðhorfum sem upp eru komin í menntun
íheiminum.
2