Vísbending - 05.11.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
íslenskt myntráð
Björn G. Ólafsson
stjórnmálahagfræðingur
Stjóm peningamála miðar að því að
halda verðgildi gjaldmiðilsins sem
stöðugustu eða með öðrum orðum
að koma í veg fyrir verðbólgu. Um þessar
mundir er verðgildi íslensku krónunnar
haldið uppi með háum vöxtum, hærri
vöxtum en tíðkast í helstu viðskipta-
löndum okkar. Önnur leið til að tryggja
verðgildi krónunnar væri að setja upp
svonefnt myntráð (á ensku Currency
Board Arrangement). Með því er
verðgildi gjaldmiðilsins tryggt með
erlendum gjaldeyri og gengið fest.
Eðlilegt væri að tengja krónuna við evru.
Myntráð hefur ekki verið mikið rætt hér
á landi. Tímabært er að rannsaka kosti
og galla þessa fyrirkomulags, einkum í
ljósi áhrifa frjálsra fjármagnsflutninga
og myntsamruna í Evrópusambandinu
á íslenskt hagkerft.
Kostir og gallar
My ntráð eiga rætur að rekja ti 1 miðrar
nítjándu aldar þegar þau voru sett
upp í breskum nýlendum. Fjöldi landa,
einkum smærri lönd og eyjar á Kyrrahafi
og víðar, notuðu myntráð allt fram að
síðari heimstyrjöld. Eftir miðja öldina
fækkaði myntráðum mjög. Nú hefur
áhugi á þeim vaknað að nýju. Myntráð
eru meðal annars við lýði í Eistlandi,
Litháen, Hong Kong og Argentínu.
Með myntráði er átt við fyrir-
komulag peningamála þar sem bundið
er í lögum að skipta megi innlendum
peningum fyrir erlenda mynt á föstu
gengi (tenging við myntkörfu er einnig
möguleg). Einnig er um að ræða kvaðir
sem hvfla á peningaútgefandanum, það
er venjulega seðlabanka, sem tryggja
að unnt sé að framfylgja lögunum um
skipti innlendu myntarinnar fyrir
erlendan gjaldmiðil. Þetta fyrirkomulag
felur í sér að innlenda peninga er aðeins
hægt að gefa út (prenta) á móti erlendum
gjaldeyri og peningarnir eru tryggðir
með erlendum eignum.
Strangt til tekið þá væri ekki þörf
fyrir sérstakan seðlabanka ef myntráð
væri notað. Reyndin er þó sú að flest
lönd sem nota myntráð hafa seðlabanka
sem veitir svipaða þjónustu og aðrir
seðlabankar. Fyrirkomulag tryggingar
á útgefnum peningum getur verið með
mismunandi hætti. Peningar í umferð
og inneignir innlánsstofnana í seðla-
banka (MO) eru yfirleitt tryggð að fullu.
Einnig er mögulegt að tryggja gjald-
miðilinn aðeins að hluta til, svo sem
80% hans, en þá fæst svigrúm til pen-
ingaútgáfu sem byggist á innlendum
tryggingum.
Mismunur á myntráði og venjulegu
fastgengi er sá að settar eru strangar
lagalegar hindranir gegn því að gengi
sé breytt. Þetta eykur mjög á trúverðug-
leika gengisstefnunnar. Aukning pen-
ingamagns án tryggingar, með stækkun
gjaldeyrisvarasjóðs, er ekki möguleg og
því er „peningaprentun" sem lausn á
lausafjárvanda ríkissjóðs úr sögunni.
Lánafyrirgreiðsla seðlabanka við aðra
banka eða ríkissjóð takmarkast við eign
á gjaldeyri umfram það sem þarf til að
tryggja peninga í umferð (ef um 100%
tryggingu er að ræða). Myntsláttu-
hagnaður hverfur ekki úr landi með
myntráði gagnstætt því sem gerist ef
mynt annars lands er tekin upp sem
lögeyrir. í einföldustu mynd myntráða
er ekki gert ráð fyrir neinni björgunar-
þjónustu við banka og vextir hverfa sem
stýritæki.
1 reynd virkar myntráð á svipaðan
hátt og gullfótur. Breytingar á peninga-
eftirspurn endurspeglast í breytingu á
gjaldeyrisvarasjóði í stað innlendrar
eignar seðlabankans. Líkt og í öðrum
fastgengiskerfum ætti frelsi í fjármagns-
flutningnum að auðvelda aðlögun að
vöxtum í viðmiðunarlandinu. Myntráð
dregur úr áhættu vegna gengisbreyt-
inga og það ætti enn frekar að samræma
vextina. Reynslan í þeim löndum sem
hafa tekið upp myntráð er yfirleitt sú að
vextir hafa lækkað og nálgast vexti í
viðmiðunarlandinu. Athuganir hafa
sýnt að lönd sem nota myntráð búa við
minni verðbólgu en lönd sem nota önnur
fastgengiskerfi (sjá Ghosh, 1998).
Jafnframt er hagvöxtur þar meiri að
jafnaði. Vafasamt er þó að telja aukinn
hagvöxt beina afleiðingu af notkun
myntráðs.
Gagnrýni á myntráð virðist aðallega
af tvennum toga. Annars vegar telja
ýmsir að myntráð veiti bankakerftnu ekki
nægilega peningalega þjónustu, neyð-
arlánveitandi hverfi og erfitt sé að leysa
úr lausafjárkreppum í bankakerfinu.
Hins vegar er gagnrýnt að rfkið hafi ekki
möguleika á að örva hagvöxt með halla-
rekstri sem er ijármagnaður í seðlabanka
með peningaútgáfu. Þessi gagnrýni átti
þátt í því að vinsældir myntráða
minnkuðu verulega eftir seinna stríð.
Að vísu er hægt að veita banka-
kerfinu ýmsa þjónustu þótt myntráð sé
við lýði, til dæmis með því að sinna
endurkaupaviðskiptum. Bent hefur
verið á að myntráð án hefðbundinnar
seðlabankaþjónustu auki ábyrgð
ríkissjóðs og banka og dragi úr kostnaði
við óþarfa yfirbygginu í kerfinu. Slík
„hreinræktuð" myntráð gáfust vel áður
fyrr en varla er raunhæft að afnema alla
þjónustu seðlabanka í nútímahagkerfi.
Gagnrýni í anda kenninga Keynes um
örvunarhlutverk hins opinbera nýtur
minna álits nú vegna reynslu manna af
verðbólgu og vandamálum tengdum
langvarandi hallarekstri ríkisins.
Veikleikarkrónunnar
s
Aundanförnum árum hefur tekist að
halda gengi krónunnar stöðugu
enda er það forsenda fyrir lágri verð-
bólgu þar sem innflutningur vegur
þungt í neyslu þjóðarinnar. Samt sem
áður stendur þessi árangur ekki traust-
um fótum. í fyrsta lagi er viðskiptahalli
mikill og háa vexti þarf til að halda uppi
gengi krónunnar. Skammtímavextir eru
ntun hærri hér en erlendis og skaðar það
samkeppnisstöðu íslenskra fyrirtækja.
1 öðru lagi hefur reynslan sýnt að
vakni minnsti grunur um að gengið sé
rangt skráð og varnir séu ekki nægar þá
er ráðist að genginu. Jafnvel í stórum og
öflugum ríkjum hafa spákaupmenn kné-
sett gengisstefnu stjórnvalda. Nýlegt
dæmi er Brasilía. Meðan hagvöxtur hér
er svo mikill sem raun ber vitni reynir
ekki tnikið á gengisstefnuna. Hægðist
hins vegar verulega á hagvexti eða verð-
bólga færi að kræla á sér þá gæti þrýsting-
ur skapast á gengið.
1 þriðja lagi er ljóst að mjög lítil
hagkerfi hafa takmarkaðar varnir gegn
aljrjóðlegum spákaupmönnum þegar
fjármagnsflutningar eru frjálsir. Nánast
hvaða áhættufjárfestingarsjóður sem er
gæti valdið verulegum usla í íslenska
hagkerfinu ef hann eygði möguleika á
hagnaði af slíku atferli. Svo gæti farið ef
skammtímavaxtamunur á milli íslands
og annarra landa verður enn meiri en nú
er og gengið helst uppi á of háum
vöxtum. Hugsanlega er helsta vörn
smáríkja sem vilja halda úti eigin mynt
smæð hagkerfisins sem veldur því að
varla tekur að ráðast gegn mynt þeirra.
I fjórðalagi þáeru vandamál íþjóðar-
búskapnum hér á landi þrátt fyrir mikinn
hagvöxt, stöðugt gengi krónunnar og
litla verðbólgu. Góðærið hefur ekki verið
notað til að lagfæra innviði hagkerftsins.
Þar er um að ræða rnikið dulið atvinnu-
leysi, einkum í hefðbundnum land-
búnaði en framleiðni þar er langt undir
því sem samkeppnishæft getur talist.
Víðar í hagkerfinu er hægt að komast af
með minni mannskap, svo sem í opin-
berri stjórnsýslu og í bankakerfinu. Þótt
ef til vill megi færa rök fyrir því að
(Framhald á síðu 4)
3