Vísbending - 09.03.2001, Blaðsíða 2

ISBENDING
(Framhald af síðu 1)
an áttunda áratuginn þar sem menn eins
og Friðrik Sophusson voru fremstir í
flokki á meðal jaíhingja.
Árið 1983 óskaði fjármálaráðuneytið
eftir tilboðum í eignarhlut ríkisins í um
15 hlutafélögum, þar á meðal bæði Flug-
leiðum og Eimskipafélagi Islands. Lítill
reyndist áhuginn fyrir þessum bréfum.
Ári síðar var hins vegar Landssmiðjan
seld til starfsmanna. Þá var isinn brotinn.
Engu að síður gerðist lítið í einka-
væðingu að undanskilinni sölu hluta-
bréfa ríkisins í Flugleiðum, Eimskipa-
félagi íslands og Fjárfestingafélagi
íslands, fram til ársins 1989 þegar Ferða-
skrifstofa ríkisins, Utvegsbankinn og
Fiskveiðisjóður íslands fóru úr eign
ríkisins. Tíundi áratugurinn var öllu
hressilegri, fyrir árið 1992 var búið að
einkavæða fyrir um 2 milljarða en frá
árinu 1992 er búið að einkavæða fyrir
um 25 milljarða (sjá töflu). Ljóst er að
þessi tala á eftir að hækka verulega á
næstu misserum því að verðmæti hlutar
ríkisins í Landsbankanum og Búnaðar-
bankanum erum 30 milljarðar og Lands-
síminn er metinn á 30-50 milljarða (Þór-
ólfur Árnason, forstjóri Tals, nefndi
töluna 70 milljarðar nýlega). Það þýðir
að í lokkjörtímabilsins, árið 2003, verður
ríkið búið að afla rúmlega 90-120 millj-
arða með sölu á ríkisfyrirtækjum.
Báknið burt
Einkavæðing er einungis einn af
mörgum þáttum sem þarf til að koma
ríkinu í form. Ungum og róttækum
sjálfstæðismönnum var ljóst á sínum
tíma að það þyrfti meira en einkavæðingu
til, það þyrfti að draga úr ríkisútgjöldum
og þá skattheimtu. Þá þyrfti að draga úr
áhrifum ríkisins og gera starfsemina
skýrari, skilvirkari og skilmerkari. Sem
eldri menn við völd hafa þeir hinir sömu
þó heldur róast.
Markmiðið eru þó enn til staðar og
jafnvel fýsilegri en áður. Ungir sjálf-
stæðismenn sem nú leiða ungliðahreyf-
inguna hafa bent á það sama og ungir
sjálfstæðismenn fyrir 25 árum, að það er
fyrir löngu orðið tímabært að ráðast
kerfisbundið á kerfið með það að
leiðarljósi að skera afþví spikið. Einka-
væðing ríkisins er ekki einungis sala á
hlutafélögum heldur felst hún í því að
færa verkefni úr höndum ríkisins til
fólksins sem er fyrir margt löngu vaxið
upp úr vöggu forsjárhyggjunnar.
Að framleiða íyrirtæki
Samkeppni um gerð viðskiptaáætl-
ana, Nýsköpun 2001, er komin í
gang. Hefur keppnin vakið nokkra
athygli og orðið til þess að hvetja fólk
til að setjast niður og hugsa á gagn-
rýninn hátt um þær hugmyndir sem það
hefur kannski gengið með í kollinum um
nokkum tíma. Tilgangurinn er undir-
búningur að stofnun fyrirtækis.
í tímans rás
Að stofna fyrirtæki er engin ný
vísindagrein, slík tæki hafa lengi
verið smíðuð til þess að halda utan um
„framleiðslu“ sem er áætlað að selja með
einum eða öðrum hætti. Þó að fyrir-
tækjasmíð ætti að vera ákjósanleg út ífá
flestum hliðum og sérstaklega fyrir
hagkerfið, þá hefur sá skilningur sem
ríkið sýnirnú, ekki alltafverið fyrirhendi.
í lok 19. aldarinnar, og í byrjun þeirrar
tuttugustu, var þó mikil gróska á
fyrirtækjamarkaðinum bæði hér á landi
og erlendis. Fjárfestingabankar komu
fram á sjónarsviðið um 1870 með tilkomu
Deutche Bank í Evrópu og J. P. Morgan
í Bandaríkjunum. Hér á landi var mönn-
um einnig ljóst að það væri mikilvægt að
fyrirtæki myndu knýja hagkerfið áfram
og að til þess þyrftu þau ijármagn.
Landsbankinn var stofnaður í lok 19.
aldar og íslandsbanki í upphafi þeirrar
20. i þessum tilgangi. Víðast hvar virðist
hafa verið nokkuð fjörugt athafnalíf þar
sem mörg fyrirtæki voru stofnuð og
mörg fóru reyndar fljótlega á hausinn
afitur enda var lítill skilningur á stjórnun
og stefnumótun á þessum árum og
fræðin hreinlega ekki til.
Framtakssemi einkageirans var hins
vegar nær drepin þegar leið á 20. öldina
þar sem ríkið og ríkisafskipti voru í
fyrirrúmi. í byrjun áttunda áratugarins
vaknaði hins vegar umræðan um einka-
framtakið sem farið var að leysa úr
læðingi á níunda áratuginum og komst
svo loks á gott skrið á tíunda áratuginum
þegar múrar miðstýringar voru brotnir
niður, einn af öðrum.
Með hvassari frelsisvindum rak á
land umræðuna um frumkvöðla, ný fyrir-
tæki og þó aðallega smáfyrirtæki þar
sem þá var almennt álitið að smáfyrirtæki
stæðu á bak við langflest ný störf í
bandaríska hagkerfmu. Þegar þetta var
fyrst rannsakað afDavid Birch um 1970
þá var hlutfallið 66% en á síðasta ári var
það 76% smáfyrirtækjum í vil. Lengi vel
einskorðaðist umræðan þó nær ein-
göngu við Bandaríkin en smám saman
fór Evrópa að vakna til lífsins. Nú er svo
komið að ríki leita í auknum mæli eftirþví
að skapa aðstæður og hvetja til að ný
fyrirtæki séu stofnuð. Samkeppni um
gerð viðskiptaáætlana er ein leið til þess.
Fj öldaframleiðsla
Um leið og aðstæðumar til þess að
stofna fyrirtæki bötnuðu jókst
áhættuljármagnið og hvatningin, í formi
stuðnings og fyrirmynda, til þess að
leggja á holótta braut einkareksturs og
frumkvöðlum fjölgaði í tonnavís. Nýjum
fyrirtækjum fjölgaði mjög bæði hér á
landi og erlendis. Segja má að fyrirtæki
væm framleidd i stómm stíl. Sumir
gengu þó lengra en aðrir og einn þeirra
sem gekk hvað lengst var Bill Gross.
Bill Gross er mikill hugmyndafræð-
ingur og einn af fáum frumkvöðlum sem
hefur stofnað fleiri en eitt árangursríkt
fyrirtæki. Hann hafði þegar búið til tvö
fyrirtæki og selt þau áður en hann
stofnaði það fyrirtæki sem hann stýrir
nú sem heitir Idealab. Idealab var
stofnað árið 1996 í þeim tilgangi að vera
hugmyndasmiðja um stofnun nýrra
fyrirtækja. Vegna þess hve fljótlegt var
að gera netfyrirtæki að vemleika þá nær
einskorðaðist starfsemi fyrirtækisins
við að búa til slík fyrirtæki. Og fyrirtækið
hefúr staðið á bak við mörg athygliverð
netfyrirtæki, m.a. eToys, Citysearch,
NetZero, CarsDirect, Cooking.com,
FreePC, Tickets.com og GoTo.com.
Hvert á eftir öðm náðu fyrirtæki Idealab
inn á verðbréfamarkaðinn þar sem þau
vom metin í hæstu hæðir. Idealab óx
fiskur um hrygg og um áramótin 2000
störfúðu 250 manns hjá fyrirtækinu og
ekki minni menn en Ben Rosen, annar
stofnandi Compaq, og Jack Welch,
þáverandi stjómandi General Electric, í
stjóminni. Þá var fyrirtækið metið áu.þ.b.
760 milljarðakróna.
Árið 2000 reyndist fyrirtækinu
örlagaríkt eins og svo mörgum fyrir-
tækjum. Þrátt fyrir að stefna fyrirtækis-
ins væri einungis að fjárfesta litlum
fjármunum í þau fyrirtæki sem það
smíðaði þá náði græðgin yfírhöndinni
og Gross vildi stærri hlut í auðlegðinni
og lagði því meiri áhættu á herðar
fyrirtækisins. Það þurfti því ekki að
spyrja að leikslokum þegar hallaði und-
an fæti hjá netfyrirtækjum á markaðin-
um. Mörg þeirra fyrirtækja sem höfðu
komið úr smiðjunni og höfðu náð
heimsathygli á toppi verðbréfamark-
aðarins féllu til jarðar gjaldþrota á árinu,
nú síðast eToys. Idealab heldur þó enn
velli, eftir að hafa sagt upp um 150
manns, og Bill Gross stendur enn eins
og ekkert hafi í skorist með höfúðið fullt
af hugmyndum sem geta breytt heim-
inum.
lO.áratugurinn
Brjálæði seinni hluta tíunda ára-
tugarins hefur sett nokkra óvissu i
spil frumkvöðla á ný. Færibandafram-
leiðsla fyrirtækja á Netinu hefur
brennimerkt frumkvöðlaumræðuna og
þá er ekkert lengur spennandi að vera
(Framhald á síðu 4)
2