Vísbending - 17.08.2001, Blaðsíða 3

ISBENDING
Eyðileggj andi bj artsýni
Inýlegri grein Puul Krugmans í New
York Times kemst hann að þeirri
niðurstöðu að bjartsýni standi í
veginum fyrir bata í bandarísku efna-
hagslífi. Þetta byggir hann á þeirri
skoðun að Bandaríkjadollar sé of sterk-
ur og honum sé haldið uppi af óhóflegri
bjartsýni sem ráðamenn kyndi undir.
Þetta nefnir hann eyðileggjandi bjart-
sýni (self-defeating optimism). Krug-
man telur gengisfall Bandaríkjadollars
forsendu þess að efnahagslífið rétti úr
kútnum og fyrir vikið sé það misráðið
hjá yfirvöldum að streitast á móti henni
með endurteknum yfirlýsingum um
viðvarandi hágengi dollarans. Hann
telur jafnframt að gengisfall sé yfir-
vofandi því efnahagsleg skilyrði séu
ekki fyrir núverandi stöðu dollarans.
Krugman beinir einkurn spjótum
sínum að fjármálaráðherra Bandaríkj-
anna Paul O'Neill sem hefur undanfarið
notað stór orð um styrk dollarans. I
stuttu máli hefur ráðherrann haldið því
fram að gengi dollarans væri ekki of hátt
og áhyggjur af viðskiptahallanum væru
á misskilningi byggðar. Röksemdir hans
hafa einkum verið í þá veru að nú væru
breyttir tímar og gömlu lögmálin giltu
því ekki eins og áður. Krugman hefur
hins vegar sagt að „stóru orðin“ bentu
einmitt til þess að gengisfall dollarans
væri á næsta leiti og þótt það yrði e.t.v.
vandræðalegt fyrir O'Neill þá yrði það
gott fyrir bandarískt efnahagslíf.
Gengi Bandaríkjadollars
að er deginum ljósara að styrkur
dollarans hefur sett rnikinn svip á
alþjóðaefnahagsmál undanfarin ár.
Nægir í því sambandi að benda á þróun
hans gagnvart evru frá því hún var tekin
uppfyrirtæplegaþremurárum. I upphafi,
þ.e. 1. j anúar 1999, var gengið 1,17 doll-
arar á evru en frá þeim tíma hefur fall
evrunnar verið nær stöðugt (sjá mynd).
Evran hefur þó heldur styrkst að undan-
förnu sem e.t.v. er vísbending um að fall
dollarans sé að hefjast þótt of snemmt
sé að slá því föstu. Lægst fór gengi
evrunnar niður undir 0,80 dollara á evru,
um 30% fall, en þegar þetta er skrifað er
það um 0,90.
Dollar/evru-gengið var þó alls ekki
sérstaklega hátt í byrjun árs 1999 heldur
var það rétt rúmlega meðalgengi þessara
gjaldmiðla síðustu tuttugu árin (miðað
er við samsetta evru úr þeim ellefu
gjaldmiðlum sem mynduðu hana í
upphafi). Dollarinn hafði í reynd verið
að styrkjast alveg frá miðjum tíunda
áratugnum er gengið var u.þ.b. 1,35
dollarar á evru. Þannig kostaði evran
1,35 dollara fyrir 5-6 árum en aðeins rétt
rúmlega 80 sent fyrir skömmu þegar
gengi dollarans var í hámarki. Þetta er
gríðarlega mikil sveifla.
Þessi þróun er þó ekki einsdæmi. A
fyrri hluta níunda áratugarins þróaðist
gengi dollarans með áþekkum hætti og
undanfarin ár. Þar að baki lá þenslu-
örvandi fjármálastjóm Reagan-stjórnar-
innar og aðhaldssöm peningastefna. Þá
fór gengi dollarans úr 1,40-1,50 dollarar
á „samsetta evru“ í 0,70 árið 1985.
Sveiflan var því enn meiri á þeim tíma.
Margir töldu þá, eins og nú, að hágengi
dollarans væri orðið alvarlegt efnahags-
vandamál. Aðrir sögðu, einnig eins og
nú, að það væru „breyttir tímar“ og fyrir
vikið gæti hátt gengi dollarans orðið
viðvarandi. Þáverandi fjármálaráðherra
Bandaríkjanna, James Baker, tók hins
vegar af skarið og beitti sér fyrir lækkun
dollarans. A tveimur árum eða svo féll
gengi dollarans í 1,25 dollara á evru.
Margir telja reyndar að frumkvæði
Bakers hafi ekki skipt sköpum, dollarinn
hefði fallið af sjálfu sér, en það er annað
mál.
Ef litið er á allt tímabilið, umrædd
tuttugu ár, hefur gengi Bandaríkja-
dollars verið 1,13 dollarar á samsetta
evru. Þótt nokkuð mismunandi þróun
verðlags og ífamleiðni sé tekin með í
reikninginn er varla ástæða til að ætla
annað en að gengi þessara gjaldmiðla
stefni fyrren síðarí tölu sem erekki fjarri
þessu meðaltali og sveiflur um það haldi
áfram eins og áður.
Viðskiptahallinn
etta má m.a. rökstyðja með þróun
viðskiptahallans. Styrking dollarans
undanfarin ár hefur smám saman leitt til
þess að bandarískar vörur hafa verið
verðlagðar út af alþjóðlegum mörkuð-
um. Hallinn, þ. e. mismunurinn áþví sem
Bandaríkjamenn kaupa af útlendingum
og því sem þeir selja þeim, hefur færst
stórlega í aukana og er nú um 450
milljarðar dollara (þetta má margfalda
með u.þ.b. 100 til að fá fjárhæðina í
íslenskum krónum) eða 4,5% af lands-
framleiðslu. Þetta er mesti halli sem sögur
fara af, þótt hann sé ekki nema nokkru
hærri sem hlutfall af landsframleiðslu
en árið 1985, og krefst þess að útlend-
ingar fjárfesti í bandarísku efnahagslífi
fyrir um 40 milljarða dollara í hverjum
mánuði (nettó) til þess að fjármagna
hann. Til samanburðar má nefna til gam-
ans að öll fjárfestingin í Reyðaráli og
tengdum virkjunum á tíu ára tímabili er
áætluð um 2Vi milljarður dollara.
Slíkur halli hefur ávallt fyrr en síðar
leitt til gengisfalls. Sömu sögu er að
segja af öðrum löndum sem lent hafa í
langvarandi hallaskeiðum. Eins og fram
kom hér á undan vill svo til að hallinn
sem hlutfall af landsframleiðslu er nú
ívið meiri en hann var árið 1985 þegar
fall dollarans hófst á þeim tíma. En eru
breyttir tímar eins og þeir halda fram
(Framhald á síðu 4)
3