Vísbending - 19.10.2001, Síða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
19. október 2001
41. tölublað
19. árgangur
Osamhverfar upplýsingar
Nóbelsverðlaunin í hagfræði voru
að þessu sinni veitt þremur
bandarískum hagfræðingum,
George Akerlof, Michael Spence og
Joseph Stiglitz. Verðlaunin voru veitt
fyrir rannsóknir þeirra á ósamhverfum
upplýsingum, sem þeir voru brautryðj-
endur í, á áttunda áratugnum en slíkar
rannsóknir hafa fengið mikla athygli
innan hagfræðinnar. Þess má geta að
Stiglitz mun halda erindi á afmælishátíð
Háskóla Islands í lok nóvember.
Akerlof
/
Istuttu máli sagt snýst kenningin um
ósamhverfar upplýsingar um það að
aðilar markaðarins hafi ólíkar upplýs-
ingar um sama hlut, þ.e. að annar hafi
betri upplýsingar en hinn. Þannig hefur
t.d. sölumaður notaðs bíls meiri upp-
lýsingar um gæði bílsins en kaupandinn,
lántakandi veit meira en lánveitandi urn
getu sína til að greiða niður lánið og
stjórnarmenn fyrirtækis vita meira en
hluthafar um raunverulega stöðu þess.
Þessi hugmyndafræði hefur verið
eymamerkt Akerlof sem notaði verslun
með notaða bíla til þess að útskýra
kenningu sína. Kenning hans hefur
stundum verið kölluð „gallagripakenn-
ing Akerlofs" á íslensku en „Akerlofs
lemon problem“ á ensku, sem er annað
orð yfir lélega bíla. Meginatriði kenn-
ingar Akerlofs er að lélegir notaðir bílar
eyðileggi markaðinn fyrir góða notaða
bíla vegna þess að kaupandinn geti ekki
með góðu móti greint á milli þeirra.
Kaupandinn er hins vegar tilbúinn til að
kaupa bíl á meðalverði góðs og lélegs
bíls en það verður til þess að hann býður
of lágt í góðan bíl en of hátt í lélegan bíl
sem að lokum verður til þess að góðir
bílar verða ekki lengur á markaðinum
þar sem enginn vill selja þá undir raun-
verði en allir vilja hins vegar selja lélega
bfla á yfirverði. Að lokum verða þvf ein-
ungisgallagripirámarkaðinum ogmark-
aðurinn fyrir góða, notaða bíla er ónýtur.
Akerlof, sem nú er 61 árs, fékk
doktorsgráðu frá MIT árið 1966. Hann
hefur bæði verið prófessor við Indian
Statistical Institute og London School
of Economics en hefur verið prófessor
við Berkley-háskólann í Kaliforníu
síðan árið 1980.
Spence
Michael Spence sýndi fram á að við
vissar aðstæður gæti vel upp-
lýstur markaðsaðili gefið illa upplýstum
aðila merki um hver staðan væri ef það
þjónaði hagsmunum upplýsta aðilans.
Spence skrifaði ritgerð um það hvernig
nemendur gætu gefið merki urn hæfi sitt
út á vinnumarkaðinn með góðum eink-
unnurn eða prófi frá vel þekktum skóla.
Einnig hefur verið skrifað um að arð-
greiðslur séu merkjasendingar fyrir-
tækja um styrkleika sinn. Þó að það sé
kostnaðarsamara fyrir bæði fyrirtæki og
hluthafa að fá arð frekar en að halda
hagnaðinum eftir í fyrirtækinu þá hefur
verið sýnt fram á að arðgreiðslur leiða
til hærra hlutabréfaverðs og þess vegna
koma arðgreiðslur betur út en að halda
hagnaðinum í fyrirtækinu þegar á
heildina er litið.
Spence er 58 ára og fékk doktors-
gráðu frá Harvard árið 1972. Hann hefur
bæði verið rektor Harvard og Stanford.
Stiglitz
Joseph Stiglitz er sennilega þekktastur
af þessum þremur hagfræðingunt þar
sem hann hefur víða komið við, kennt
við rnarga af frægustu háskólum heirns,
var einn af efnahagsráðgjöfum Clintons
Bandaríkjaforseta, og var aðalhagfræð-
ingur Heimsbankans. Hann er 58 ára og
fékk doktorsgráðu frá MIT árið 1967.
Hann er nú prófessor við Colombia-
háskólann.
Rannsóknir Stiglitz gengu út á að fá
þá sem hefðu rniklar upplýsingar til að
upplýsa þá sem hefðu minni upplýs-
ingar. Þeir sem hefðu minni upplýsingar
gætu boðið þeirn sem hefðu meiri
upplýsingar ólíka kosti og val þeirra
myndi endurspegla þær upplýsingar
sem þeir hefðu. Með því að bjóða fólki
t.d. ólíka valkosti tryggingasamninga
sýndi Stiglitz fram á hvernig trygg-
ingafélög geta skipt fólki upp í ólíka
áhættuflokka. Hann hefur einnig unnið
svipaðar rannsóknir í sambandi við
atvinnuleysi, tapsáhættu af áhættusöm-
um lánum, skilvirkni upplýsinga á hluta-
bréfamarkaði, svo eitthvað sé nefnt, og
sennilega verið áhrifamestur hagfræð-
inga hvað það varðar að gera ósam-
hverfar upplýsingar að mikilvægu og
ekki síst praktísku rannsóknarefni í
hagfræði.
Vondirkjúklingar
Kenningar um ósamhverfar upp-
lýsingar hafa oft verið undirliggj-
andi hugmyndafræði í Vísbendingar-
greinum. Tvisvar á síðustu þremur árurn
hefur gallagripakenning Akerlofs verið
grundvöllur greina hér í blaðinu. I fyrra
skiptið í 37. tölublaði árið 1999 í grein
sem nefndist „Vondir kjúklingar" og
fjallaði um áhrif kamfýlóbaktersýkingar
sem kom upp í kjúklingum hér á landi
sumarið 1999. Rökstuðningurinn, með
hjálp gallagripakenningar Akerlofs,
gekk út á að sýna frarn á að „vondu
kjúklingarnir" myndu eyðileggja mark-
aðinn fyrir „góðu kjúklingana" þar sem
neytendur gætu ekki vitað hvaða
kjúklingar væru sýktir og hverjir væru
ekki sýktir. Kenningin gekk líkaágætlega
upp þar sem kaupmenn voru neyddir til
þess að selja alla kjúklinga á niðursettu
verði í kjölfarið. Seinna kom upp sú
hugntynd hjá kjúklingabændum að það
yrði að sérmerkja sýktu kjúklingana til
þess að reyna að vernda markaðinn með
því að gefa neytendum þá tryggingu að
fyrirtæki væru að selja góða vöru.
Gárungar sögðu þá að ósýktir kjúklingar
yrðu þá áfrarn merktir „kjúklitigar" en
þeir sýktu „sjúklingar".
Verðbréf og hópuppsagnir
Gylfi Magnússon hagfræðingur
notaði gallagripakenningu Aker-
lofs sem grundvöll fyrir umræðu um
viðskipti með hlutabréf í 49. tölublaði
ársins 2000 í grein sem heitir „Af galla-
gripum, ósamhverfni og umboðsmönn-
um“ en sú grein var einnig undanfari
(Framliald á síðu 4)
j Þrír bandarískir hagfræð- ^ HerdísPálaPálsdóttirfjall- ^ Jón Hallur Pétursson, fjár- < tveimur. Hann heldur þvi'
I ingar fengu Nóbelsverð- 1 ar um mikilvægi þess að 2 málastjóri ÚA, fjallar um /\ fram að sjávarútvegsfyrir-
X launin í ár, þeir Akerlof, mæla árangur og arðsemi virði sjávarútvegsfyrir- tæki eigi inni mikla hækkun
Spence og Stiglilz. af starfsmannastjórnun. tækja í síðari grein af á hlutabréfamarkaðinum.