Vísbending - 01.03.2002, Qupperneq 2

/
ISBENDING
Ekkert fyrirtæki lifir að eilífu!
Fyrirtæki eru mjög merkilegt fyrir-
bæri í sjálfu sér. Margir virðast
halda að þegar fyrirtæki er stofnað
muni það lifa að eilífu, sérstaklega ef því
tekst að skapa sér nafn. Staðreyndin er
hins vegar sú að fyrirtæki fæðast og
deyja eins og fólkið og það sem meira er
að líftími þeirra virðist vera að styttast
frekar en að lengjast.
Styttri líftími
Fyrsti listinn sem tímaritiðForbes tók
saman yfir 100 stærstu fyrirtæki
Bandaríkjanna birtist árið 1917 en þá
var fyrirtækjum raðað eftir eignum þar
sem veltutölur voru ekki aðgengilegar.
Arið 1987 gerði tímaritið rannsókn á
upprunalega listanum og bar hann
saman við 100 stærstu fyrirtæki ársins
1987. Afþeim lOOfyrirtækjumsem voru
stærst árið 1917 voru einungis 39 enn til
eftir sjötíu ár, afföllin eru 61%. Af þess-
um 39 fyrirtækjum voru einungis 18 enn
á meðal 100 stærstu fyrirtækja Banda-
ríkjanna, þannig að afföllin af listanum
voru 82%, þau þekktustu: Kodak, Du-
Pont, General Electric (GE), Ford, Gen-
eral Motors og Procter & Gamble. Þessi
fyrirtæki stóðu af sér kreppuna miklu,
seinni heimsstyrjöldina, olíu- og verð-
bólguskot áttunda áratugarins og
tæknibyltingu níunda áratugarins. Þrátt
fyrir hetjulega lífsbaráttu þessara fyrir-
tækja og burði til þess að standa í
fremstu röð þá sýndi athugun Forbes
að einungis tveimur þeirra tókst að
standa sig betur en markaðurinn, þ.e.
GE og Kodak, en að meðaltali var ávöxt-
un fyrirtækjanna átján 20% lakari en
markaðarins (sjá mynd).
Til gamans má geta þess að tímaritið
Frjáls verslun tók fyrst saman lista yfir
stærstu fyrirtæki árið 1973 (fyrir árið
1971). Tíu veltumestu fyrirtækin voru:
SÍS, Loftleiðir, KEA, Olíufélagið, ísal,
Eimskip, Póstur og sími, Olís, Vegagerð
ríkisins og Skeljungur. Þegar listi tíma-
ritsins fyrir árið 2000 er skoðaður kemur
í ljós að sjö þeirra eru enn á meðal 20
stærstu fyrirtækja landsins (Landssím-
inn tekinn í stað Póst og síma) og tvö
þeirra eru ekki lengur til. Það verður að
teljastmikil lífsseiglaeðamerki umóvirka
fyrirtækjasamkeppni.
Standars & Poors 500 listinn, sem
var fyrst birtur árið 1957, segir svipaða
sögu og listi Forbes. Þegar listinn var
endurskoðaður árið 1997 kom í ljós að
einungis 74 af hinum upprunalegu 500
fyrirtækjum voru enn á listanum.
Afföllin eru 85% á 42 árum. Af þessum
74 fyrirtækjum sem héldu sér á listanum
voru einungis 12 sem skiluðu betri
ávöxtun að jafnaði á þessum 42 árum en
Meðalvöxtur fyrirtœkja frá 1917
til 1987 (%)
sjálfS&P500 vísitalan. Enn ein könnun-
in sem hægt er að draga fram í þessa
umræðu er skoðun á S&P 90 listanum
en á þriðja áratuginum var veltuhlutfall
listans um 1,5% á ári. Það væri hægt að
túlka á þann hátt að nýtt fyrirtæki sem
kom inn á listann á þeim tíma gæti átt
von á því að vera þar næstu 65 árin.
Þegar S&P 500 listinn var skoðaður árið
1998 kom í ljós að veltuhlutfallið var um
10% sem væri hægt að túlka sem svo að
fyrirtæki gætu átt von á að vera á list-
anum í 10 ár að meðaltali.
Öldurótatvinnugreina
rennt er áhugavert í ofangreindri
umræðu, í fyrsta lagi að markaðurinn
skilar alltaf betri ávöxtun en einstök
fyrirtæki gera þann tíma sem þau eru í
rekstri (undantekningin sem sannar
regluna kann að vera GE), í öðru lagi að
mjög fáum fyrirtækjum tekst að halda
sér á toppnum í mjög langan tíma og í
þriðja lagi að líftími fyrirtækja er tak-
markaður. Og það sem meira er þá virðist
líftími fyrirtækja á toppnum stöðugt vera
að styttast.
Stóra spurningin sem kemur þá upp
f hugann er: Af hverju? Þegar stórt er
spurt þá verður yfirleitt fátt um svör. Þó
hljómar hugmynd Schumpeters um
„skapandi eyðileggingu" markaðarins
ágætlega sem útskýring á því sem gerist,
ný fyrirtæki ýla einfaldlega eldri og
óskilvirkari fyrirtækjum af toppnum og
jafnvel út af markaðinum. Það segir þó
ekki alla söguna því að árangur ein-
stakra atvinnugreina er mismunandi yfir
sama tímabil þar sem ytri þættir hafa
mismikil áhrif á þær. Sterkasti áhrifa-
þátturinn er þó sá skapandi eyðilegg-
ingarmáttur sem býr til nýjar atvinnu-
greinar, breytir öðruin og gerir enn aðrar
atvinnugreinar jafnvel úreltar. Þessi
máttur kemur yfirleitt fram í einhvers
konar tæknibyltingum, eins og t.d. iðn-
aðarbyltingunni og tölvubyltingunni.
Þá vaknar sú spurning hvort fyrir-
tæki séu einungis eins og kænur á úthafi
sem hreyfast með öldum hafsins, háð
veðri og vindum. Að vissu leyti er hægt
að sjá fyrirtæki í þessu ljósi þar sem
atvinnugreinar sigla öldutoppa og —dali
og sum fyrirtæki heltast úr lestinni og
sökkva í sæ. Þegar atvinnugreinar eru
skoðaðar yfir t.d. þrjátíu ára tímabil í
samanburði við markaðinn sem heild
má oft sjá tímabundnar sveiflur sem fara
vel yfir meðaltal markaðarins og tíma-
bundnar sveiflur sem fara undir þetta
sama meðaltal. Þetta má sjá í nýlegri
rannsókn McKinsey-ráðgjafafyrirtæk-
isins sem unnin var úr gagnagrunni
þess. Sumar atvinnugreinar eru nær
alltaf undir meðaltalinu, eins og t.d.
flugrekstur, en það er nær óþekkt að sjá
atvinnugrein sem er stöðugt yfir meðal-
talinu en þó er það ekki óþekkt með
nýjar atvinnugreinar, eins og t.d. hug-
búnaðariðnaðinn sem hefur skilað betri
árangri en markaðurinn nær alla tíð frá
1981 til 1997 (m.v. sjö ára hlaupandi
meðaltal). Aftur á móti hefur árangur
atvinnugreinarinnar sveiflast niður fyrir
markaðinn undanfarin tvö ár. Það er því
eins með hugbúnaðargeirann og aðra
geira að líf hans er sveiflukennt.
Skapandi eyðilegging
Skapandi eyðilegging á við um
atvinnugreinar þó að það sé tiltölu-
lega sjaldgæft að atvinnugreinar leggist
af og nýjar verði til. Þó virðist vera
algengara að nýjar atvinnugreinar verði
til, eins og t.d. Ííftækniiðnaðurinn, en að
atvinnugreinar deyi út. Þær virðast
yfirleitt breytast frekar en að hverfa
alveg, þó er það háð því hversu þröngt
hugtakið atvinnugrein er s'kilgreinl.
Aðalatriðið er að markaðurinn er lfklegri
til þess að sýna langtímaárangur en
atvinnugrein og atvinnugrein er líklegri
til að ná langtímaárangri en fyrirtæki. Sú
tilgáta er ekki ólíkleg að skapandi eyði-
legging sé yfirleitt virkari á markaðinum
sem heild en í einstökum atvinnugrein-
um þar sem nýjar atvinnugreinar, eins
og t.d. tölvugeirinn, lyfta meðaltalinu
upp alla vega tímabundið og í áranna
rás hafa margar slíkar „upplyftingar“
orðið vegna nýrra atvinnugreina eða
tækninýjunga. Eins er líklegra að
atvinnugeiri í heild lifi til lengri tíma en
einstök fyrirtæki innan atvinnugeirans.
Fyrirtæki er það sérhæft fyrirbæri að
það á erfitt með að taka svo stórfelldum
breytingum að það geti stöðugt fengið
2