Vísbending - 01.03.2002, Blaðsíða 4

ISBENDING
Athugasemd við greinina
„Vextir og verðlagshorfur“
Vísbending, 8. tbl., 20. árg.,
22. febrúar 2002
Þórarinn G. Pétursson, deildarstjóri
hagrannsókna, Seðlabanka Islands
v________________________________________^
Verðbólguspár Seðlabankans
í nýlegri grein um verðbólguspár Seðlabankans virðist
gæta nokkurs misskilnings um hvernig túlka eigi
óvissubil spárinnar. í mynd af spá bankans, ásamt
50%, 75% og 90% óvissumörkum spárinnar (sjá t.d.
mynd 5, bls. 11, Peningamál, 2002/1), er sýnd spáð
verðlagsbrey ting ársfjórðungslegs meðaltals vísitölu
neysluverðs frá sama ársfjórðungi árið áður (sem
samsvarar sfðasta dálkinum í töflu sem birtir spá
bankans, sjá t.d. töflu 2, bls. 9, Peningamál, 2002/
1). Óvissubilið á myndinni endurspeglar því metna
óvissu bankans um þessa spá.
í nóvember sl. spáði bankinn t.d. að ársverðbólga
á fjórða ársfjórðungi ársins y rði 8,1 % en raunin varð
8,5%. Þegar þessi spáskekkja er borin saman við
metna spáóvissu í nóvemberspánni sést að hún er
innan 50% óvissubils, þannig að spáskekkjan var
vel innan viðunandi skekkjumarka.
í ritstjórnargreininni eru þessi óvissubil hins
vegar notuð til að meta það h vaða líkur bankinn taldi
á því að verðbólga yfir árið (breyting frá janúar til
janúar) yrði 9,4% en sú tala er vel utan 90% óvissubils
spárinnarfráþvíínóvember. Þettaerhinsvegarröng
túlkun þar sem myndin sýnir alls ekki spáóvissu
fyrir verðbólgu yfir árið heldur eingöngu árlega
verðbólgu milli ársfjórðunga, eins og lýst er að ofan.
Því er ekki hægt að lesa út úr my ndinni spá bankans
um verðbólguþróun yfir árið, þó bankinn birti þá
tölu en hún er eingöngu afleidd stærð út frá ofangreindri
spá.1
Túlkun þolmarka
verðbólgumarkmiðsins
í greininni er einnig fjallað um þolmörk verð-
bólgumarkmiðs Seðlabankans í samhengi við spágetu
hans. Þar virðast 6% efri þolmörk síðasta árs vera
túlkuð sem hæsta verðbólga sem Seðlabankinn taldi
mögulega árið 2001 þegar þolmörkin voru ákveðin.
Þetta er ekki rétt. Þegar þolmörkin voru ákveðin
þurfti Seðlabankinn að hafa í huga að hafa þau ekki
of þröng þannig að litlar lfkur væru á því að
verðbólgan héldist innan þeirra. Sömuleiðis máttu
þau ekki vera of víð þannig að grafið yrði undan
trúverðugleika sjálfs verðbólgumarkmiðsins.
Við ákvörðun þolmarkanna þurfti að hafa í huga
að í kjölfar þess að krónan yrði sett á flot var líklegt
að kæmi verðbólguskot, sem raunin varð, þó Seðla-
bankinn hafi greinilega vanmetið hversu mikið og
langvarandi það varð. Því var talið rétt að hafa þau
tiltölulega víð til að byrja með en þrengja þau smám
saman í átt að langtímagildum sínum, þ.e. 1 Vi% frá
2>/2% verðbólgumarkmiðinu, til hvorrar áttar.
Hefði bankinn viljað rúma innan þolmarkanna þá
verðbólgu sem hann taldi mögulegahefðu þolmörkin
verið miðuð við nokkuð hærri verðbólgu til að byrja
með en þá 6% verðbólgu sem raunin varð. Svo víð
þolmörk hefðu hins vegar klárlega skaðað trú-
verðugleika hins nýja ramma peningastefnunnar.
í þessu samhengi er einnig rétt að hafa í huga h vert
hlutverk þolmarkanna er. I hinum nýja ramma
peningastefnunnar er ljóst að verðbólgumarkmiðið
sjálftskiptirmeginmáli.2 Hlutverk þolmarkanna er
einungis að skilgreina það frávik frá verðbólgu-
markmiðinu sem krefst þess að Seðlabankinn skrifi
greinargerð til stjórnvalda sem skýri orsök fráviksins
og viðbrögð bankans við því. Bankinn vildi því
ekki miða þolmörkin við of hátt verðbólgustig, þvf
ritun slíkrargreinargerðargafhonumtækifæri til að
skýra enn frekar út hina nýju peningastefnu fyrir
stjórnvöldum og almenningi, eins og raunin varð
með greinargerðinni sem kom út í júní sl. þegar
verðbólgan fór fyrst út fyrir 6% þolmörkin. Verð-
bólgubilið sem þolmörkin skilgrcina hefur því ekkert
með það að gera hvernig Seðlabankinn telur að
verðbólgan muni þróast á spátímabilinu og það er
ekki hægt að túlka sem mat bankans á óvissubili
spárinnar á ákveðnu tímabili.
Samanburður á raunstýri vöxtum
á milli landa
Að lokum leggur greinin út úr töflu sem birtist í
síðasta hefti Peningamála (rammi 4, bls. 22). Taflan
sýnir samanburð á raunstýrivöxtum Seðlabankans
og annarra landa með formlegt verðbólgumarkmið,
auk nokkurra annarra iðnríkja. Þar kemur fram að
raunstýrivextir Seðlabankans eru aðeins 0,7% sem
er mun lægra en í flestum hinna ríkjanna, þegar haft
er í huga að verðbólga á íslandi er töluvert hærri en
í öllum hinum ríkjunum.
Út á þennan samanburð er ekkert að setja, enda
gerður af Seðlabankanum sjálfum í fyrmefndri töflu.
Þó er rétt að hafa í huga að hann byggir á því að nota
sögulega verðbólguþróun í stað væntrar framtíðar-
verðbólgu, eins og fræðilega rétt er að gera. I almennri
umfjöllunumraunstýrivextiSeðlabankanshefurþví
bankinn sjálfur yfirleitt notast við verðbólgu-
væntingar mældar út frá vaxtamuni óverðtryggðra
og verðtry ggðra ríkisverðbréfa en sá vaxtamunur ætti
fræðilega séð að endurspegla verðbólguvæntingar
fjárfesta,aukáhættuþóknunar. Astæðanfyrirþvíað
þessi aðferð var ekki notuð í ofangreindum
samanburði er sú að mjög erfitt er að fá sambærilega
mælikvarða á verðbólguvæntingar fyrir öll ríkin í
samanburðinum.
Fyrir lönd með tiltölulega lága og stöðuga
verðbólgu skiptir yfirleitt litlu máli hvor aðferðin er
notuð, niðurstaðan verður mjög áþekk. Fyrir lönd
með tiltölulega háa og sveiflukennda verðbólgu
getur það hins vegar skipt töluverðu máli. T.d. er
mæld söguleg verðbólga nú um 9,4% á íslandi á
meðan verðbólguvæntingar fjárfesta, miðað við
vaxtamuninn, eru tæplega 3%. A fyrri mælikvarðann
eru því raunstýrivextir Seðlabankans um 0,7% en á
þann seinni um 7% (sem passar mun betur við mynd
höfundar af samhengi verðbólgu og raunstýrivaxta).
Við túlkun á þessum alþjóðlega samanburði er
rétt að hafa þennan annmarka í huga. Það brey tir þó
ekki því að raunstýrivextir Seðlabankans virðast
ekki vera of háir í samanburði við önnur lönd þegar
haft er í huga sú mikla verðbólga sem bankinn glímir
við nú um stundir, enda aðhaldsöm peningastefna
sem endurspeglast í háum raunstýrivöxtum hefð-
bundin hagstjórnarviðbrögð við ofþenslu og verð-
bólgu um allan heim.
Hvort gagnrýni greinarhöfundar á að stýrivextir
bankans séu í raun of lágir sé rétt mun ráðast af
verðbólguþróun næstu missera. Reynist verðbólga
næstu missera meiri og langlífari en bankinn er nú
að gera ráð fyrir má færa fyrir þ ví góð rök að stýri vextir
bankans séu nú of lágir og að hann hafi hafið vaxta-
lækkunarferlið of snemma. Þróun næstu mánaða
mun skera úr með það.
1. Ur því verið er að fjalla um spágetu Seðlabankans er rétt að
geta þess að bankinn gerir ítarlegt mat á eigin spágetu einu sinni
á ári og eru niðurstöður þess birtar í fyrsta hefti hvers árs. Þar
má sjá að spár bankans koma vel út í samanburði við spár
annarra innlendra aðila. Einnig má geta þess að spáskekkjur
bankans virðast ekki vera stærri en gengur og gerist meðal annarra
seðlabanka.
2. Sjá ítarlega umfjöllun um einkenni hinnar nýju stefnu í grein
höfundar í Peningamálum 2000/1.
Vísbendingin
Svo virðist vera að margir séu á sömu
„skoðun" og ASÍ um að með því að
lækka vexti sé hægt að lækka verðbólgu
og að háir vextir stuðli beinlínis að verð-
bólgu. Þetta verður að teljast alveg ný
hagfræði sem kollvarpar öllum þeim
kenningum og rannsóknum sem gerðar
hafa verið á hagstjóm. Japanar geta t.d.
hækkað vexti til þess að komast úr verð-
hjöðnunargildrunni og aðrar þjóðir geta
drepiðverðbólgu meðþvíaðlækkavexti.
Hver sagði svo að við myndum aldrei
vinna Nóbelsverðlaunin í hagfræði!
Aðrir sálmar
Vertu trúr
Margir lásu í æsku söguna um Láka
sem var púki og byrjaði daginn á
því að segja: „Mikið skelfing væri gaman
að gera einhverjum eitthvað slæmt í
dag.“ Oft hefur mann grunað að lítill
Láki blundi í mörgum, en í nýlegu hefti
Economist er sagt frá vísindalegri
athugun sem skýtur stoðum undir þann
gmn að svo sé. Þar var gerð athugun á
hópi manna sem léku leik sem fólst í því
að menn fengu ákveðnar fjárhæðir til
þess að spila úr. Þeim mátti verja annars
vegar til þess að fjárfesta í því skyni að
bæta eigin hag og hinsvegar til þess að
skaða hina, án þess að nokkrar líkur
væru á því að menn högnuðust sjálfir á
þeim fjárfestingum. Flestir vörðu fjár-
munurn til þess að hinir bæm minna úr
býtum. Það var mönnum sem sé mikil-
vægara að öðrum liði verr en að þeim
sjálfum liði vel. Svipaða niðurstöðu hafa
þeir fundið sem hafa fylgst með íslensk-
um launamarkaði. Þarhafa menn oft eytl
meiri tíma í að kvarta undan þeim sem há
laun hafa en að reyna að bæta sín eigin
kjör. Jöfnuður er mörgum mikilvægari
en almenn kjarabót. Sumir rugla saman
jöfnuði og réttlæti, en það er hins vegar
alls ekki hægt að setja samasem merki
þar á milli. Allir verða að hafa sama rétt
fyrir lögum, en það er hvorki mögulegt
né skynsamlegt að tryggja öllum sömu
kjör í lífinu. Þar sem það hefur verið
reynt hefur það verið ávísun á eymd.
Það sama gildir um þá mannlegu áráttu
sem fram kom í þessari athugun að vilja
skaða aðra. Meinfýsi kemur fram í ýms-
um myndum. Það er enginn vafi á því að
almennt hafa menn gaman af því að lesa,
heyra og tala um meinta lesti náungans
og mikill vilji virðist veralilþess að snúa
málum út á versta veg. Sérstaklega eru
það litlu yfirsjónirnar sem mesta reiði
vekja. Rangar ákvarðanir stjórnmála-
manna upp á milljarða króna (landbún-
aður.virkjanir) vekjasjaldnast miklareiði
og stundum jafnvel enga athygli. Séu
afglöpin mæld í tugum milljóna (seldar
bújarðir) kallar það stundum á blaðaskrif
en varla meira, en kaffipakkar og bílapen-
ingar snúa þjóðinni á annan endann.
Vissulega eiga menn að vera trúir yfir
litlu, en enn meiru skiptir að gæta verð-
mæta sem snerta hvert mannsbarn. - bj
N.______________________________________-
ýTtitstjórn: Eyþór ívar Jónsson ritstjóri og'ý
ábyrgðarmaður og Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Uppiag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4