Vísbending - 01.03.2002, Blaðsíða 3

besta vindinn í seglin. Til þess að það
sé hægt þyrfti það, samkvæmt ofan-
greindum hugmyndum, að geta allt að
því stokkið á milli atvinnugreina. Þó er
slíkt ekki hugmyndafræðilega óhugs-
andi ef horft er á dæmið sem yfirleitt er
notað til að útskýra Markowilz-hug-
myndina um dreifingu fjárfestinga. Stí
hugmynd gengur út á það að eitt fyrir-
tæki framleiði regnhlífar en annað fram-
leiði sólhlífar, þegar sólin skín seljast
sólhlífar vel en þegar rignir þá seljast
regnhlífarnar. Þetta gæti hugsanlega
verið eitt og sama fyrirtækið sem hefði
þar af leiðandi dreift áhættu sinni, rétt
eins og fjárfestirinn myndi gera með því
að fjárfesta jafnt í báðum fyrirtækjum.
Það hefur reyndar víða mátt sjá þessa
þróun þar sem fyrirtæki teygja sig yfir
margar atvinnugreinar og sjálft atvinnu-
greinahugtakið er líka að mörgu leyti
úrelt þegar sum fyrirtæki, eins og t.d.
GE, starfa innan hinna ólíkustu geira og
önnur ekki beinlínis í neinum þeirra.
Þróunin er þó hvað mest áberandi þegar
(Framhald af síðu 1)
myndu væntanlega draga úr henni og
svigrúmið til ólöglegra athafna væri
minna þegar allir gætu verið hugsanlegir
„flautarar“. Fyrirtæki og yfirvöld hafa
líka í auknum mæli verið að átta sig á því
að það er skynsamlegt að reyna að skapa
„flautaramenningu" og t.d. eru til lög í
Bandaríkjunum sent veita „flauturum“
vegleg verðlaun ef komið er upp um
peningasvik ýmiss konar. Eitt frægasta
„flautaramál" seinni ára tengist frarn-
kvæmdastjórn Evrópusambandsins en
endurskoðandinn Paul van Buitenen
kom upp um spillingu innan hennar seni
leiddi til þess að allir 20 framkvæmda-
stjórar sambandsins sögðu af sér í mesta
hneykslismáli sem komið hefur upp í
Evrópusambandinu. Engu að síður hef-
ur síðan verið hvatt til þess að starfs-
menn gerist „flautarar“ ef þörf krefur og
sérstök reglugerð þess efnis er í gildi
innan sambandsins. Evrópusambandið
hefur einnig nýlega brugðið á það ráð
að hvetja fyrirtæki sent taka þátt í
verðsamráði eða auðgunarhringjum til
þess að ljóstra upp um þátttakendur, og
hljóta þá sakaruppgjöf í staðinn, en þar
með er „flautaraleiðin" notuð með leikja-
fræðilegu ívafi til þess að auka eðlilega
samkeppni. Virk „flautaramenning“ í
tleiri en einni mynd gæti því átt heinta
hér á landi.
Þaggað niður
Síðasta uppljóstraramálið sem hefur
vakið mikla athygli er það sem mark-
aði upphafið að endinum á sögu banda-
ríska orkurisans Enrons og stærsta
fyrirtækjagjaldþroti viðskiptasögunnar.
Bókari hjá fyrirtækinu, að nafni Sherren
Watkins, skrifaði bréf til Kenneth Lay,
fyrrverandi stjórnarformanns fyrirtæk-
fjárfestingar sumra fyrirtækja í öðrum
fyrirtækjumeru skoðaðar. Eimskiphefur
t.d. lengi rekið Burðarás sem sérstakan
fjárfestingarsjóð sem hefur fjárfest í allt
öðrum rekstri en Eimskip er í. Þessi leið
er þó að mörgu leyti umdeilanleg, ekki
hvað síst frá sjónarhóli fjárfesta sem
ættu að vera betur í stakk búnir að dreifa
áhættunni en fyrirtækið og gætu þá líka
alveg eins fjárfest í sérstökum fjárfest-
ingarsjóði eins og að fjárfesta í fyrirtæki
sem hagar sér að hluta til eins og fjár-
festingarsjóður (þ.e. ef fyrirtækið býr
ekki yfir einhverjum innherjaupplýs-
ingum - en þá ættu fjárfeslingar fyrir-
tækisins að vera ólöglegar). Það hefur
margoft verið sýnt fram á að slíkir sjóðir
eru dæmdir til þess að tapa fyrir mark-
aðinunt til lengri tíma litið.
Y firburðafyrirtæki
Nýlegar rannsóknir hafa sýnt að
atvinnugreinatenging fyrirtækja
skiptir verulegu máli í rekstri þeirra. En
ÍSBENDING
þessar sömu rannsóknir hafa sýnt að
sum fyrirtæki ná langt um meiri árangri
en önnur fyrirtæki í sömu atvinnugrein,
Ryanair í fluggeiranum og Nucor í
stálframleiðslu eru dæmi um það. Þannig
er það ekki algild afsökun að benda á að
erfiðleikar fyrirtækis séu einungis vegna
erfiðleika í atvinnugrein. Sum fyrirtæki
eru einfaldlega betur rekin en önnur og
skila umframarðsemi. Það ætti líka að
vera markmið allra fyrirtækja. En þegar
á hólminn er komið þá vill draumurinn
oft breytast í martröð og fyrirtækið
reynir að tóra frekar en að vinna stóra
sigra. Oft verður það fyrsta skrefið til
stöðnunar og svo andláts fyrirtækisins.
Rétt eins og mannfólkið þá er ekkert
fyrirtæki sem lifir að eilífu og það ætti
heldur ekki endilega að vera neitt keppi-
kefli þar sem hvert og eitt fyrirtæki á að
þjóna ákveðnum tilgangi og ef sá til-
gangur er ekki lengur fyrir hendi getur
verið skynsamlegra að fyrirtækið láti
annað fyrirtæki hafa keflið í boðhlaupi
til hagsældar.
isins, og benti honum á að Enron væri
sviksamt fyrirtæki sem ætti eftir að lenda
í „öldu bókhaldshneyksla" og að „við-
skiptaheimurinn myndi líta á árangur
þess eins og hvert annað bókhalds-
svindl". Til að gera langa sögu stutta þá
hafði hún rétt fyrir sér.
Ohætt er að ætla að langflestar upp-
ljóstranir um misferli, hvort sem er hjá
hinu opinbera eða fyrirtækjum, séu þagg-
aðar niður. Fátt er verra í pólitík en
hneykslismál sem varða ntisferli eða
lögbrotístarfi. Hneykslieru líkaóheppi-
leg fyrir fyrirtæki þar sem fjárfestar forð-
ast slík fyrirtæki og verðmæti þeirra
dregst þar af leiðandi saman. Þess vegna
eru kannski ekki ýkja margir stuðnings-
menn við „flautaramenninguna" fyrir
utan fjölmiðlageirann sem malar oft gull
á slíkum uppljóstrunum. En ekki er í öll-
um tilfellum bara urn mannorð og pen-
inga að tefla, það hefur gerst að upp-
ljóstranir sem þaggaðar hafa verið niður
hafa í orðsins fyllstu merkingu sprungið
í andlitið á þeirn sem slíkt gerir. Áður en
geimflauginni Challenger var skotið á
loft hafði starfsmaður geimferðastofn-
unarinnar ítrekað gert yfirmönnum
viðvart um að geimflaugin hefði komið
illa út í tilraunum við mun betri veður-
skilyrði en voru þegar henni var skotið
á loft. Gallagripurinn sprakk svo í loft
upp með alla bandarísku þjóðina sem
áhorfendur og fyrsta kvenkyns geim-
farann innanborðs. Svipaða sögu er að
segja um síendurteknar athugasemdir
flugvallaeftirlitsmannsins Bogdans
Dzakovics um afleitt vopnaeftirlit á
bandarískum flugvöllum. Flugmálayfir-
völd aðhöfðust ekkert og gerði það
hryðjuverkamönnunum mun auðveld-
ara en ella að ræna flugvélum og fljúga
inn í World Trade Center í New York og
jafna bygginguna við jörðu.
Tvískinnungur
Mál starfsmanns Landssíntans getur
ekki talist til uppljóstrunar um
lögbrot þó að hugsanlega megi tengja
hana spillingu. Uppljóstrunin getur vart
talist mjög merkileg þar sem fáir deila um
réttmæti upphæðarinnar heldur aðal-
lega um greiðsluhætti og að kjörin stjórn
hafði enga vitund um þessa vinnu stjórn-
arformannsins. Atferði starfsmannsins
getur því varla heyrt undir „flautun"
heldur lýsir það kannski frekar hættunni
við það þegar „flautaramenning" geng-
ur of Iangt og starfsmenn fara að stunda
einhvern spæjaraleik sjálfum sér til
ánægju. Slíkt getur ekki viðgengist enda
hlýtur hlutverk „flautarans" að vera að
upplýsa um verulega misbresd eða svik
en ekki að búa til fyrirsagnir í blöðum.
Aftur á móti ætti uppljóstrarasky ldan
kannski að vera meiri í opinberum fyrir-
tækjum en einkafyrirtækjum og þess
vegna ber kannski að fagna uppljóstr-
ununum. Það er alla vega fagnaðarefni
að umræðan um „flautara" er hafin á
Islandi. Yfirvöld hljóta einnig að fagna
því í ljósi þess að ríkið opinberar skattskil
almennings í ákveðinn tíma á ári hverju
einmilt með þeim rökstuðningi að borg-
arar geti þá Ijóstrað upp um nágranna
sína og ættingja. Skattamál aðaleiganda
Norðurljósa hafa þannig kornist í um-
ræðuna, einmitt vegna þess að ríkið
sjálft hefur verið að hvetja til „flautara-
menningar".
Stjórnendur Landssímans voru í
fullum rétti að segja starfsmanninum
upp en með því að reka starfsmanninn
var miklu meira gert úr málinu en efni
stóðu til. Þaðhljómareins og uppsögnin
hafi átt að vera öðrum starfsmönnum
víti til varnaðar sem vekur spurningar
um óhreint mjöl í pokahorninu.
3