Vísbending - 02.08.2002, Qupperneq 3

ISBENDING
Er konum mismunað á vinnumarkaði?
Sigurður Jóhannesson
hagfræðingur
Fyrir skömmu var Akureyrarbær í
héraðsdómi dæmdur til að greiða
konufimm milljónirkrónaí skaða-
bætur fyrir brot á jafnréttislögum. Var
litið til þess að samkvæmt starfsmati var
staða konunnar sambærileg við aðra
betur launaða stöðu hjá bænum. Þá
hefur Kærunefnd jafnréttismála komist
að þeirri niðurstöðu að Leikfélag Akur-
eyrar hafi brotið jafnréttislög þegar
karlmaður varráðinn leikhússtjóri. Kona
sem einnig sótti um hafi verið hæfari.
Þetta eru harðir dómar, ekki síst þegar
haft er í huga að Akureyrarbær og Leik-
félagið hafa samkvæmt þessu ekki
aðeins brotið lög, heldur einnig farið illa
með fé.
Tekjumunur og misrétti
Bandaríski hagfræðingurinn Becker
benti fyrstur á að mismunun leiðir
ekki alltaf til launamisréttis. Þeir sem
síst kunna að meta vinnuframlag kvenna
ráða þær ekki í vinnu. Launamisrétti
þrífst aðeins ef mismununin er svo
almenn að konur þurfi að starfa hjá þeim
sem meta vinnu þeirra ekki að verð-
leikum.
Þá þarf tekj umunur ekki að vera merki
um mismunun. Dœmi: Samkvæmt skatt-
framtölum voru atvinnutekjur kvenna
aðeins 55% af tekjum karla árið 2000
(hlutfallið hefur hækkað hægt, en nokkuð
jafnt ogþétt, úr47% árið 1980). Munur-
inn stafar að miklu leyti af því að karlar
vinna lengur en konur. Samkvæmt könn-
un Verslunarmamuifélags Reykjavík-
ur og Verslwiarmaimafélags Akraness
árið 2001 voru karlar í félögunum með
næstum 25% hærri tekjur en konur.
Þegar leiðréttingar hafa verið gerðar á
vinnutíma kynjanna, starfsstétt, starfs-
aldri og aldri fer munurinn niður í um
16%. í erlendum könnunum hefur tekist
að skýra meira af launamuninum með
því að fjölga skýribreytum. Markmiðið
með því að fjölga skýristærðum er að fá
sem besta hugmynd um vinnuafköstin,
sem erfitt er að mæla beint. Félagsvís-
indastofnun danska ríkisins kynnti í
fyrra mikla könnun á launum karla og
kvenna. Eftir að munur á menntun,
stöðu, starfsreynslu, fjarveru og vinnu-
tíma hafði verið leiðréttur var enn eftir
12% launamunur, sem ekki tókst að
útskýra. Samtök danskra atvinnurek-
enda bentu á að í athuguninni væri ekki
litið á ábyrgð starfsmanns og notuð
væri gróf starfaflokkun. Samtökin gerðu
aðra könnun og eftir að bætt var úr þessu
stóð eftir 3-8% launamunur óútskýrður.
Munurinn er minni en áður en samt
umtalsverður. Túlka má þá niðurstöðu
á tvo vegu:
- Enn vantar skýristærðir í könnunina
og í raun má rekja allan mun á launum
karla og kvenna til mismikilla afkasta.
- Konur eru ódýrara vinnuafl en karlar.
Skera mætti úr þessu með því að
skoða samhengi afkornu og hlutfalls
kvenna á vinnustað (sjá ímyndaða
könnun á grafi). Ef meira fæst fyrir
peningana með því að ráða konur frekar
en karla, hljóta þau fyrirtæki að öðru
jöfnu að græða mest sem hafa flestar
konur í vinnu. Fyrirtæki sem greiðir karli
meira en konu fyrir sarna starf (samanber
dóminn sem féll á Akureyrarbæ) eða
tekur karl fram yfir hæfari konu (saman-
ber úrskurð Kærunefndar unt Leikfélag
Akureyrar) fer illa með peningana sína.
Ef rétt er að karlar ráði fremur karla lil
starfa, af því að þeim þykir skemmtilegra
að hafa þá í kringum sig en konur, má líta
á það sem ráðstöfun á hagnaði, bókfærð
afkoma verður verri en ella.
Gömlum venjum bylt?
Sem fyrr segir virðist mega skýra
tekjumun karla og kvenna að miklu
leyti með mismikilli vinnu, mun á mennt-
un, starfsaldri, mismikilli ábyrgð á
vinnustað og fleiru. Að því leyti sem
munur á skýribreytum stafar af mismun-
andi smekk karla og kvenna er ekkert
við því að segja en ef siðvenjur sam-
félagsins þrýsta konum í ákveðin störf,
og hvetja þær frekar en karla til að sinna
börnum (og starfinu minna) eru þetta
ekki „skýribreytur"heldureinmittmerki
um mismunun. Nú eru tveir mánuðir af
fæðingarorlofi ætlaðir feðrum og þriðji
mánuðurinn bætist við um áramót. Þessu
er ætlað að spyrna gegn þeirri hefð að
mæður annist nýfædd börn sín að
langmestu leyti. Enn taka mæðurmestan
hluta þess fæðingarorlofs sem foreldrar
geta skipt á milli sín.
Æ fleiri konur fara í langskólanám.
Haustið 2001 voru konur 63% af öllum
nemendum í íslenskum skólum á há-
skólastigi (hér vantar íslenska náms-
menn erlendis). Samkvæmt vinnumark-
aðskönnun Hagstofunnar fór hlutfall
kvenna af háskólamenntuðu fólki á
íslandi úr40%árið 1991 Í46%árið2001.
Enn virðast konur þó síður en karlar
sækja í þær námsgreinar sem gefa fyrir-
heit um hæst laun.
Nokkur fyrirtæki hafa inarkvisst
reynt að fá konur til starfa sem karlar
hafa aðallega sinnt til þessa. Reynsla
þeirra bendir til þess að nokkur hópur
kvenna þurfi að vinna tiltekið starf ef
aðrar konur eiga að sækjast eftir því án
hvatningar. Eimskip og Isal hafa fengið
viðurkenningar Jafnréttisráðs fyrir átak
af þessu tagi. Þá má nefna að Lands-
virkjun hefur reynt að fjölga konum í
raunvísinda- og tæknistörfum innan
fyrirtækisins á undanförnum árum. í
erindi á kynningarfundi verkefnisins
Konur til foiystu og jafnara námsval
kynjanna sagði Friðrik Sophusson for-
stjóri meðal annars: „Við sem störfum
hjá Landsvirkjun teljum að aukin þátt-
taka kvenna í raunvísinda-, verkfræði-
og tæknigreinum sé ein af forsendum
jafnréttis á vinnumarkaði. Og síðast en
ekki síst viðurkennum við það fúslega
að Landsvirkjun þarf á kvenlegri sýn að
halda ef við ætlum að virkja orkul indirnar
og gera það í sæmilegri sátt við land og
þjóð.“
(Framhald á síðu 4)
Hlutfall kveitna og arðsemi
(ímynduð könnun)
3