Vísbending - 25.04.2003, Blaðsíða 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 1)
hagsskellur lendir þá ekki einungis á
þróunarlöndunum eins og í krísunni í
byrjun níunda áratugarins heldur bera
fjárfestarnir stóran hluta áhættunnar.
Þetta gefur möguleika á meiri stöðug-
leika. Erlendar fjárfestingar eru einnig
gríðarlega mikiivægur þáttur í efna-
hagslegri uppbyggingu þróunaiianda.
Það sem gleymist þó kannski í
þessari umræðu er að það hefur ekki
beint verið dregið úr áhættunni með því
að auka erlendar fjárfestingar þar sem
lítið hefur verið saxað á skuldirnar.
Ahætta erlendra ijármagnseigenda er
því miklu meiri en hún hefur áður verið
því samanlagt hafa skuldir og erlendar
fjárfestingar í þróunarlöndunum farið
úr 700 milljörðum bandaríkjadala árið
1980í3,700milljarðadalaárið2001 .Þegar
stríðshræringar og pólitísk áhætta setja
í auknum mæli þrýsting áþróunarlöndin
geturþað haft veruleg áhrif á fjármagns-
eigendur. Engu að síður virðast flestir
sérfræðingar vera á þeirri skoðun að
áhættan í fjármálakerfi heimsins vegna
verulegrar efnahagskrísu í þróunarlönd-
unum hafi farið minnkandi síðustu árin.
Aukinbjartsýni
Þegar efnahagskerfið í Argentínu
hrundi í lok ársins 2000 kom það
flestum á óvart og þegar í svipað óefni
stefndi í Brasilíu má orða það sem svo
að gamlir draugar hafi verið vaktir upp.
Samkvæmt mælikvörðum Heimsbank-
ans eru 47 lönd verulega skuldug, þar á
meðal Argentína og Brasilía en flest þó
Afríkuríki, og 39 lönd sem eru meðal-
skuldug, þar á meðal Rússland og Tyrk-
land. Stærsta vandamálið er í fátækustu
löndunum sem eiga engan möguleika á
að greiða úr þeirri fjármálastöðu sem
þau eru komin í og patentlausnir mark-
aðssinna eru ekki alltaf til bóta. Engu að
srður hefur ástandið batnað. Arið 1990
voru um 55 lönd það illa stödd að greiðsl-
ur voru komnar í vanskil þar sem 335
milljarða dala skuld lá undir. Árið 2000
voru aftur á móti „einungis" 26 lönd
komin í veruleg vanskil þar sem undir-
liggjandi skuldvarum69milljarðardala.
Síðan þá hefur þó að öllum líkindum
syrt í álinn á ný þar sem alþjóðleg niður-
sveifla hefur jafnan mjög slæm áhrif á
þau lönd sem eru illa stæð fyrir. Alþjóða-
(Framhald af síðu 3)
einungis gert samning um en ekki eignað
sér. Orðatiltækið „Maðurkemur í manns
stað“ er ekki alltaf sannleikanum sam-
kvæmt. Hausaveiðari Landsbankans og
stjórnarformaður hefur því fundið
ágæta leið til þess að auka verðmæti
bankans með því að tína kirsuberin af
köku samkeppnisaðilanna. Hann hefur
einnig stofnað til stríðs sem var kannski
löngu tímabært að stofna til en það er
stríðið um hæfileikana.
viðskipti og erlendar fjárfestingar hafa
dregist saman og samkvæmt nýrri hag-
spá Efnahags- og framfarastofnunar-
innar (OECD) virðist útlitið í heims-
hagkerfinu heldur ekki eins bjart og
flestir voru að vonast til.
Sú hætta er enn sem áður fyrir hendi
að fjármálakerfi heimsins geti orðið fyrir
verulegum skakkaföllum vegna þess að
illa skuldsett lönd hrynji einfaldlega
undan skuldabyrðinni. Þrátt fyrir að
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og Heims-
bankinn hafi unnið ágætt starf í því að
forða stórslysi hafa þeir einungis verið
að slökkva elda sem gætu blossað upp
á ný. Að gefa löndum tækifæri til þess
hreinlega að lýsa yfir gjaldþroti gæti
gefið þeim rneira svigrúm til þess að
leysa sín vandamál. Hættan er þó alltaf
sú að slík skipan gæti haft þveröfug
áhrif þar sem skuldarar væru tilbúnir að
nýta þá leið sem ódýra flóttaleið og
lánadrottnar myndu vilja hækka áhættu-
álagið á lán sem þegar bera verulegt
áhættuálag. Engu að síður eru þær
tillögur sem Alþjóðagjaldeyrissjóður-
inn hefur sett fram mikil bragarbót á því
ástandi sem bæði lánadrottnar og
skuldug lönd standa frammi fyrir núna.
Eilíftvandamál
Tilvitnunin í Keynes í upphafi
þessarar greinar gefur rétta mynd
af ástandinu þegar löndum tekst að taka
óhóflega mikið af lánum, þeim mun
þyngri sem skuldabagginn verður þeint
mun meiri þyngd færist yfir á þá sem
veittu lánið. Þegar hins vegar skuldirnar
eru orðnar jafnmiklar og raun ber vitni
þá er tilvitnunin í Economist kórrétt,
vandamálið verður alþjóðlegt þar sem
hætta er á því að fjármálakerfið hrynji
eins og spilaborg þegar stórir skuldarar
geta ekki lengur staðið í skilum. Kerfið
er að mörgu leyti gallað eins og það er
nú og þarfnast verulegrar endurskipu-
lagningar. Eins og staðan er nú bendir
allt til þess að skuldabagginn muni áfram
verða illkynja æxli á fjármálakerfinu.
Heimildir: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, Heimsbankinn (Global
Developement Finance 2003) og OECD.
Vísbendingin
A lan Greenspan tók vel í áskorun
/\.Bush Bandaríkjaforseta urn að sitja
í seðlabankastjórastólnum til ársins
2006. Greenspan, sem er orðinn 77ára
gamall, hefur þegar verið 16 ár í embætt-
inu sem hei’ur að ýmsu leyti verið mikil-
vægasta embætti í heimi síðustu árin.
Hann hefur leyst mörg vandamál í efna-
hags- og fjármálakerfinu með farsælum
hætti en hugsanlega stendur hann
frammi fyrireinni mestu þraut ferils síns
núna, að koma bandaríska hagkerfinu
aftur á kjölinn án mikilla áfalla.
Aðrir sálmar
Umhverfi og upplýsing
Umhverfisvernd og viðskipti voru
ekki talin fara vel saman fyrir um
það bil 30 áruni og enn í dag eirnir eftir
af vantrausti milli viðskiptalífsins og
náttúruverndarsinna. Hér á landi fór
pólitísk afstaða til umhverfisverndar oft
eftir stjórnmálaflokkum. Þeir sem töldu
sig hægri sinnaða höfðu horn í síðu
„umhverfisofstækismanna“ meðan
vinstri menn töldu sig eiga þar hauka í
horni. Þegar í lífið sjálft var komið voru
viðhorf hins vegar öll önnur. Hér á landi
er margur unnandi fagurrar náttúru og
ferðalaga. Forystumenn í ferðafélögum
sem best hafa unnið að því að kynna
landsmönnum fagurl umhverfi og góða
umgengni um það^ hafa margir verið
Sjálfstæðismenn. Á hinn bóginn voru
forystumenn vinstrimanna á árum áður
fylgjandi stóriðju (svo frenti sern hún
væri ekki erlend) og á kosningavegg-
spjöldum Sósíalistaflokksins mátti sjá
reykspúandi verksmiðjur sem hluta af
óskalandinu. Þegar járntjaldinu var
svipt af kom í ljós að bak við það höfðu
menn látið eins og ár og vötn væru til
þess eins að taka við úrgangi verksmiðja
án alls hreinsibúnaðar. Mengun er sóða-
skapur sem tengist ekki endilega stjórn-
málaskoðunum. Aðalástæðan l'yrir því
að viðskiptalífið snerist í upphafi gegn
„mengunaráróðrinum“ var kostnaður
við hreinsibúnað. Þegar menn áttuðu
sig á því að það gat haft neikvæð áhrif
á eftirspurn að menga tóku margir við
sér, en áhrifamesta leiðin til þess að
draga úr mengun er að láta þá sem spilla
umhverfinu greiða fyrir það gjald. Pen-
ingarnir tala.
Nú eru forystumenn úr viðskipta-
lífinu í fremstu röð á mörgum sviðum
umhverfisverndar. Það er kjánalegt að
láta eins og hægt sé að láta alla náttúru
ósnerta. Hús og vegir breyta umhverf-
inu og saiua gildir um tún og garða.
Vandinn er sá að finna jafnvægið milli
verndar og virkjunar. Það er ólíklegt að
sumum stöðum verði spillt, t. d. Gullfossi
eða Dettifossi, ti I þess eru þeir of þekktir.
Sterkasta vopnið í náttúruvernd er því
þekkingin. Því betur sem menn þekkja
náttúruna almennt þeim inun auðveldara
eiga menn að taka upplýsta ákvörðun
um notkun hennar. - bj
v_____________________________________,
f Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
Eyþór (var Jónsson.
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
^leyfis útgefanda.
4