Vísbending - 09.12.2005, Blaðsíða 3

ISBENDING
Hvaðan koma peningamir?
Þórður Friðjónsson
liagfræðingur
Tftere does the money comefrom ?
1/1/ Þessi spuming sprettur fram aft-
T V ur og aftur þegar erlendir gestir
virða íyrir sér kennileiti í íslensku efna-
hags- og viðskiptalifi. Oft lúrir hún á bak
við til að byrja með en fyrr en varir halla
gestirnir sér fram á borðið, með ákveðið
blik í augunum sem gefur til kynna að
nú sé komið að kjarna málsins, og spyrja
þessarar spurningar. Það er jafnan gaman
að fylgjast með þessu ferli og sjá hvemig
menn bera sig að. Sumir eru frakkari en
aðrir og einn og einn kemst í raun aldrei
alla leið.
En h vaðan koma peningarnir? Flvert er
rétta svarið við umræddri spumingu? Oft
er eins og okkar ágætu erlendu viðmælend-
ur eigi von á einhverju einföldu svari, eins
og til að mynda að maður nefni eitthvert
eitt land eða bara játi si svona að þetta sé
eitthvað dularfullt hjá okkur. Stundum
birtasthugsanirgestanna í skemmtilegum
myndum. Þannigspurði sænskurdálkahöf-
unáuvArdetguldfiskmandranmfdrtideni
den islanska vattnen? (Svenska Dagbladet
29/04/05) og danskur blaðamaður sagði
svo frá: Islands erhversliv har taget ved
at lœre aflandets beromte geysere, men i
stedetfor atsprojte vand har islœndingene
fundet metoden til at sprojte guld ud i
samfundetsokonomien (Börsen 17/03/05).
Staðreyndin er hins vegar sú að svarið er
ekki einfalt og rúmar reyndar töluvert
mismunandi sjónarmið. Enguaðsíðurtel
ég engan vafa leika á því að grunnurinn
felst annars vegar í hagfelldum skilyrðum
og hins vegar í viljanum til að nýta sér
tækifærin sem þau bjóða.
Hagfelld skilyrði
Asíðustu tíu til fimmtán árum hefur
umgjörð efnahags- og viðskiptalífs
á Islandi tekið stórfelldum breytingum.
Þetta á bæði við um stjóm efnahagsmála
og innviði hagkerfisins. A báðum þessum
sviðum hafa verið gerðar miklar umbætur.
Stjóm efnahagsmála er mun traustari og
nútímalegri en áður þegar ör verðbólga
einkenndi efnahagslifið. Til marks um
það er óháður Seðlabanki sem hefur það
markmið að hafa hemil á verðbólgu og
jafnan betri afkoma ríkissjóðs og lækkandi
skuldir hans. Fyrir vikið hefur böndum
verið komið á verðbólgu og i aðalatriðum
ríkir stöðugleiki á verðlagssviðinu.
Innviðimir hafa einnig verið treystir og
færðir til samræmis við það sem best gerist
annars staðar. Ein myndbirting þess er að
almennt er Island nú meðal efstu þjóða í
alþjóðlegum samanburðarathugunum um
samkeppnishæfi, frelsi í viðskiptum og aðra
þætti sem þykja skipta máli fyrir vel skipu-
lagt hagkerfi. Fyrir umbreytingaskeiðið
var ísland að jafiiaði neðarlega í slíkum
athugunum. Upphaf breytinganna má að
sönnu rekja til aðildar okkar að Evrópska
efnahagssvæðinu í byijun síðasta áratugar
sem fól meðal annars í sér að komið var á
frelsi í fjánnálaþjónustu og síðareinkavæð-
ingu ríkisbankanna. Einkavæddir bankar
hafa reynst öflugt tæki í umbreytingum í
viðskiptalífinu ogútrás íslenskra fyrirtækja
til annarra landa. Kauphöll Islands hefúr
einnig leikið mikilvægt hlutverk í útrásinni
með því að skapa vettvang fyrir fyrirtækin
til að afla fjár á markaði.
Þetta tvennt, bætt hagstj óm og umbæt-
ur á gerð hagkerfisins, hafa skapað góð
skilyrði til vaxtar og viðskiptalífið hefur
nýtt sérþau til að sækja fram. Þannig hefur
hagvöxtur til að mynda að jafnaði verið
tvö- til þrefalt meiri á íslandi en í Evrópu
Vöxtnr 10 stœrstn félaganna i Kaupltöllinni
margfeldi af gildum ársins 1999
Eignir (1999-2005)
Starfsfólk (1999-2005)
Tekjur (1999-2004)
Hagnaður (1999-2004)
síðustu tíu árin. í þessu felst að umfang
efnahagsstarfseminnar hefur aukist um
20-30% meira hér á landi en í Evrópu á
umræddu árabili. Og horfumar um vöxt á
næstu ámm em einnig prýðilegar.
En útrásin...
J^etta ergottsvo langtsem það nœr, segj a
-/''okkar erlendu viðmælendur. Hugur
þeirra er greinilega við útrásina og einstök
dæmi í því efni. Hvemig geta Islendingar
keyptfyrirtæki útumallanheim íjafhríkum
mæli og raun ber vitni? Hvaðan kemur
fjármagnið í útrásina? Er að vonum að
þessi þáttur hafi vakið athygli í erlendum
ijölmiðlum. Vöxtur útrásarfyrirtækjanna
með kaupum á erlendunt félögum hefur
verið gríðarlegur, eins og sjá má á mynd
sem fylgir hér með. Sem dæmi hafa tekjur
tíu stærstu félaganna í Kauphöll Islands
tífaldast á síðustu fimm ámm og afkoman
hefúr þróast í hátt við það. Fjöldi yfirtekinna
fyrirtækja nemur mörgum tugum og em
sunt þeirra mjög þekkt meðal almennings í
heimalandinu - og j afit vel víðar. Það kemur
því ekki á óvart að gestimir vilji fá nánari
skýringar á því hvemig fyrirtækjakaupin
hafi verið fjármögnuð.
Svarið sem blasir jú við er að lántökur
og eigið fé skýri fjármögnunina. Lánsféð
leggja til íslenskir og erlendir bankar
- íslenskir bankar oft með lántökum er-
lendis. Þessi þáttur fjánnögnunarinnar
leiðir til urnræðu um íjárhagslega stöðu
bankanna. En eigið fé þarf að sjálfsögðu
að aukast til að mynda eðlilegan grunn
fyrir auknar lántökur. Hvaðan kemur það?
Eigið fé kemur annars vegar ffá hlutabréfa-
markaðnum, félögin sækja fé til vaxtar í
Kauphöllina, og hins vegarbeint frá fjárfest-
um og einstaklingum. Fyrra atriðið skýrir
sig sjálft en það seinna er ef til vill ekki
jafhaugljóst. A umbreytinga- og hagvaxt-
arskeiðinu undanfarin tíu til fimmtán ár
hafamargirijárfestaroghópareinstaklinga
auðgast vemlega með fyrirtækjarekstri sín-
um, einkum með innri vexti, hagnaði og
hagræðingu. Dæmi þar um em fyrirtæki
í smásöluverslun, byggingavöruverslun,
bankastarfsemi og fleiri greinum. I sjáv-
arútvegi má einnig finna dæmi hér um sem
tengjast markaðsvæðingu hans. Við bætast
svo vel heppnaðar fjárfestingar erlendis.
Svona er þetta!
Þegar búið er að fara yfir þetta með
erlendu gestunum halla þeir sér á ný
aftur í stólunum, sumir hafa orðið fyrir
vonbrigðum, en flestir virðast hugsa: Nú
er þetta bara svona?!
3