Vísbending - 10.02.2006, Blaðsíða 3

ISBENDING
Það smáa er stórt...
Arabaheimurinn er kominn á ann-
an endann vegna þess að Jót-
landspósturinn birti myndir af
Múhameð. Skopmyndir meira að segja.
Myndimar birtust í september en í febrú-
ar em sendiráð Dana grýtt og brennd.
Þj óðfáni Dana og stolt, Dannebrog, er fót-
um troðinn. Aratugum saman hafa Danir
lagt sig í líma að vera umburðarlyndir við
útlendinga og tekið þeim opnurn önnum.
Þeir keppast við að sýna hversu fordóma-
lausirþeireru. Hafi þeirunnið séreitthvað
inn út á þetta í þriðja heiminum er sú
innistæða uppurin á einu augnabliki. Það
virðist ótrúlegt að grínmyndir, sem voru
ekki einu sinni fyndnar, hafi haft þessi
áhrif á samskipti þjóða og Arabar hóti
Evrópubúum jafnvel heilögu stríði. En
eru það kannski oft smáatriði sem hafa
áhrif á söguna?
Einar Benediksson orti í Einrœðum
Starkaðar.
Það smáa er stórt í harmanna heim, -
höpp og slys bera dularlíki...
Ef við förum yfir mannkynssöguna
virðast smáatvik ótrúlega oft hafa haft af-
gerandi áhrif. I stjómmálum, visindum og
viðskiptum verða smáatriði og tilviljanir
stundum til þess að breyta gangi mála.
Að vísu eru orsakimar kannski oft dýpri
en virðist í fljótu bragði og aðeins hefur
þurft eitt kom til þess að fylla mælinn.
Tökum nokkur dæmi.
Hendi, víti, stríð
r
Arið 1969 fylgdist heimurinn með
því þegar óeirðir bmtust út eftir fót-
boltaleik milli Mið-Ameríkuríkjanna E1
Salvadors og Hondúras. Blöð í löndunum
tveimur hvöttu stjómvöld til þess að taka
málin ekki vettlingatökum. Hondúras
rauf stjórnmálasamband við nágranna
sinn sem tók því ekki þegjandi og hóf
innrás skömmu síðar. Stríðið stóð ekki
nema í fjóra daga en vakti rnenn til urn-
hugsunar um það hversu langt hefði verið
gengið í að vígvæða fátækar þjóðir sem
gætu látið byssuskot koma í staðinn fyrir
vítaskot.
Annað byssuskot hafði afdrifaríkar
afleiðingar. Árið 1914 kom Franz Ferd-
inand erfðaprins Austurríkis-Ungverja-
landstil Sarajevo ásamtkonusinni, Soffiu
von Chotkovato. Hópur manna, Svarta
höndin, ætlaði sér að bana prinsinum og
ætlaði sannarlega ekki að láta tilviljun
ráða. Ekki færri en sjö félagar stilltu
sér upp við akstursleið hjónanna og átti
hver um sig að nýta tækifærið ef þeir
kæmust í tæri við prinsinn. En þrátt fyrir
þetta mistókst sprengjutilræðið og hjónin
sluppu með skrekkinn. Fólkúr fylgdarliði
þeirra slasaðisthins vegarogþegarprins-
inn heyrði það síðar um daginn krafðist
hann þess að fá að hitta þá særðu. Þessu
var sinnt en bílstjórinn tók óvart skakka
beygju og var þegar í stað skipað fara rétta
leið. Af tilviljun var einn tilræðismann-
anna staddur þar á hominu og þegar bíl-
stjórinn hægði ferðina og bakkaði rólega
inn á rétta braut dró tilræðismaðurinn upp
byssuna og skaut á hjónin sem særðust
bæði til ólífis. í kjölfarið á þessu braust
fyrri heimstyrjöldin út.
Hinrik áttundi Englandskonungur var
þekktur kvennamaður og ekki við eina
fjölina felldur. Það hafði afdrifaríkar
afleiðingar vegna þess að þegar páfinn
neitaði að samþykkja skilnað einvaldsins
ákvað hann að skilja England frá páfadómi
og stofnaði ensku biskupakirkjuna. Áður
en yfír lauk hafði Hinrik gifst sex sinnum
en einn af ævisöguriturum hans segir að
alls ekki megi líta á hann sem vondan
mann. Hann hafi bara Iátið hálshöggva
tvær af eiginkonum sínum og önnur þeirra
hafi svo sannarlega átt það skilið.
Tilraunin mistókst
en lyfið virkar
Einar Benediktsson fer á kostum í
Einræðum Starkaðar:
Eitt bros getur dimmu í dagsljós breytt,
sem dropi breytir veig heillar skálar.
Ein frægasta saga um tilviljun í vísindum
segir frá því þegar ísak Newton settist
undir tré til þess að lesa og fékk epli
í höfúðið. Þetta leiddi til þess að hann
uppgötvaði þyngdarlögmálið samkvæmt
sögunni. Líklega er þessi saga uppspuni
en frásögnin afArkímedesi er mun senni-
legri. Spekingurinn fornfrægi fór í bað og
þegar hann steig ofan í karið fann hann
að hann léttist. Þetta varð slík upplifun
að hann hljóp nakinn um göturnar og
hrópaði: „Evreka! Ég hef fúndið það.“
Það sem hann fann var lögmál Arkímedes-
ar um að hlutir léttust um jafnþyngd þess
rúmmáls af vatni sem þeir ryðja frá sér.
Undralyfið penisilín fannst fyrir
tilviljun árið 1928 þegar vísindamaðurinn
Alexander Fleming vann við tilraunir á
bakteríum en lenti í því óláni að mygla
settist á skálamar og spillti tilraununum.
Eftir nokkra hríð sá hann að á myglu-
skálunum þrifúst engarbakteríur og hann
dró þá ályktun að í myglunni hly ti að vera
efni sem banaði þessum vágesti.
Undraefnið viagra hefur að sögn glatt
marga á undanfömum ámm. Áhrif þess
eru alþekkt en upprunalega var lyfið
þróað við hjartveiki. Vísindaáætlunin
gerði ráð fyrir því að hópur inanna tæki
viagra en samanburðarhópur lyfleysu.
Lyfíð reyndist ekki sérlega gagnlegt við
hjartakvillum en ákveðin hliðareinkenni
hjá karlmönnum leyndu sér ekki fyrir
glöggum vísindamönnum sem sáu að þeir
höfðu fundið lausn á öðm vandamáli en
þeir stefndu að því að leysa í upphafi.
Undraefnið teflon er rnjög hitaþolið
efni sem er bæði notað í geimför og
steikarpönnur. Það var uppgötvað á
rannsóknarstofú i Bandaríkjunum árið
1938 fyrir algjöra tilviljun. Vísinda-
mennirnir voru að rannsaka eiginleika
ákveðinna gastegunda en allt í einu virtist
gasið horfíð. Það hafði þá þést og rnyndað
ókennilegt efni sem seinna varð þekkt
sem teflon.
Heppni í viðskiptum
Margir segja frá því að þeir hafi fyrir
tilviljun byrjað að vinna á ákveðn-
um stað þar sem þeir hafa svo náð mikl-
um árangri. Ungur maður, Bjarni Ár-
mannsson, var ráðinn forstjóri Kaupþings
árið 1996. Bjarni er reyndar tölvunar-
fræðingur að mennt en hafði hitt Pétur
Blöndal,þáverandiforstjóraKaupþings,
á ferðalagi. Pétri leist vel á drenginn og
réð hann í verðbréfafyrirtækið. Undir
venjulegum kringumstæðum hefðu menn
gert ráð fyrir því að aðrir gætu ekki gert
sér miklar vonirum forstjórastólinnþegar
sá sem vernrdi hann var rúmlega þrítugur.
Á árinu 1997 hafði Finnur Ingólfsson
viðskiptaráðherra samband við Bjama
og niðurstaðan úr þeirra samtali varð að
Bjami var ráðinn forstjóri nýs fyrirtækis
sem varð til við sameiningu nokkurra
sjóða ríkisins, FBA. Skyndilega var
forstjórastóllinn í Kaupþingi aftur laus
og Sigurður Einarsson hagfræðingur tók
við. Síðan hefur vegur Bjarna aukist en
(Framhald á síðu 4)
3