Vísbending - 02.06.2006, Síða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
2. júní 2006
20. tölublað
24. árgangur
ISSN 1021-8483
Núna í vikunni voru fyrrverandi
yfírmenn bandaríska stórfyrir-
tækisins Enrons, þeir Kenneth
Lay og Jeffrey Skilling, dæmdir fyrir
samsæri og svik. Líklega hefur ekki
verið fjallað jafnmikið um neitt mál í
viðskiptum og Enron-málið. Það hefur
verið tekið sem dæmi um hve lágt menn
geta lagst til þess að blekkja fjárfesta og
auðga sjálfa sig. Arthur Andersen, eitt
helsta endurskoðunarfyrirtæki í heim-
inum, leystist hreinlega upp í kjölfar
Enron-málsins. Samt sem áður virðast
fáir skilja um hvað málið snerist í raun
og veru.
Dáðasta fyrirtækið
r
Asíðasta áratug 20. aldarinnar var
fyrirtækið Enron talið glæsilegasti
fulltrúi „nýjahagkerfisins” í Bandaríkjun-
um. Bandaríkjaforsetar kepptust við að
vingast við Kenneth Lay. Bæði Bush og
Clinton sóttust eftir því að vera með þess-
ummikla viðskiptajöfri. í febrúar2001
fjallaði tímaritið Fortune um dáðustu
fyrirtæki í Bandaríkjunum og setti Enron
í fyrsta sæti fyrir frumlega hugsun (e.
innovativeness) og í annað sæti fyrir
bestu stjórnendur. Nokkrum mánuðum
seinna voru þessir sömu rnenn taldir
verstu skúrkar viðskiptasögunnar. Nú
gætu þeir átt eftir að eyða ævikvöldinu
í fangelsi.
Vandræðin árið 2001 voru ekki þau
fyrstu í sögu fyrirtækisins. Árið 1987
höfðu starfsmenn í fjárfestingardeild
þess orðið uppvísir að mistökum sem
námu um milljarði dala. Lay var þá
nýtekinn við sem forstjóri og ákvað að
fara mildum höndum um sökudólgana
þegar honum var fyrst bent á að eitthvað
væri athugavert hjá þeim. Þessi mildi
kostaði fyrirtækið stórfé. í málaferlun-
um nú töldu saksóknarar að þetta sýndi
að Lay hefði í gegnum tíðina sætt sig
við óheiðarleika undirmanna.
Árið 1989 kom Jeffrey Skilling inn í
Enron-málið
fyrirtækið, fyrst sem fjármálastjóri en
varð framkvæmdastjóri árið 1996. Skill-
ing er með M.B.A.-próf frá Harvard
og var fyrrum ráðgjafí hjá McKinsey.
Hann geislaði af greind og fólk hreifst
af honum. Sagt er að allt frá því að hann
var í skóla hafi menn hrifist af honum og
verið vissirum að mikils væri af honum
að vænta. Hann kom með hugmyndir
um að breyta Enron úr gasfyrirtæki í
orkufyrirtæki.
Markaðir opnast
r
Arið 1994 var orkumarkaðurinn
opnaður og einkaleyfi til sölu á
ákveðnum svæðum voru afnumin. Enron-
menn urðu fljótir til að selja orku víðs
vegar um Bandaríkin og fyrirtækið
óx hratt. Það bætti við sig orkufram-
leiðendum hér og þar en á sama tima
var ákveðið að stofna fjöldann allan
af fyrirtækjum sem yrðu tengd Enron
en kæmu ekki fram í bókum félagsins.
Þessi fyrirtæki voru oft mjög skuldug
og með lágt eiginfjárhlutfall en með
því að fá aðra aðila sem meðeigendur
kom aðeins hlutdeild Enrons í eiginfé
félagsins fram í bókhaldi fyrirtækisins
en ekki hlutdeild í skuldunum. Stundum
voru meðeigendurnir sjóðir af ýmsu
tagi, meðal annars lífeyrissjóðir, en
oft voru starfsmenn Enrons eða aðilar
tengdir þeim hluthafar.
Maðurinn bak við hlutdeildarfélögin
var Andrew Fastow, sérfræðingur í þvi
að setja saman verðbréfapakka af ýmsu
tagi og gera að markaðsvöru. Hugmynd-
in bak við slíkt er að með því að safna
saman mörgum skuldunautum minnki
menn áhættuna en haldi jafnframt góðri
ávöxtun. Þannig geta fleiri keypt sig inn
í „pakkann”, aðilar sem ekki myndu
taka áhættu við fjárfestingu í einu ein-
stöku fyrirtæki. Þessi starfsemi var í
upphafí fyrst og fremst hugsuð til þess
að dreifa áhættu og fá meira ijármagn
inn í fyrirtækið. Smám saman varð þessi
frumskógur fyrirtækja þó til þess að æ
erfíðara varð að átta sig á því hvernig
raunverulega staða Enrons var. Reikn-
ingar gáfu til kynna að áhættan væri mun
minni en hún raunverulega var.
Flott ávöxtun
r
Arið 1996 var Fastow farinn að setja
upp aukafyrirtæki til þess að hann
sjálfur og vinir hans gætu auðgast. Og
ávöxtunin var oft vel viðunandi svo að
ekki sé meira sagt. Ein vinkona hans,
lögfræðingur fyrir Enron, setti 5.800
dali (420 þúsund krónur) i fyrirtæki sem
tengdist Enron og Fastow. Nokkrum
vikurn seinna var henni tilkynnt um
að milljón dalir (72 milljónir króna)
hefðu verið lagðir inn á reikning henn-
ar. Ávöxtunin var 170-föld á nokkrum
vikum. Fastow sjálfur og aðrir sem nær
honum stóðu höfðu lagt rneira í púkkið
og græddu því enn meira.
Fastow-hjónin nutu þess vel að auðgast.
Þau áttu hús sem kostaði á aðra milljón
dala og Ferrari 911 sportbíl. Þau vildu
þó líka láta gott af sér leiða og gáfu fé
til ýmissa góðgerðarmála. Að auki voru
þau áhugasamirmálverkasafnarar. Fólk
senr nær svona góðri ávöxtun hefur líka
efni á því að gefa ríkulega.
Skapandi bókfærsla
Eitt af því sem Skilling og félagar
græddu vel á var langtímasamn-
ingar um orkusölu. Auðvitað er ekkert
óeðlilegt við að semja um sölu orku
25 ár frarn í tímann. Það getur verið
öryggi að slíkum samningi bæði fyrir
kaupendur og seljendur. Hjá Enron var
hins vegar notuð sú bókhaldsaðferð að
bókfæra strax núvirtan hagnað af allri
orkusölunni. Tökum dærni: Segjum að
af 25 ára samningi sé á hverju ári hverju
gert ráð fyrir einum milljarði í hagnað.
Með því að núvirða samninginn með
(Framhald á síðit 4)
1
í dag em brögð í tafl i í grein-
um Vísbendingar. Enron-
málið hefur kollvarpað
hugmyndum manna um
vel rekin fyrirtæki.
2
Bréf frá Nígeríu eru kunn
flestum í viðskiptum. Til
cru menn sem falla fyrir
loforðum um mikinn auð.
3
Væntingar og veruleiki
gæti verið saga eftir Jane
Austen, en eru væntingar
mælanlegar?
4
Kosningamar eru búnar að
sinni og allir segjast hafa
unnið. Hverjir voru sigur-
vegarar í raun?