Vísbending - 30.06.2006, Blaðsíða 2

ISBENDING
Hagstj ómarvandi
Jón Sigurðsson
hagfræðingur
Um þessar mundir reynir mikið á
þá tilhögun í stjóm peningamála
sem upp var tekin 2001, en þá
var Seðlabankanum fyrst sett verðbólgu-
markmið og gengi krónunnar látið fljóta.
I þessu felst mikið álag á vextina sem
hagstjómartæki því að stýrivextimir eru
helsta - og kannski í reynd eina - stjóm-
tæki Seðlabankans til að ná verðbólgu-
markmiðinu. Þann 18. maí vom stýrivext-
imir hækkaðir í 12,25% og hugsanlegt
er að þeir hækki enn. Hækkunin fyrir
hálfum mánuði var reyndar sú fjórtánda
í röðinni frá 2003. Samkvæmt gmnnspá
Seðlabankans um verðbólgu, sem gerð
var í lok mars, virðast því sem næst engar
líkuráþví að verðbólgumarkmiðið, 2,5%
á ári, náist innan tveggja ára.
Árshraði verðhækkunar mælist nú
nærri 8% og dauflega horfir um að vem-
lega dragi úr honum á næstunni. Seðla-
bankinn spáir varla lægri verðbólgu en
6% bæði í ár og næsta ár. Þetta em alvar-
legar horfur og stefna í hættu þeim sögu-
lega árangri sem náðist á fyrri helmingi
tíunda áratugarins að koma verðbólgu
á íslandi niður á svipað stig og í helstu
viðskiptalöndum íslendinga. Vaxandi
órói á vinnumarkaði og líkur á uppsögn
kjarasamninga í haust vekja ekki beinlínis
bjartsýni í þessu efni.
Þetta er vandi hagstjórnarinnar um
þessar mundir. Einhliða beiting vaxta-
hækkunar til þess að slá á verðbólguna
heldur gengi krónunnar uppi, sem aftur
viðheldur viðskiptahallanum. Þarmeð er
boginn spenntur til gengisfalls síðar.
Til þess að vemlega dragi úr verð-
bólguþrýstingi verður að koma til öfl-
ugur stuðningur við vaxtastefnuna með
aðhaldi í fjármálastjóm hins opinbera,
þ.e.a.s. draga þarf úr útgjöldum og ijár-
festingaráformum nokkur næstu ár til
þess að minnka væntingar sem kynda
undir áframhaldandi þenslu. Itrekaðar
yfirlýsingar um víðtæka skattalækkun
og stórfelldar áætlanir um framkvæmd-
ir á næstu ámm em ekki til þess fallnar
að draga úr þenslu í þjóðarbúskapnum.
Kerfisbreyting húsnæðislána 2004 jók
mjög á þensluna með auðveldari aðgangi
að lánsfé en áður, lækkun veðlánavaxta
og auknum möguleikum til veðsetningar
á fasteignum. Samkeppni viðskiptabank-
anna og íbúðalánasjóðs með yfírboðum
á víxl hefur magnað spennu á fasteigna-
markaði. Á öllurn þessum atriðum þarf að
taka til þess að draga úr verðbólgu. Stýri-
vextir Seðlabankans hrökkva skammt
einir sér til þess að hægja á ferðinni. Þeir
hafa takmörkuð áhrif vegna aðgangs að
erlendu lánsfé og verðtryggingar á fjár-
skuldbindingum innanlands.
Mikið innstreymi erlends fjár, bæði
vegna fjárfestinga í stórframkvæmdum
og ekki síður vegna erlendrar lántöku
bankanna til endurlána innanlands, hafði
í för með sér hækkandi gengi krónunnar
þartil í byrjun þessa árs. Viðbótarástæða
fyrir háu gengi krónunnar var svo útgáfa
vel metinna alþjóðlegra lántakenda á
skuldabréfum í íslenskum krónum. Á
síðari hluta árs 2005 var þó með öllu
ljóst að gengi krónunnar hlyti að lækka
á árinu 2006. Gengislækkunin sem hófst
í lok febrúar sl. átti þess vegna ekki að
koma neinum á óvart. Meira að segja
í fjárlagafrumvarpinu fyrir árið 2006,
haustið2005, vargertráðfyrirlítilsháttar
gengislækkun á fjárlagaárinu, sem telja
verðuróvenjulegt. Gengislækkunin, sem
nú er orðin, mun stuðla að betra jafnvægi
í utanríkisviðskiptum en hún hefur greini-
lega farið langt fram úr spám stjórnvalda.
Reyndar getur enginn spáð með vissu
um gengi gjaldmiðla á frjálsum markaði
með nákvæmni - og allra síst um gengi
gjaldmiðils sem gildirájafnþröngumark-
aðssvæði og íslenska krónan gerir.
Sterk fjárhagsstaða ríkisins
Skuldir hins opinbera hér á landi hafa
lækkað ört á undanförnum árum og
eru nú aðeins lítið brot afþví sem gengur
og gerist í Bandaríkjunum, Bretlandi og
á evrusvæðinu. Þetta ætti að auðvelda
ríkinu að takast á við óvissar efnahags-
horfur. Sterkfjárhagsstaðahins opinbera
og vænlegar horfur til lengri tíma litið eru
einmitt meginröksemdirnar fyrir sterku
lánshæfismati íslenska ríkisins hjá alþjóð-
legum matsstofnunum. Matsfyrirtækin
Standard & Poor’s, Moody’s og Fitch
liafa á síðustu mánuðum öll staðfest afar
hagstætt mat sitt á lánshæfi ríkisins en
eins og kunnugt er lagði Fitch í febrúar
sl. neikvætt mat á horfur fyrir lánshæfí
ríkisins þótt lánshæfíseinkuninni sjálfri
væri ekki breytt. Þetta neikvæða mat ýtti
án efa undirþá hrinu af neikvæðri umfjöll-
un um íslenskan efnahag sem gætti mjög
á fyrstu mánuðum ársins. Sem betur fer
hefur dregið úr slíkum skrifum að undan-
förnu. Viðleitni íslenskra stjómvalda og
banka til að skýra stöðuna virðist hafa bor-
ið nokkum árangur. Greiningaraðilum er
nú vonandi ljóst að sé litið til lengri tíma
má reikna með auknum gjaldeyristekjum
af þeim miklu fjárfestingum sem í hefur
verið lagt. Þróun verðs á orku og áli í
heiminum að undanförnu styrkir þessar
horfur. Árangur af fyrirtækjakaupum ís-
lendinga erlendis hefur einnig á heildina
litið verið allgóður hingað til. Óvissa
ríkir þó óhjákvæmilega meðan beðið er
eftir viðbótartekjum. Það er sérstakt fyr-
ir Island hversu umfangsmiklar þessar
fjárfestingar em miðað við takmarkaða
stærð íslenska hagkerfísins.
Erlend staða þjóðarbúsins
Það sem er fyrst og fremst nýtt í efna-
hagsmyndinni á síðustu árum er mikil
bein fjárfesting Islendinga erlendis og
- þótt í minna mæli sé - bein fjárfesting
erlendra aðila hér á landi.
Það er án efa hyggilegt fyrir litið, frem-
ur einhæft, opið hagkerfi að fjárfesta í
Mynd 1: Erlendar skuldir helstu lánlaka
ISK
milljarðar
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
□ Seðlabanki BHið opinbera Bankar BAðrir
2