Vísbending - 30.06.2006, Blaðsíða 4

(Framhald af síðu 3)
varð Almenni lífeyrissjóðurinn við það
5. stærsti lífeyrissjóður landsins. Eins
runnu saman smærri sjóðir og yfirstand-
andi viðræður milli sjóða gætu leitt til
enn frekari samruna á þessu ári. Með
lífeyrissjóðalögunum 1997 varkveðið á
um að 800 félagar skyldu greiða til lífeyr-
issjóðs hið minnsta nema sjóðurinn tryggi
áhættudreifingu vegna lífeyrisskuldbind-
inga sinna með öðrum hætti. Hagrænir
hvatar stuðla ekki síst að fækkun sjóða.
Við sameiningu Framsýnar og Lífeyr-
issjóðs sjómanna var vísað til þátta á
borð við árlegan spamað í rekstrargjöld-
um um 0,01-0,02% afheildareignum og
aukna ávöxtun um allt að 0,1-0,3% til
langframa miðað við það sem ella næðist
í ljósi öflugri greiningar, áhættumats og
aukinna gæða fjárfestingarákvaröana og
stefnumótunar.5 Samtök atvinnulífsins
gera því skóna í skýrslu sinni að þegar
sammnaferlinu lýkur kunni að standa
eftir fimm til átta lífeyrissjóðir.6 Lífeyr-
issjóðir vom tæplega 90 að tölu 1991 en
50 í árslok2003. Umþessarmundir taka
33 lífeyrissjóðir við iðgjöldum.
Lengri meðalævi en áður og aukin
tíðni örorku hefur lagt auknar byrðar
á lífeyrissjóðina. Við þessu hefur ver-
ið bmgðist með því að hækka greiðslur
iðgjalda í sjóðina og munu þær nema
12% frá næstu áramótum samkvæmt
kjarasamningi Samtaka atvinnulífsins
og verkalýðsfélaganna 2004.7 Felst breyt-
ingin í því að iðgjald launagreiðenda
hækkaði í 7% frá ársbyrjun 2005 og í 8%
frá ársbyrjun 2007. A móti kemur lækkun
á tryggingagjaldi og fellt er niður tiltekið
framlag launagreiðenda í séreignarsjóði.
Hækkun iðgjalds úr 10 í 12% leiðir ekki
til aukinna lífeyrisréttinda heldur er ein-
ungis ætlað að mæta auknum útgjöldum
sjóðanna vegna aukinna lífslíkna og ör-
orku. Felur aðgerðin því í sér viðbrögð
vegna breytinga á þessum þáttum til að
tryggja stöðu sjóðanna i tryggingafræði-
legu tilliti.
Réttindamyndun í lífeyrissjóðum
sætir nú umtalsverðum breytingum.
Hún er í meginatriðum þrenns konar:
Jöfn myndun réttinda með stigasöfnun
á hverju starfsári (stigakerfi), en hún er
óháð aldri og felur því í sér flutning á
réttindum frá hinum yngri til hinna eldri
enda ávaxtast iðgjöld eldri starfsmanna
skemur í sjóðnum en hinna yngri. I öðru
lagi ræðir um réttindi sem myndast þeim
mun hægar sem aldur sj óðfélaga er hærri.
1 þriðja lagi ræðir um hlutfallskerfi þar
sem sjóðfélagi ávinnur sér með greiðslu
iðgjalds sérstaklega ákvarðað hlutfall af
launum eftirmanns í starfi eða af annarri
launaviðmiðun áhverju ári. Síðastnefndu
réttindin eiga einkum við sjóði þar sem
launagreiðandi ábyrgist réttindin, eins og
á helst við um lífeyrissjóði starfsmanna
ISBENDING
ríkis og sveitarfélaga. Slík tenging við
laun hlýtur að teljast eftirsóknarverð í
ljósi þess að yfirlangttímabilhækka laun
meira en verðlag. Svokölluð grundvall-
arlaun sem mynda ijárhæð ellilífeyris í
sjóðum á almennum vinnumarkaði fylgja
á hinn bóginn verðlagsbreytingum.
Með samkomulagi ASI og Samtaka
atvinnulífsins (SA) í desember 2004
var mörkuð sú stefna að taka upp ald-
urstengda myndun réttinda í sjóðunum.8
Ry ður hún sér nú hratt til rúms hj á lífeyris-
sjóðum á hinum almenna vinnumarkaði.
Mæla með henni tryggingafræðileg rök
og sést nauðsyn hennar glögglega í ljósi
þess að kerfið býður að vissu marki upp á
að einstaklingur velj i aldurstengdan sj óð
á fyrri hluta starfsævinnar og stigasjóð
síðar án þess að iðgjöld hans þar standi
undir réttindum sem lofað er. Virðist að-
ferð lífeyrissjóðsins Gildis við að breyta
réttindamyndun, sem felur í sér ákveðið
aðlögunarferli, verða stefnumarkandi fyr-
ir aðra sjóði.9
Núningur í lífeyriskerfinu
Atriði eins og fækkun sjóða, hækkun
iðgjalda án aukinna réttinda og teng-
ingréttindamyndunar við aldur sjóðfélaga
stuðla að aukinni hagkvæmni og skilvirkni
lífeyriskerfisins og trey sta tryggingafræði-
legan grundvöll lífeyrissjóða.
Ef litið er yfir hið þrískipta lífeyris-
kerfi í heild sinni má greina núning milli
hinna ýmsu þátta þess. Kunnir eru úr op-
inberri umræðu árekstrar lífeyrissjóða og
almannatryggingakerfis þar sem takast á
sjónarmið um jafnan lífeyri fyrir alla úr op-
inberum sjóðum og skerðingu greiðslna
vegna tekna, þar á meðal tekna úr lífeyris-
sjóðum og séreignarspamaði. Eins blasa
við ólík réttindi almennra lífeyrissj óða og
sj óða opinberra starfsmanna. Hinir síðar-
nefndu standa sumir frammi fyrir halla
sem mælist í milljarðatugum eða hund-
mðum milljarða, eins og Lífeyrissjóður
starfsmanna ríkisins. Hefur þó verið veitt
til hans 90 ma. kr. á umliðnum ámm úr
ríkissjóði. Styr stendur um lífeyriskjör
æðstu ráðamanna.
Lífeyriskerfi Islendinga er um margt
til fyrirmyndar en þar bíða óleyst verk-
efni. Lífeyriskerfið er ekki aðeins reist
á samningum og löggjöf heldur einnig
óskrifuðum samfélagssáttmála. F orsenda
hans er jafnrétti í lífeyriskjömm lands-
manna. Veikist sú forsenda er vegið að
undirstöðum kerfisins.
1 Aökoma stjómvalda, minnisblað ASÍ til ríkisstjómar,
dags. 9. júní 2006, birt á asi.is.
2 Sbr. stefnurit Alþjóðabankans, Averting the old age
crisis, 1994.
3 Glöggt yfirlit er í skýrslu Samtaka atvinnulífsins (SA),
íslenska lífeyriskcrfið í umbreytingu, 2006.
4 Fjármálaeftirlitið, Ársskýrsla 2005.
5 Greinargerð og tillögur viðræðunefndar um sameiningu
Lífeyrissjóðsins Framsýnar og Lífeyrissjóðs sjómanna,
dags. 21. febrúar 2005.
6 SA, bls. 6.
7 SA, bls. 11
K SA, bls. 11.
9 Greinargerð og tillögur..., bls. 7-8.
Aðrir sálmar
Enginn ríkur
Magnús Grímsson (1825-1860) er
kunnastur fyrir að hafa ásamt Jóni
Amasyni safnað saman íslenskum þjóð-
sögum. Vegna þess að Magnús dó áður
en safnið kom út em sögumar kenndar
við Jón einan. Magnús kom þó víða við
og skrifaði m.a. ritgerð sem nefndist Und-
irstaða hvers lands velmegunar. Hann
segir: „[Island] er í flokki hinna fátæku
landa. Eða hvemig ætti það að vera öðm-
vísi, þar sem allur fjöldi landsmanna er
tæplega eða varla meira en sjálfum sér
bjargandi, og - oss liggur við að segja
- enginn ríkur. En hvað mundi nú valda
slíkum fátækdómi? Ekki er hann af því,
að íslendingar vilji ekki eiga sem mest,
eða af því, að þeir nenni ekki að bera
sig eptir allri þeirri björg, sem þeir bera
skyn á. - Og þó bregðum vér einatt hver
öðrum um deyfð og dugleysi. Hvemig
stendur á því? Vér getum þó ekki annað,
en kannast við það, að íslendingar séu
alment iðjumenn, sem einatt vinna baki
brotnu, til þess að hafa nægilegt lífseldi.
En það er ekki nóg að vera iðinn og
starfsamur, eða vinna svona einatt út í
bláinn eins og vant er. Þess konar vana-
iðni getur aldrei staðist til lengdar; hún
má ekki eintrjánast áfram ár eptir ár, öld
eptir öld; því þá gleymir hún að lokunum
starfa sínum, og gerir verk sitt hugsunar-
laust og með einhverskonar ólund. Hún
veit þá á endanum varla, hvað hún gerir
eða hvers vegna að hún vinnur þetta eða
hitt einmitt svona en ekki öðruvisi. Störf
manna og verknaður er og verður með
þessum hætti aldregi blessunarríkur; því
hann vantar þá allt líf; hann er þá unninn
nærri því meðvitundarlaust. Iðnin eða
starfsemin verður allt af að hafa vakandi
auga á framrás tímans; hún má aldrei hafa
augun af framfömm hans, heldur þvert á
móti leita þeirra og hagnýta þær. ... Því
er ver og miður, að vér getum ekki bor-
ið sjálfum oss góðan vitnisburð í þessu
efni. Vér hljótum að kannast við það, að
vér höfum misst auga á framfömm tím-
ans og orðið á eptir þeim þjóðum, sem
vér stóðum áður jafnfætis eða fremur....
Vér megum ekki kippa oss upp við það,
þó nábúum vomm, sem fremri oss em,
kunni að hætta við að fara með oss eins
vog böm.” bi____________________________y
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavik.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvisindastofnun
Háskólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita
^án leyfis útgefanda._______________
4