Vísbending - 30.06.2006, Page 3

ISBENDING
erlendum eignum til þess að draga úr
áhættu og sveiflum og auka tekjur í fram-
tíðinni. Þetta var hins vegar ekki opin
leið fyrir Islendinga fyrr en ijármagns-
hreyfingar voru gefnar frjálsar. Þegar
þessi leið opnaðist loksins var við því að
búast að tekin yrðu stór skref. Stórfellda
fjárfestingu íslendinga erlendis á siðustu
árum ætti því fyrst og fremst skoða sem
löngu tímabæra uppstokkun á eignahlið
efnahagsreiknings þjóðarbúsins. Upp-
stokkunin hefur orðið í nokkuð stórum
skrefum, ekki síst af þvi að aðstæður á
alþjóðlegum ij ármagnsmarkaði hafa ver-
ið óvenjuhagstæðar fyrir framtakssama
fjárfesta eins og íslensk fyrirtæki hafa
reynst vera. Það sem gert hefur þessa
ijárfestingu erlendis mögulega eru mark-
aðsumbætumar sem gerðar vom á fyrri
hluta tíunda áratugarins og framfarir á
fjármagnsmarkaði.
Efling lífeyrissparnaðar skiptir hér
miklu máli. I lok ársins 2005 nam hrein
eign lífeyrissjóðanna 125% af VLF sem
er með því allra hæsta sem þekkist. Líf-
eyrissj óðimir eru nú miki 1 vægir fj árfestar
heima og erlendis, bæði í hlutabréfum og
skuldabréfum.
Annar snar þáttur í þessari mynd eru
vaxandi hlutabréfaviðskipti á Verðbréfa-
þingi frá árinu 1992 og síðar í Kauphöll
Islands. Kauphöllin er mikilvægur vett-
vangur fyrir fjármögnun ijárfestingar
og endurskipulagningar fyrirtækja í
hlutafélagahagkerfinu. Fiskveiðistefn-
an með framseljanlegum kvótum hefur
markaðsvætt sjávarútveginn og sett fjár-
magn sem í honum var bundið á mark-
að. Verðbréfamarkaðurinn hefur gert
íslenskum fyrirtækjum kleift að færa út
kvíamar og þótt hækkun hlutabréfaverðs
hafi verið mikil hér á landi á síðustu árnrn
er hlutfall verðs hlutabréfa og hagnaðar
skráðra félaga svipað og í helstu kaup-
höllum Evrópu.
Bein fjárfesting íslenskra fyrirtækj a er-
lendis hefur aukist úr 4 milljörðum króna
1990 í nær 600 milljarða króna í árslok
2005. Þessi stofn sem var óverulegur fyr-
ir 15 árum nemur nú um 60% af VLF og
mun væntanlega vaxa enn á næstu ámm.
Á sama árabili hefur bein fjárfesting er-
lendra aðila á Islandi aukist úr 8 milljörð-
um króna í meira en 240 milljarða króna,
eða um 24% af VLF. Það er mikilvægt að
þessi stofn geti vaxið á næstu ámm. Til
þess að svo megi verða þarf að losa um
þær hömlur sem enn eru á erlendri fjárfest-
ingu í sjávarútvegi og orkuvinnslu. Nú eru
þessar mikilvægu greinar lokaðar fyrir
erlendri ijárfestingu. Annars konar tálmi
fyrir erlenda ijárfestingu hér á landi - og
af allt öðmm toga - er íslenska krónan
sem gjaldmiðill. Óstöðugt gengi hennar
veldur viðbótaróvissu og viðskiptakostn-
aði sem ijárfestar og framleiðendur - bæði
í grónum greinum og ekki síður í nýjum
hátæknigreinum - vilja vera lausir við.
Kannski er gengisóvissan helsti Þrándur
í Götu erlendrar flárfestingar hér á landi
ef að er gáð. Gjaldmiðils- og gengismál
verða því framvegis sem hingað til eitt
mikilvægasta viðfangsefnið á vettvangi
íslenskra efnahagsmála. Aðild að ESB og
Efnahags- og myntbandalaginu (EMU)
og þar með evmsvæðinu er án efa sú leið
í þessu efni sem helst þarf að kanna á
næstu ámm.
Lokaorð
r
Arangur íslenskaþjóðarbúsins fráþví
það var leyst úr álögum gjaldeyris-
hafta fyrir sextán ámm hefur vissulega
verið góður. Frelsi á fjármagnsmarkaði
og vaxandi umsvif banka og sparisjóða
hafa valdið miklu um þennan árangur.
Menn skyldu þó varast að ofmetnast af
velgengninni. Umfram allt þarf að meta
eðliskosti lands og þjóðar skrumlaust
og af raunsæi.
Hræringar í lífeyriskerfinu
Alþýðusamband Islands þrýstir
um þessar mundir fast á stjóm-
völd að breytingar verði gerðar
á lífeyrisréttindum æðstu manna ríkisins.
ASÍ krefst þess að umræddum eftirlauna-
lögum verði breytt þannig að æðstu ráða-
menn búi við sömu lífeyrisréttindi og
starfsfólk á almennum vinnumarkaði.1
Aðilar vinnumarkaðarins, sem eiga
jafnmarga fulltrúa í stjómum lífeyris-
sjóða, hafa beitt sér fyrir margvíslegum
aðgerðum til að treysta lífeyrissjóði al-
menna markaðarins. I opinbera lífeyr-
iskerfinu felast helstu aðgerðir m.a. í
breytingu á Lífeyrissjóði starfsmanna
ríkisins (LSR) með deildaskiptingu sjóðs-
ins, inngreiðslum úr ríkissjóði i LSR og
umræddum eftirlaunalögum.
Lífeyriskerfið hér á landi er á heildina
litið í föstum skorðum með þrískiptingu
milli almannatrygginga, skyldubundnum
lífeyrissjóðum og valfrjálsum séreignar-
spamaði. Þessi þrískipan er í samræmi við
meginlínur Alþjóðabankans um skipan
lifeyrismála frá 1994.2
Lífeyrissjóðir búa við traustan laga-
ramma, reistan á samkomulagi aðila um
þýðingarmikinn hluta þess.3 Atriði á borð
við val milli sjóðsöfnunar og gegnum-
streymis, sem lengi voru deiluefni, em
ekki lengur til umræðu eftir að yfirburðir
sjóðsöfnunarblasa við. Á vettvangi lífeyr-
issjóða almenna vinnumarkaðarins má sjá
hraða þróun á ýmsum sviðum og er hún
meginefni þessarar greinar.
Eignir lífeyrissjóða em hvergi meiri
en hér á landi ef þær em mældar sem hlut-
fall af landsframleiðslu. Eignir sjóðanna
í lok ársins 2005 námu 1.200 milljörðum
króna (ma. kr.) en til samanburðar nam
landsframleiðsla þess árs 996 ma. kr.
Ávöxtun eigna sjóðanna árið 2005 var
með ágætum.
Almannatryggingakerfið á sér rætur
aftur fyrir miðja síðustu öld. Lög um
alþýðutryggingar vom sett 1936 og var
Tryggingastofnun ríkisins sett á laggim-
ar með þeim. Lög um almannatrygging-
ar voru sett 1946 en gildandi lög eru
frá 1993. Lífeyrissjóðakerfið á rætur í
kjarasamningum árið 1969 en áður höfðu
verið stofnaðir ýmsir lífeyrissjóðir og
er stærsti almenni lífeyrissjóðurinn, Líf-
eyrissjóður verzlunarmanna, dærni um
slíka sjóði. Lífeyrir þeirra sem horfið
hafa af vinnumarkaði vegna aldurs (og
um leið lífeyrir vegna örorku og til maka
og bama) hefur verið samningsatriði að-
ila á vinnumarkaði og eru gildandi lög
um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og
starfsemi lífeyrissjóða nr. 129/1997 að
meginstefnu lögfesting á samningum að-
ilaum þettaefni. Lögin frá 1997 geraráð
fyrir viðbótarsparnaði í séreignarsjóði
sem nýtur ákveðinna skattfríðinda.
Nýleg þróun í lífeyriskerfmu
Lífeyrissjóðum fer fækkandi, greiðslur
iðgjalda hækka úr 10 í 12% á árabil-
inu 2005-2007 og sjóðir taka í vaxandi
mæli upp aldurstengingu iðgjalda í stað
jafnrarréttindamyndunar. Valfrjáls lífeyr-
isspamaður hefur byggst hratt upp með
þátttöku þorra manna og námu eignir
í slíkum sjóðum um 110 ma. kr. í lok
árs 2004.
Samkvæmt yfirliti Fjármálaeftirlits-
ins störfuðu46 lífeyrissjóðir 1. júlí 2005
en 37 tóku á móti iðgjöldum.4 Lífeyris-
kerfíð erþó mun samþjappaðra en þessar
tölur gefa til kynna því að tíu stærstu
lífeyrissjóðimir eiga þrjá fjórðu heild-
areigna sjóðanna. Á árinu 2005 samein-
uðust lífeyrissjóðurinn Framsýn og Líf-
eyrissjóður sjómanna í Gildi, sem varð
hinn þriðji stærsti meðal lífeyrissjóða. Á
árinu sameinuðust einnig Almenni lífeyr-
issjóðurinn og Lífeyrissjóður lækna og
(Framhald á síðu 4)
3