Vísbending - 22.09.2006, Qupperneq 2

ISBENDING
Auðlindagjald í norskum sjávarútvegi?
Þórólfur Matthíasson
prófessor í hagfræði við
Háskóla Islands
Norskur og íslenskur sjávarútveg-
ur eiga margt sameiginlegt, enda
sækja íslenskir og norskir sjó-
menn sjó við svipaðar ytri aðstæður og
eltast við sömu sjávarskepnumar. Norskir
útgerðannenn, norskir vinnslumenn og
norskir sjómenn kenndu Islendingum að
veiða og vinna hval, síld og rækju á ára-
bilinu frá aldamótunum 1900 og fram
á fjórða áratug aldarinnar. Síðan hafa
íslendingar og Norðmenn notað sömu
tækni við veiðar og vinnslu. Þrátt fyrir
sameiginlegan bakgmnn og aðstæður er
uppbygging flota þessara tveggja þjóða
afar ólík. Veiðifloti Islendinga samstend-
ur af stómm togurum og nokkrum flota
af trillum. Togaraútgerð í Noregi hefur
verið leyfisbundin frá 1936. Verkamanna-
flokkurinn fór með stjórn Noregs um
áratuga skeið eftir stríð. Kennari minn
við Háskólann í Osló, sem átti aðild að út-
gerð slíks fyrirbæris á sjöunda og áttunda
áratug siðustu aldar, lýsti fyrirmér stefnu
Verkamannaflokksins á þeim orðum að
„þeir vilja helst ekki að fiskiskip sé stærra
en þetta skrifborð sem ég sit við“. Stærð
kennaraskrifstofa og kennaraskrifborða
við Háskólann í Osló mótuðust á þeim
tíma af sjónarmiðum hinnarhagsýnu hús-
móður og þeirri sparsemi sem hemám
og styrjaldarógn kennir. Togarar vom
og em því aðeins litill hluti af veiðiflota
Norðmanna en litlir og meðalstórir bátar
skiptu og skipta hins vegar miklu máli.
Þessu flotamynstri hefur verið viðhaldið
með margvíslegum hætti. Eitt af þeim
tækjum sem hefur haft hvað mest áhrif
er svokölluð þátttökukrafa en þar er átt
við að þess er krafist að eigendur skipa
séu virkir þátttakendur í sjómennskunni.
Á seinni árum hefur það talist til þátttöku
að vinna að rekstrinum í landi en engu að
síður hefur þessi krafa heft uppbyggingu
fjárfreks flota.
Þrátt fyrir þátttökukröfu og takmark-
anir á fjölda togara og frystiskipa hafa
Norðmenn ekki farið varhluta af áhrif-
um tækniþróunar á veiðigetu skipanna.
Veiðiþoli fiskistofna hefur verið ofboðið.
Svarió hefúr verið flókið kerfi leyfa og
kvótaúthlutunar, fyrst gagnvart togurum
en síðargagnvartminni bátunum. Togara-
útgerðin hafði verið leyfisbundin frá því
fyrir seinna stríð og veiðar minni báta
leyfisbundnar frá því í byrjun tíunda ára-
tugarins. Skip og eigandi sem rétt hafa
til veiða fá úthlutað ákveðnum kvóta sem
gildir frá ári til árs. Skv. orðanna hljóðan
fellur veiðiréttur niður við sölu skips en í
raun hafa eigendur skipa komist upp með
að selja bæði skip og veiðirétt. Yfirvöld
sj ávarútvegsmála hafa með ýmsum hætti
reynt að draga úr veiðigetu flotans. Þannig
var á tímabili heimilað að sameina kvóta
tveggja skipa væri annað úrelt, þó þannig
að 20% af kvóta hins úrelta skips félli
til baka til skipaflokksins strax (kallað
avkortning eða stytting) og afgangurinn
að 13-18 árum liðnum. Þessu var breytt á
seinnaríkisstjómartímabili Bondeviks og
80% kvótinn gerðuróafturkræfurhluti af
kvóta þess skips sem hann var fluttur á.
Norskt kvótakerfi
r
Iraun býr norskur sjávarútvegurþví við
kvótakerfi sem er byggt á úthlutun til
einstakra skipa. Þessir kvótar eru auk þess
framseljanlegir. Munurinn á hinu íslenska
kvótakerfi og því norska er þó nokkur.
Miklartakmarkanireruáframsaliákvóta.
Kvótinn erbundinn við veiðarfæri, báta-
flokka og landsvæði. Framsal kvóta er
bundið við sölu skipa. „Stytting“ kvótans
hefur sömu áhrif og skattur á söluverð-
mæti. Tekjumar af þeirri skattlagningu
falla reyndar öðmm útgerðannönnum í
skaut en ekki ríkissjóði eða öðrum full-
trúum almennings.
Ohætt er að fúllyrða að á meðal útgerð-
armanna, sjómanna, stjórnmálamanna
og opinberra embættismanna sem sinna
sjávarútvegi hafí verið útbreidd óánægja
með fiskveiðistjórnunarkerfið. Það er
flókið og erfitt í framkvæmd auk þess
sem sýnt hefur verið fram á að eftirfylgni
með einstökum þáttum þess sé ábótavant.
Aðlögun flotans að stærð fískistofnanna
hefur verið hæg þar sem útgerðarmenn
hafa verið tregir til að selja frá sér skip
til úreldingar, margir hafa beðið eftir að
reglum yrði breytt. Það er einnig auðvelt
að sýna fram á að aukinn framseljanleiki
kvótans myndi draga úr kostnaði við
sjósóknina í Noregi. Ríkisstjóm Noregs
setti því á laggimar nefnd snemma í jan-
úar 2006 sem fékk það verkefni að gera
greinfyrirvirkni fískveiðistjórnunarinn-
ar með hliðsjón af helstu markmiðum
stjórnvalda. Þessi markmið eru að tryggja
að fiskistofnamir séu áfram i sameign
þjóðarinnar, að nýting þeirra stuðli að
kröftugri atvinnustarfsemi í strandhémð-
um Noregs og að stefnan stuðli að því að
flotinn sé í samræmi við kröfur nútímans
tæknilega og hvað varðar fjárhagslega
afkoinu. Nefndarmenn komu úr röðum
ýmissa hagsmunaaðila, auk ftilltrúa frá
háskólastofnunum sem sinnt hafa sjáv-
arútvegsrannsóknum. Mikil áhersla var
lögð á að nefndin hraðaði störfum sínurn.
Skýrsla var lögð fram um miðjan ágúst.
Nefndarmenn skiptust í þrjáhópa. Fyrsti
hópurinn lagði til að staða strandveiði-
flotans yrði styrkt, m.a. með flutningi
aflaheimilda milli skipategunda. Þessi
hópur gerði einnig tillögur um frekari
rannsóknir á afbrigðum af byggðakvóta-
kerfi. Annar hópurinn lagði til að „stytt-
ingu“ yrði haldið áfram og að framseldur
kvóti félli tilbaka til viðkomandi skipa-
flokks að 15-18 árum liðnum. Þriðji hóp-
urinn lagði til að framsal yrði heimilað
innan skipaflokks og að framsalið gildi
um allan aldur. Á móti greiði útgerðar-
menn auðlindagjald (grunnrenteskatt).
Báðirseinnihópamirgerðuráð íyrir„stytt-
ingu“ við kvótaframsal. Engar tölur eru
nefndar varðandi umfang auðl indagj alds.
Athygli vekur að hópur 3 samanstendur
af fulltrúum stærri útgerðarfyrirtækja,
fulltrúa launþegahreyfmgarinnar og há-
skólafólki. Hópur 1 samanstenduraffólki
sem tengist strandveiðum og/eða nyrstu
héruðum Noregs. Hópur 2 samanstendur
af fólki með svipaðan bakgrunn. Fulltrú-
ar stærri útgerðarfyrirtækja í Noregi eru
reiðubúnir að greiða auðlindagjald gegn
því að það auðveldi framsal kvóta.
Búsetuskilyrði?
Fulltrúarnir í hópum 1 og 2 eru afar
uppteknir af búsetuskilyrðum í nyrstu
strandhéruðumNoregs. Þeirteljaað sjávar-
útvegurhljóti ávallt vera höfuðuppspretta
atvinnu í norðlægu sjávarbyggðunum. I
því ljósi er auðvelt að skilja áhuga þeirra
á að tryggja heimilisfestu veiðikvóta í
þessum byggðum. Almenn tækniþróun
og tækniþróun sjávarútvegsgreina síðustu
áratuga fellur ekki vel að þessari forsendu
fyrir afstöðu hópa 1 og 2. Framleiðsla í
veiðum og vinnslu eykst hröðum skref-
um en veiðistofnamir standa aftur á móti
(Fvamhald á síðu 4)
2