Frjáls verslun - 01.02.1958, Page 5

Forvígismenn íslendinga, er hói'n baráttu 1‘yrir
afnámi einokunar utanríkisverzlunar lands-
manna, gátu rakið orsakirnar til eymdarástands
fólksins að verulegu leyti til verzlunarháttanna
og framkvæmdar þeirra. Þeir sáu í draumsýn
hag landsmanna batna, ef einokuninni yrði aflétt
og utanríkisviðskipti landsmanna gefin frjáls.
Endalokin urðu svo þau, að verzlunin var
hætt að gefa konungsvaldinu nokkrar tekjur.
Jafnframt höfðu risið upp nýjar stefnur í efna-
hagsmálum um þýðingu athafna- og viðskipta-
frelsis, sem settar voru skýrast fram af enska
hagfræðingnum Adam Smith í riti hans „Auð-
legð þjóðanna“. Jón Sigurðsson forseti var einn
hinna fyrstu Islendinga, sem kynntu sér fræði
þess rits, og það var á grundvelli þeirra skoð-
ana, sem þar eru fram settar, sem hann háði
baráttu sína fyrir afnámi allra viðskiptahafta.
Það er því ekki furða þótt hugtakið „frjáls
verzlun“ hafi nokkurn dýrðarljóma um sig í
liugum landsmanna, en ug'gvænlegan skugga
leggi af orðinu „cinokun“.
Nú er ekki þar með sagt að huglakið „frjáls
verzlun“ hafi að öllu leyti sömu þýðingu í dag
og það hafði fyrrum.
Þar ber fyrst til, að framleiðsla landsmanna
hefir aukizt mjög að fjölbreytni og meiri verka-
skipting í landinu hefir aukið mjög viðskipti
landsmanna innbyrðis í þjónustu og framleiðslu.
Enda þótt þessi viðskipti séu ekki einokuð,
eru þau hins vegar ekki frjáls og eru auk þess
notuð sem skattstofn (söluskattur og veltuút-
svar) til ríkisvaldsins, sem reyndar er orðið inn-
lent. A sama máta eru utanríkisviðskiptin notuð
til tekjuöflunar fyrir ríkið, en það er sem stendur
aðallega í mynd tolla. Öll þessi viðskipti eru
háð mjög ríkri yfirstjórn hins pólitíska valds
með alls konar reglum og hömlum (innflutn-
ings-, útflutnings- og gjaldeyrisleyfum). Þau eru
engan veginn frjáls, í orðsins fyllstu merkingu,
en eru þó að allverulegu leyti rekin af einstak-
lingum og á þeirra fjárhagslegu ábyrgð.
Hvað er þá hægt að skilgreina með hugtak-
inu „frjáls verzlun“ og andstæðu þess?
Það er þá fyrst og fremst, að í fyrra tilfellinu
er átt við, að vörudreifing og viðskipti, og þá
einkum utanríkisviðskiptin, séu í höndum ein-
staklinga (eða félagssamtaka einstaklinga), sem
hafi fjárhagslega ábyrgð á framkvæmdunum,
og laun þeirra eða þóknun fyrir starfið fari eftir,
hve hagsýnir og ötulir þeir liafi reynzt í starfinu,
og að slikt mat fáist við samanburð og sam-
keppni fleiri aðila.
Andstæðan er hins vegar sú, að stjórnskipaðir
embættismenn annist þessi störf, án persónu-
legrar ábyrgðar fyrir sjálfa sig, ef þau eru illa
rækt, sem og án ábata, þótt vel sé gert.
TJm þessar tvær stefnur eru mjög skiptar skoð-
anir. Á þetta ekki aðeins við um vörudreifingu
eða verzlun, heldur og um hvers konar þjónustu
og framleiðslustörf. Og hér virðist vera komið
að kjarna allrar þjóðmálabaráttu.
Vera má, að hvorugt keríið sé einhlítt og algilt
l'yrir alla efnahagsstarfsemi, en hins vegar geti
hvort um sig hæft ákveðnum sviðum efnahags-
lífsins. Frelsi einstaklingsins í atvinnumálum
getur þurft að vera bundið takmörkunum og
helgað þeim sviðum, þar sem bezt fást not þess.
Á sama liátt getur skipulagning haft mikla
kosti og reynzt nauðsynleg við ýmsa framleiðslu.
Hins vegar hefir hún sínar takmarkanir. Hún
hefir hneigð til kyrrstöðu og íhaldssemi.
En slíkt er eðli alls lífs, að því fylgir þrotlaus
breyting. Það sem er gott í dag, getur verið
úrelt á morgun. Menn hafa enn ekki öðlazt þá
þekkingu, að þeirn sé fært að sníða framtíðinni
stakk við hennar hæfi og gamalt máltæki segir,
að enginn viti fyrir, að hvaða barni gagn verði.
I þessu felst mesta hættan á því að leggja
allt atvinnulífið undir skipulagningu og vald-
svið stjórnmálamanna, sem oft hafa haft tak-
markaða þekkingu á framleiðslu og efnahags-
málum. Sagan greinir oss frá, að slikt hafa þrá-
faldlega hefnt sín grimmilega.
Vér höfum og þá leiðu reynslu, að val þeirra,
er standa skulu fyrir framkvæmdum í efnahags-
málum fer þrásinnis eftir pólitískum „sambönd-
um“ og áhrifum, en ekki eftir hæfni á viðkorn-
andi framleiðslusviði. Enginn getur mælt það
tjón, sem þjóðin hefir beðið við slíkar ráðstaf-
anir, þar er enginn samanburðarmælikvarði til.
Það virðist því ekki vera óraunsæ ályktun
að telja, að sama gildi um framtíðarvelfarnað
vorn á efnahagssviðinu og á því stjórnmálalega,
að vér búum við sem mest frelsi. Frelsi til breyt-
inga, frelsi til athafna, frelsi til framkvæmda
nýrra hugmynda. Það er vor bezta trygging fyrir
eilífum framförum.
Það er þetta viðhorf, sem ég tel að blaðið
„Frjáls Verzlun“ eigi að taka sér fyrir hendur
að upplýsa þjóðina um. Megi það starf takast
farsællega, öldum og óbornum til velfarnaðar.
5
FKJÁLS VERZLUN