Helgarpósturinn - 17.07.1997, Qupperneq 6

6
RMMTUDAGUR17. JÚLÍ1997

Fyrir tæpum 22 árum,
pann 12. desember
1975, var Sævar Ciesi-
elski tekinn höndum. Það
kom honum ekki endilega á
óvart. Hann hafði brallað
margt og á seinni hluta árs-
ins 1974 hafði honum tekist
að svíkja tæpa milljón
króna út úr Pósti og síma.
Nú var komið að pví að
svara til saka fyrir það og
Sævar hafði kannski aldrei
átt von á að sleppa. Hann
átti líka hlut í litlu innflutn-
ingsfyrirtæki, nánar tiltekið
tveimur kílóum af hassi í
bílnum hans Guðjóns
Skarphéðinssonar. Þetta
mál var líka tii umræðu
fyrstu dagana eftir handtök-
una og pað kom Sævari
heldur ekkert á óvart. Það
kemur að skuldadögunum
fyrr eða síðar. Þannig er líf-
ið nú einu sinni.
Sneríst upp í martröð
En það voru ekki þessi
mál sem Iögreglan nafði
áhuga á. Þegar Sævar var
handtekinn benti ýmislegt
tii þess að líf hans væri að
taka nýja stefnu. Þau Erla
voru að koma sér upp heim-
ili og áttu litla dóttur. Sæv-
ar var kominn í vinnu sem
hann hafði áhuga fyrir og
þótt hann hefði ekki að fullu
sagt skilið við fyrra líferni
virtist, stefnan vera upp á
við. Á fáeinum dögum í
Síðumúlafangelsi breyttist
þetta nýja líf hans í mar-
tröð. Hann var kvalinn og
svívirtur. Beittur miskunn-
arlausu ofbeldi við yfir-
heyrslur þar sem lögreglu-
menn rifu í hár hans og
fleygðu honum í gólfið milli
Íess sem þeir jusu yfir
ann svívirðingum. Honum
var haldið vakandi á nótt-
unni, járnaður á höndum og
fótum, strekktur milli rúms
og borðs, margsinnis hótað
lífláti, neitað um sjálfsögð-
ustu mannréttindi og hálf-
drekkt í skolpvaskinum.
Honum var haldið í einangr-
un árum saman og að lok-
um dæmdur fyrir tvö mann-
dráp sem hann framdi ekki.
Þrátt fyrir að vera dæmdur
í lengstu fangelsisvist sem
dæmi eru um á síðari ára-
tugum hafði hann þegar af-
planað um helming refsing-
arinnar þegar Hæstiréttur
dæmdi loks í málinu.
Það sætir næstum því
furðu að Sævar Ciesielski
skuli vera heill á geði eftir
það sem hann hefur mátt
þola. Hann var látinn laus
úr fangelsi 28. apríi 1984 og
hafði þá alls setið inni helm-
ing þeirra 17 ára sem hon-
um voru dæmd. Þá þegar
hófst hann handa við að
kynna sér gögn málsins og
leita réttar sins. Þeirri leit
er ekki lokið, því réttlætið
hefur hann ekki fundið enn.
Á þriðjudaginn neitaði
Hæstiréttur Islands honum
um ný réttarhöld. En það er
samt enginn uppgjafartónn
í Sævari. „Eg gefst aldrei
upp,“ segir hann. „Þetta er
bara rétt að byrja.“
Klisjukenndur úrskurður
„Þessi svokallaði úrskurð-
ur Hæstaréttar er afskap-
lega kiisjukenndur. Dómar-
arnir sleppa því alveg að
taka á fjöldamörgum atrið-
um og láta eins og þau at-
riði sem þeir taka fyrir séu
flest afsKaplega léttvæg.
Mér finnst mjög sérkenni-
legt að sjá hvernig öll þessi
atriði eru taiin hvert í sínu
lagi og hvert um sig ekki tal-
ið hafa nema sáralitið vægi.
Ragnar Aðalsteinsson
benti mjög skemmtilega, á
!>að í umræðuþætti í „ís-
andi í dag“ á Stöð tvö á
þriðjudagskvöldið hvernig
allri samiagningu er sleppt.
Mér finnst við hæfi að halda
þessari samlíkingu Ragnars
áfram og teygja hana örlítið
lengra. Ef við tökum hundr-
að atriði og segjum að hvert
þeirra hefði vægið einn,
sem út af fyrir sig er lág
tala, og leggium öll pessi at-
riði saman, fær fiest fólk töl-
una 100 út úr því reiknings-
dæmi. í stað þess að leggja
saman er eins og Hæstirétt-
ur hafi reiknað út meðaltal-
ið og þannig tekist að fá
samtals út töluna einn. Það
er eins og ég segi mjög lág
tala og hæstaréttardómar-
Ný gögn skipta engu máli
„Mér finnst alls ekkert til-
lit hafa verið tekið til allra
þeirra nýju gagna sem hafa
verið lögð fram í málinu.
Það er engu líkara en þau
skipti engu máli. Úrskurður-
inn er enginn úrskurður.
Hann er bara varnarskjal
þar sem Hæstiréttur heldur
uppi vörnum fyrir siálfan
sig. Ein meginstoðanna
undir Guðmundarmálinu
var sakbendingin þegar
tvær stúlkur úr Hafnarfirði
furðulegustu niðurstöðum.
Þeir viðurkenna — og þar
með er loksins fengin opin-
ber viðurkenning á því —
að ég hafi sætt ólögmætu
harðræði. Aftur á móti virð-
ast þeir telja þetta harð-
ræði í flestum tilvikum refs-
ingu fyrir agabrot í fangels-
inu. Sannleikurinn var hins
vegar sá að ég gerðist nán-
ast aldrei brotlegur við eitt
eða neitt. Undantekniijgin
var bréfaskiptin við Orn
Sigfússon þegar ég var að
reyna að koma á framfæri
við dómsmálaráðuneytið
Sólin skein á Sævar Ciesielski í Rauðhólum daginn sem Hæstiréttur felldi úrskurð sinn. Einhvers staðar á
þessum slóðum átti lík Geirfinns að vera grafið samkvæmt niðurstöðu Hæstaréttar fyrír nærrí 18 árum.
arnir leyfa sér að komast að
þeirri niðurstöðu að hún
dugi ekki til að taka málið
upp.
Urskurður Hæstaréttar er
afskaplega virðulegt plagg
að því leyti að hann er sam-
tals 250 síður. Hæstiréttur
virðist hafa lagt töluverða
vinnu í úrskurðinn. Því mið-
ur sýnist mér að það hafi
aðallega verið vélritunar-
vinna. Langstærsti hlutinn
af þessu plaggi er nefnilega
hrein upprifjun. Dómararn-
ir taka 160 síður í að rifja
upp dóm Sakadóms Reykja-
vikur frá 1977.“
töldu sig þekkja Kristján
Viðar sem þann mann sem
þær höfðu séð með Guð-
mundi Einarssyni á Strand-
götunni þetta margumtal-
aða kvöld. Nú eru þær full-
viss^r um að þeim skjátlað-
ist. Ástæðan er einfaldlega
sú að maðurinn sem var
með Guðmundi var á hæð
við hann eða lægri. Kristján
Viðar var um 10 sentimetr-
um hærri. Eg nefni þetta
einungis sem eitt einstakt
dæmi.
Hæstaréttardómararnir
stinga sér niður í einstök at-
riði og komast oft að hinum
upplýsingum um meðferð-
ina á mer í fangelsinu. Ég
var sem sé svo grænn að ég
ímyndaði mér í alvöru að
dómsmálaráðuneytið vissi
ekki hvernig var farið með
mig. Fyrir það var ég settur
í hand- og fótiárn og meira
að segja strekktur. Strekk-
ingin stóð að vísu ekki lengi
en í járnunum var ég vikum
saman.“
Misþyrmingar á röngum
tíma!
„Dómararnir halda því
líka fram að harðræðinu
hafi ég nánast einungis ver-
ið beittur á vissu tímabili og
leyfa sér að fullyrða að á
þessu tímabili hafi ée, hvort
eð var verið Iöngu búinn að
játa á mig sakir í Guðmund-
armálinu en á hinn bóginn
ekki játað í Geirfinnsmálinu
fyrr en löngu seinna. Þetta
er auðvitað tóm vitleysa en
þó svo að þetta væri rétt
ætti það ekki að skipta
minnsta máli. Þeir minnast
hins vegar ekki á það að ég
fárveiktist í upphafi máls-
ins, fékk fyrir hjartað af
þeim lyfjum sem þarna var
troðið í mig. Mér var neitað
um lækni, enda efuðust
sumir fangaverðir um það
samkvæmt fangelsisdag-
bókinni að nokkurt hjarta
væri í mér. Þrátt fyrir veik-
indin var mér hins vegar
haldið í ströngum yfir-
heyrslum og yfirheyrslurn-
ar voru enginn barnaleikur.
Eggert Norðdahl Bjarna-
son og Sigurbjörn Víðir
Eggertsson æptu að mér,
rifu í hárið á mér, þeyttu
mér í gólfið og sneru upp á
skyrtunálsmánð þangað til
mér lá við köfnun.
„Hver batt hnútana á lak-
ið?“ „Þú sparkar í þá liggj-
andi.“ „Það þýðir ekkert að
ætla að setja okkur stólinn
fyrir dyrnar.“ „Það þýðir
ekkert að vera með
hanska.“ Svo setti Sigur-
björn Víðir upp hanska og
lamdi krepptum hnefa í lófa
sér hvað eftir annað."
Svipan og gulrótin
„En yfirheyrslutæknin
byggðist ekki bara á bar-
smíðum og hótunum. Þeir
höfðu vit á að hafa gulrót-
ina með. Ef ég bara játaði
að hafa verið á Hamars-
brautinni gátu þeir fært
sönnur á að Guðmundur
Einarsson hefði látið lífið
þar. Þess vegna gerðu þeir
sig fyllilega ánægða með
það í fyrstu atrennu að ég
nefði eiginlega bara verið
vitni. Þeim dugði ágætlega
að ég játaði að hafa horft
upp á Tiyggva og Kristján
slást við Guomund eða jafn-
vel bara séð þá vera að
bjástra við eitthvað sem
gæti hafa verið dauður
maður.
Sömu gulrótina réttu þeir
Kristjáni og Tryggva. Krist-
t'án var í upphafi vitni að því
>egar við Tryggvi áttum að
íafa drepið Guðmund.
Tryggvi játaði að hafa séð
okkur Kristján drepa hann.
Hverjum okkar um sig var
leyft að halda að við mynd-
um sleppa með smávegis
dóm fyrir yfirhylmingu. En
þegar búið var að negla
okkur svona var hægt að
sauma betur að okkur.“
Nauðvörnin og dómarínn
„Ég leit samt aldrei á mína
fyrstu skýrslu sem annað
en nauðvörn til að halda lífi.
Ég átti allt eins vpn á að
þeir dræpu mig. Ég hafði
sjálfur orðið vitni að því að
maður sem hefði þurft að
komast á sjúkrahús dó í
fangaklefa. Þegar ég kom
„loksins" fyrir dómara þann
11. janúar lýsti ég því yfir
að ég hefði verið þvingaour
til að játa.
Mér fannst dómari vera
allt annað en lögregla og
hélt að málið yrði nú kann-
að af einhvejri alvöru. Mér
skjátlaðist. Om Höskulds-
son taldi sig vita betur og
neitaði að bóka mótmæii
mín. Réttargæslumaður
minn var ekki einu sinni
viðstaddur. Og það átti svo
að heita að ég væri fyrir
dómi!
Sannleikurinn er sá að
þessi „yfirheyrslutækni"
sem beitt var í málinu var
furðulegt sambland af mis-
þyrmingum, loforðum,
spurningum, fullyrðingum,
lygum og einhvers konar
vísbendingum. Þegar byrj-
að var að yfirheyra mig um
þessi mál var ég í haldi
vegna póstsvikamálsins en
ég var ekkert yfirheyrður
um það. Mér var ekki gerð
nein grein fyrir því um hvað
ég væri grunaður. Það var
auðvitað lögbrot, jafnvel á
þeim tíma, en lögbrotin
voru svo mörg að ef ég ætti
að telja þau upp hefði ég
ekki hugmynd um hvar ég
ætti að byrja.
Ég var spurður hvar ég
hefði verið einhverja til-
tekna nótt fyrir nærri
tveimur árum. Hvernig átti
ég að vita það? „Þeir segja
að þú hafir verið á Hamars-
braut.“ Það gat vel verið að
ég hefði verið á Hamars-
braut. Það var fullyrt við
mig að Tryggvi hefði sagt
þetta og Kristján hefði sagt
hitt. Erla hafði séð þetta og
Albert hafði séð eitthvað
líka. Hafði ég ekki séð Krist-
ján gera þetta og hafði ég
ekki séð Tryggva gera hitt?
Samkvæmt lögum átti að
gera mér grein ryrir því um
hvað ég væri grunaður. Það
var ekki gert. Ef ég spurði
var svarið: Það kemur í ljós,
— það kemur allt í ljós.“
Málsvörninni stolið!
„Til að byrja með naut ég
þeirra venjulegu réttinda
að fá að lesa bækur og hafa
skriffæri og pappír. Ég gerði
mér fljótlega grein fyrir því
að ég yrði að átta mig á
hvar ég hefði verið í lok
janúar 1974. Mér tókst að
átta mig á ýmsu í því sam-
bandi, sérstaklega vegna
þess að ég var tekinn í sam-
bandi við fíkniefnamál í
byjjun febrúar 1974.
Ég skrifaði hjá mér ýmsar
athugasemdir um þessa
daga, hvenær ég hefði verið
hvar og hvað ég hefði verið
að gera, með hverjum ég
hefði verið o.s.frv. Þessir
minnispunktar mínir þjón-
uðu beinlínis þeim tilgangi
að vera eins konar máls-
vörn mín. Með þeim ætiaði
ég að sýna fram á að ég
hefði einfaldlega ekki getað
verið á Hamarsbrautinni
þessa nótt.
Svo gerðist það einn dag-
inn skömmu eftir jól að
Högni Einarsson fanga-
vörður bauð mér að fara í
sturtu. Ég þáði auðvitað
þetta góða boð. Þegar ég
kom aftur í klefann voru all-
ar athugasemdir mínar
horfnar. Þær hafa aldrei
komið í leitirnar. Eftir þetta
fékk ég ekki að hafa skrif-
færi.“
Kristnihald undir jökli
„Svona löngu seinna verð-
ur næstum skoplegt að rifja
það upp að fyrstu dagana í
Síðumúlanum var ég ao lesa
Kristnihald undir jökli. Ég
gat auðvitað ekki rætt efni
bókarinnar við neinn nema
fangaverðina. Ein.hverju
sinni nefndi ég við Öm Ár-
mann fangavörð það sér-
kennilega tiltæki að fara
með lík upp upp á jökul.
Viðbrögð hans voru furðu-
leg. Það kom einhver svo
rosalegur svipur á hann.
Þetta var áður en ég hafði
hugmynd um að ég hefði
falið lík úti í hrauni en það
rann upp fyrir mér seinna
að hann hafði einhverja
hugmynd um það.“
Maður bíður
„Hvað gerir maður í fang-
elsi? I einangrunarklefa?
Það er kannski von að þú
spyrjir. Maður bíður. Mað-
ur situr á fletinu. Maður
bíður. Maður gengur um