Alþýðublaðið - 30.04.1972, Qupperneq 3

*
— Hérna kemur svo mynd af
kjötverzlun og sennilega slátur-
húsi á bak við. Þessi mynd er nú
sennilega frá þvi fyrir þina tið,
Jóhanna?
— Já, hún er það. En þó er
þetta mjög áþekkt þvi, sem kjöt-
verzlanirnar voru þegar ég kom
fyrst til Reykjavikur. Þá voru
ekki kæliborðin eða frystirarnir.
— Þótt það sé ekki beint i
tengslum við þessa mynd, þá vek-
ur hún þó upp minningar um það,
að þið stóðuð einu sinni bæði sam-
an i verkfallsdeilu, sem siðar var
kölluð „Garnaslagurinn”, eða er
þaö ekki rétt, Jón Axel?
— Það er nú likast til. Við
Jóhanna stóðum vel saman þar,
ásamt fleirum.
Jóhanna: Þessi átök, „Garna-
slagurinn” áttú sér stað árið 1932,
ef mig minnir rétt. Samkvæmt
samningi Framsóknar við at-
vinnurekendur var kaupið þá 70
aurar á klukkustund. en þetta
kaup lækkaði Sambandið ofan i 60
aura hjá kvenfólki, sem vann við
garnahreinsun.
— Hvernig stóð á þvi, að Sam-
bandið lækkaði kaupið?
— Þeir gáfu okkur engar skýr-
ingar á þvi. Sennilega hafa þeir
hjá Sambandinu talið sig þurfa að
spara og þá dottið það fyrst i hug,
að lækka bara kaupið viö fóikið.
Nú, nú. Við i Framsókn fórum
vitaskuld strax af stað til þess að
fá ieiðréttingu mála. Við fórum
tvær eða þrjár ferðir á skrifstofur
Sambandsins, en fengum algert
afsvar. Þeir sögðust ekki borga
meir en þessa 60 aura.
Þá samþykkti félagið að gera
verkfall á Sambandið.
Miklir atvinnuerfiðleikar voru
þá hér á landi. Um það bil
helmingurinn af konunum, sem
unnu við garnahreinsunina, en
þær munu alls hafa verið um 20,
voru ekki félagsbundnar i Fram-
sókn, en við héldum marga fundi
með þeim og fengum þær til þess
að skrifa undir að þær myndu
leggja niðurvinnu á vissum degi.
Það var svo tilkynnt Samband-
inu.
Fyrsta morgun verkfallsins
mætti engin kvennanna til vinnu.
Nokkru siðar komu hins vegar
þrjár og einhvernveginn var þeim
komið inn i húsið, þótt verkfalls-
varzla væri við það. Bæði Jón
Axel og Héðinn Valdimarsson
stóðu með okkur á verðinum.
Þessar þrjár konur ætluðu svo
að byrja að vinna. Við vildum
koma i veg fyrir það, að þær gætu
gerzt verkfallsbrjótar og kom þá
til slagsmála i dyrunum milli
okkar manna og verkstjórans og
annarra starfsmanna hússins.
Skömmu siðar kom lögreglan á
vettvang, en á þeim árum var
lögreglunni yfirleitt fyrirskipað
að taka afstöðu gegn verkafólkinu
i vinnudeilum, ef átök urðu.
— Nú, Jón Axel. Hvaða erindi
áttir þú i „Garnaslaginn”.
— Það var hluti af minum
skyldustörfum. Verkalýðshreyf-
ingin hafði þá svokallað verka-
lýðsmálaráð, sem við Jóhanna
m.a. vorum i og öll slik mál
heyrðu undir okkur. Þvi var það
okkar hlutverk að styðja þennan
veika félagsbróður, Verka-
kvennaféiagið Framsókn, i átök-
um, sem þessum.
Eins og Jóhanna sagði, þá var
lögreglan þarna kvödd til hjálpar
verkstjóranum hjá Sambandinu
gegn okkur, en Sigurður heitinn
Kristinsson, sem þá var forstjóri,
tók sér þessa atburði mjög nærri
og sá mæti maður reyndi að bera
klæði á vopnin.
Nú, nú. Deilan leystist loks og
verkfallið hélt áfram. Við geng-
um frá húsunum, báðir aðilar, og
verkstjórinn hætti við þá fyrirætl-
un sina, að knýja nokkrar stúlkur
til þess að gerast verkfallsbrjót-
ar.
Siðar um nóttina brutust svo
einhverjir miður vingjarnlegir
menn okkar málstað inn i húsið,
skrúfuðu þar frá öllum vatns-
krönum og tókst að eyðileggja
miklar birgðir af salti, sem þarna
voru geymdar. Við áttum engan
þátt i þeim verknaði. Það komst
aldrei upp, hverjir þetta gerðu, en
okkur þótti þetta mjög miður og
hverjir svo, sem hlut áttu að máii,
þá var það ekki málstaður verka-
fólksins, sem fyrir þeim vakti,
heldur allt annað.
— Jóhanna! Hér kemur mynd,
sem þú ættir að þekkja til.
— Jú, jú. Fólkið þekki ég raun-
ar ekki, en vinnubrögðin kannast
ég vel við. Þetta er fiskþvottur og
svona var fiskurinn vaskaður á
minum fyrstu árum hér i Reykja-
vik.
Ég get ekki sagt um, hvenær
þessi mynd var tekin. Þó veiti ég
þvi athygli, að þvotturinn fer hér
fram innanhúss. Þess vegna get-
ur myndin ekki verið svo ýkja
gömul, þvi bæði fyrir og um alda-
mótin var fiskurinn yfirleitt
ávallt vaskaður úti upp úr tré-
stömpum eða kerjum eins og
þeim, sem sjást á myndinni.
Þegar ég kom til Reykjavikur,
hafði þetta breytzt. Þá fór fisk-
þvotturinn hins vegar að mestu
fram innanhúss og þess vegna
þykir mér liklegt, að myndin sé
ekki svo ýkjagömul enda þótt ég
þekki ekkert af fólkinu.
Vitið þið nokkuð, hvar þessi
mynd gæti hafa verið tekin?
Jóhanna: Nei, ekki get ég áttað
mig á þvi.
Jón: Þetta er sennilega inni á
Ytra-Kirkjusandi. Að minnsta
kosti gæti myndin vel hafa verið
tekin þar, þvi af þvi sem af húsinu
sést, þá er þetta eitt af þeim
dæmigerðu fiskverkunarhúsum,
þar sem fiskur var þveginn og
unninn.
Það hefur sjálfsagt verið mikil
bót að þvi, þegar fiskþvotturinn
var fluttur inn i verk-
unarhúsin, en þó var það nú svo,
að þessi verkunarhús, önnur en
þurrkhúsin sjálf, voru óupphituð
og á köidum vetrarmorgnum
urðu konurnar að byrja á þvi að
brjóta klakann ofan af þvotta-
kerjunum og stóðu svo allan dag-
inn með hendurnar ofan i jökul-
köldu vatninu. Það þætti ekki
boðlegt nú á dögum.
— Var það ekki eitt af fyrstu
baráttumálum Verkakvenna-
félagsins F'ramsóknar að fá yljað
vatn i körin á veturna?
Jóhanna: Jú. Og það tók okkur
mörg ár að fá þá kröfu okkar i
gegn. Mig minnir að það hafi ekki
verið fyrr en um 1940, sem við
fengum það i samninga, að vatnið
væri yljað i körin.
— En hvað um fólkið sjálft og
vinnuaðstöðuna? Var svona um-
horfs á fyrstu árum þinum i
Framsókn?
— Já og miklu lengur. Svona
var fólkið klætt og svona var
vinnustaðurinn. Mér kemur þetta
allt kunnuglega fyrir sjónir, þótt
ég þekki ekki hópinn. Og það voru
kjör þessa fólks og aðbúnaður,
sem hvöttu mann til þess að
starfa i verkalýðshreyfingunni.
— Nei, ég vaí iiú ekki oá lukk
unnar pamfill að komast á reit-
ana. Ég varð að vera til sjós og
fór til sjós strax og ég gat.
— En getur þú séð, hvar þessi
mynd er tekin?
— Já. Myndin er tekin á Ytra-
Kirkjusandi, þar sem Thorsteins-
son hafði sina bækistöð um lang-
an tima. Strætisvagnar Reykja-
vikur hafa nú bækistöðvar sinar
þarna og ég held meira að segja,
að öll þau hús, sem sjást á mynd-
inni, standi enn uppi.
Þú tekur svo eftir flagginu, sem
er við hún á flaggstönginni þarna.
Veiztu hvað það táknar? Jú, jú,
svona var fólkið kallað til vinnu á
reitunum. Ef sólskinsdagur fór i
hönd, þá var flaggað og það
þýddi, að nú ætti fólkið að koma
til þess að breiða fisk.
Annars mátti passa sig á þvi, og
þá sérstaklega þarna á sandin-
um, að fiskurinn brynni ekki.
Þess vegna þurfti helzt að vera
gjóla þegar breitt var.
Sá var munurinn á Bráðræðis-
holtinu og Kirkjusandinum, að á
Bráöræðisholtinu var alltaf kul og
þar brann fiskurinn ekki. En á
sandinum var oft logn og þá vildi
fiskurinn brenna. Það urðu menn
þvi sérstaklega að passa.
Og hérna fáum við einmitt
mynd af vinnu á reitum, þar sem
bæði konur og karlar vinna sömu
verkin.
Jóhanna: Jú, jú. Og þarna
vinna konurnar við hlið karlanna,
en fyrir helmingi lægra kaupi en
þeir. Þannig var það ávallt. t
fiskvinnu gengu konurnar að
sömu vinnu og karlar og það átti
sér jafnvel stað, að konurnar
stæðu i uppskipun á kolum, ber-
andi pokana á bakinu, sem yfir-
leitt var talin erfiðisvinna jafnvel
fyrir filhraustan karlmann. En
hvar sem var voru konurnar þó
aðeins hálfdrættingar á við karla
i launum.
Þess vegna höfðu konurnar i
raun og veru fyrir mikiu meira að
berjast en karlar á fyrstu árum
verkalýðshreyfingarinnar og engi
siðan,- jafnvel enn.
— Og þarna eru smástrákar að
burðast með börur?
— Já, bórnin fóru ung i breiðsl-
una. Þá var yfirleitt reynt að
tjalda þvi, sem til var.
— Jón Axel. Var þetta ef til vill
fyrsta vinnan, sem þú stundaðir,
að breiða fisk?
Sunnudagur 30. april 1972