Alþýðublaðið - 23.07.1972, Page 2

KYNHRIFIN i skrif-
stofunum eru eins og
pappirsklemmurnar
— hversdagsleg, nyt-
söm, vanmetin, alls-
staöar. Þeim er þó
naumast veitt athygli
nema eitthvað gangi
úrskeiöis, enda þótt
þau séu snarasti þátt-
urinn í öllu mannlegu
samstarfi. Þvi fer þó
fjarri aö meö því sé
átt viö akfeita for-
stjóra sem glíma sig
bullsveitta við unga
og tágranna einkarit-
ara bakvið læstar dyr
— þótt slikar glimur
séu víða háðar. Þau
kynhrif, sem hér er
áttvið, standa á æðra
þroskastigi og eru
mun flóknari, hólm-
ganga að visu, en háð
eftir öðrum reglum.
Hin venjulegu kyn-
feröislegu tengsl karla og
kvenna i starfi koma fram
á þann hátt, sem karlmað-
urinn kann bezt að meta,
eða þannig að það er hann
sem ræður. Þannig hefur
sérhver einkaritari það
fram yfir eiginkonu for-
stjórans, að einkaritarinn
er honum alltaf hlýðin.
Hún hrósar forsjálni hans
og skilningi, réttlætir af-
glöp hans, viðurkennir að-
finnslur hans og harmar ó-
sigra hans — vegna þess
að hún þiggur laun fyrir
það. Ekki eru það þó ein-
ungis launin, sem ráða
hlýðni hennar, en þau gera
hana skilyrðislausari.
Væri þaðdóttir forstjórans
sem gegndi einkaritara-
störfum, og tæki sömu
laun fyrir, mundi hún gera
athugasemdir viö ýmis-
legt, jafnvel þrefa og
þrasa i sambandi við at-
riöi, sem óskyldur einka-
ritari gerir engar athuga-
semdir við. Það er þó ekki
vegna þess að hún liti á
sjálfa sig frá sjónarmiði
karlmannsins sem sjálf-
sagða þernu og hjálpar-
hönd, heldur fyrir það að
allir góðir einkaritarar
eru gæddir sterkri móður-
kennd. Afstaða þeirra til
húsbónda sins einkennist
vinsamlegu umburðar-
lyndi. Þær lita góðlátlega
á duttlunga hans, stjana
við hann og koma fram við
hann af virðulegri samúð.
Hvernig gæti hann komizt
af án hennar? Og hvérnig
færi fyrir henni án hans?
Þarna er um að ræða við-
kvæmt en ánægjulegt
jafnvægi.
En þetta blessaða jafn-
vægi helzt aðeins á meðan
bæði virða leikreglurnar i
hvivetna. Um leið og karl-
maðurinn gleymir sér og
leikreglunum og leggur
höndina á hné henni, er
hann brott rekinn úr Eden.
Einkaritarinn sættir sig
við hlutina, ástmærin ger-
ir sinar kröfur. Þegar
hann fer fram á það næst,
að hún vinni eitthvað fram
yfir, er eins vist að hún
spyrji hvað hann haldi eig-
inlega að hún sé? Ambátt,
eða hvað? Já, já... hvað
hann sjálfan snertir, þá
litur hann þannig á að ekk-
ert hafi i rauninni breytzt,
starfsvið hennar hafi ein-
ungis vikkað. Hvað hana
snertir aftur á móti, þá lit-
ur hún svo á að nú hafi
þjónustan hækkað i verði.
Einhvern daginn á næst-
unni veitir hann þvi at-
hygli að hún fellir höfug
tár við rafmagnsritvélina,
hraðar sér til hennar,
þrunginn meðaumkunn,
ástúð og riddaramennsku
frá hvirfli til ilja, og kemst
með klókindum og eftir
gangsmunum að raun um
að vesalingurinn getur
ekki dregið fram lifið á
launum sinum sem einka-
ritari — hún getur naum-
ast látið þvo rúmfötin sin i
þvottahúsi. Henni er heitið
launahækkun og stööu-
hækkun á stundinni. Ekki
það, að hann athugi að
spyrja hana hvers vegna
hún hafi aldrei á þetta
minnst áður, eða hann
muni eftir að taka það með
i reikninginn að fullvaxta
kvenmaður grætur aldrei
nema i einhverjum
ákveðnum tilgangi. Hann
er hvorki tyrkneskur
soldán né arabiskur sheik i
sinu kvennabúri lengur,
heldur hversdags karl-
mannsvæfla af Vestur-
landagerðinni, sem verður
að gjalti, ef hann sér kven-
mann gráta.
Hvað stöðuhækkunina
snertir, þá á stúlkan hana
ekki alltaf visa þó að hún
veiti kynferðislegri af-
stöðu sinni i þeim tilgangi.
Sumir karlmenn hækka
ástmeyjar sinar, bæði
hvað laun og stöðu snertir:
aðrir kjósa siður að þær
nálgist sjálfa þá að laun-
um og virðingum, eða þeir
verði að vinna með þeim
öllum stundum — sizt með
tilliti til þess að ástmeyjar
geta allt i einu orðið fyrr-
verandi ástmeyjar — og
gera sér þvi takmarkað ó-
mak til að efla frama
þeirra. Það eru ekki held-
ur margir karlmenn sem
kæra sig um að vera not-
aðir sem einskonar þrep i
metnaðarstiga þeirra
kvenna, sem þeir starfa
með. Þær stúlkur, sem
halda að sú leið sé þeim
auðförnust ef þær liggja á
bakið, verða þvi óft aö láta
sér nægja einhvern smá-
vægilegan greiða á móti,
ef til vill og ef til vill ekki,
og — búinn heilagur.
Venjulega byggjast
frami og stöðuhækkanir
þvi ekki á þvi, að sá aðil-
inn, sem þar getur ráðið
nokkru um, sé boðið að fá
öllum vilja sinum fram-
gengt, heldur freistar hinn
aðilinn — að þvi tilskyldu
að hann sé af gagnstæða
kyninu — að örva og espa
hvatir hans i hófi, og að
þvi marki að hann geri sér
vonir og vilji nokkuð til
vinna sem dinglar júg-
urbrjóstum framan i for-
stjórann, skýtur yfir
markið: sú sem gegnir
kalli yfirboðara sins án
þess að lagfæra ögn á sér
hárið, áður en hún fer inn
til hans, er annað hvort
heimskingi eða hún telur
lifsköllun sina að eilifu
bundna rafmagnsritvél-
inni.
Þegar kvenmaður
stendur i samningagerð
við karlmann, og ekki er
um tiltölulega miklar fjár-
upphæðir að ræða, getur
hún komizt að hagstæöari
samningum ef hún beitir
kynþokka sinum i hófi,
heldur en annar karlmað-'
ur gæti náð. En sé um
miklar fjárfúlgur að ræða,
gagnar kynþokkinn henni
ekki að ráði, nema siður
sé. Karlmanningum finnst
smávægileg undanláts-
semi við ,,veika” kynið,
ekki nema sjálfsögð ridd-
aramennska, jafnvel þótt
'hún kosti hann eitthvað —
en að biða ósigur fyrir
kvenmanni, ef eitthvað
sem verulegu máli skiptir
er i húfi, finnst þeim aftur
á móti niðurlæging, jafn-
vel að þeim sé misboðið
með þvi einu að eiga að
semja um svo mikilvæg
atriði við kvenmann, og
verða hinir verstu við að
fást. Hinsvegar er þeim
það engin minnkun að tak-
ast á um það sem miklu
máli skiptir við karlmann,
ekki einu sinni þótt þeir
biði þar lægri hlut, þvi að
þar eiga þeir jafna aðstöðu
til leiks.
Karmenn, sem þannig
eru gerðir frá náttúrunnar
hendi, að þeir hafa ekki
beinlinis getað stært sig af
kvenhylli um dagana,
verða kynslægð kvenna,
einkum ungra, að sjálf-
sögðu auðveiddari bráð.
Sé sá hinn sami kominn á
miðjan aldur eða vel það,
er ekki einungis að smjað-
ur glæsilegrar ungrar
stúlku valdi honum ljúfari
ölvun en nokkurt vin, held-
ur gegnir enn meiri furðu i
hve ótrúlegu magni hann
getur notið þess. Hégóma-
skapur karlmannsins tek-
ur sjálfsgagnrýni hans al-
gerlega úr sambandi, þeg-
ar svo ber undir. Konan er
að sjálfsögðu lika veik fyr-
ir gullhömrum. Yfirleitt er
hún þó of raunsæ til að
taka þá alvarlega, en hún
metur það þó við karl-
manninn, að hann skuli
gera sér slikt ómak henn-
ar vegna.
Konur eru undantekn-
ingarlitið gersamlega
samvizkulausar, hvort
heldur þær beita kynáhrif-
um sinum upp á við eða
niður á við, ef þær einung-
is sjá sér einhvern hag i
þvi. Kona sem er æðstráð-
andi á skrifstofu eða innan
fyrirtækis hefur að þvi
leyti til,betri aðstöðu en
nokkur karlmaður i sam-
bærilegri stöðu — hún veit I
að á hana verður hlustað.
Þeir karlmenn sem undir
hana eru gefnir, kunna að
vera henni ósammála, en
þrátt fyrir allt tizkuþvaðr-
ið um jafnrétti kynjanna,
mæla þeir henni ekki i
móti eins og þeir mundu
gera ef um karlmann væri
að ræða. En samtimis þvi
sem konan notfærir sér
þessa kynferðislegu hæ-
versku karlmannsins út i
æsar, reiðist hún engum
eins og þeim karlmanni,
sem ekki kann að dylja að
hann láti hana á einhvern
hátt njóta þess að hún er
kvenmaður — nema þá ef
til vill þeim, sem ekki
kann að dylja vantraust
sitt á henni sem slikri,
vegna þess að hún sé
kvenmaður. Eins og Bar-
bara Castle hefur sagt —
reiöitár eru einu falslausu
tárin, sem konan fellir á
vinnustað. Guð hjálpi
hverjum þeim karlmanni,
sem þannig er undir stjórn
konu gefin lætur i ljós tor-
tryggni á tillögum hennar,
einungis fyrir það að hún
er kona. Og guð hjálpi
þeim karlmanni, sem af
nákvæmlega sömu sökum
hlustar ekki hæversklega
á það, sem hún hefur að
segja.
En það eru ekki margar
framkvæmdastjórastöður
eða forstjórastöður sem
konur gegna, enn sem
komið er. Ufirleitt fellur
karlmönnum ekki að
vinna undir yfirstjórn
kvenna, vilja ekki taka
mark á oröum þeirra og
finnst, innst inni, að kven-
þjóðin sé undarleg þjóð. Ef
kona reiðist eða er i æstu
skapi, er það kennt spennu
undir tiðir, sé hún ung en
tiðahvörfum eða kyn-
makalegum fullnægingar-
skorti, ef hún er komin á
þann aldurinn. Ef hún læt-
ur i ljós að sér finnist sem
fram hjá sér hafi verið
gengið i sambandi við
stöðuhækkun vegna kyn-
ferðis, er hún taugabiluð.
Ef hún bendir á skyssur
þeirra karlm, semr hún
vinnur með, er hún varg-
ur. En ef hún er hljóðlát,
leggur hart að sér við
vinnu sina og afkastar
miklu er hún ókvenleg.
Og þetta er að mörgu
leyti satt. Allmargar i hópi
þeirra kvenna sem vinna
verzlunar- eða skrifstofu-
störf, gera það einungis
fyrir illa nauðsyn þar sem
þær hafa ekki karlmann til
að sjá fyrir sér. Þeim
finnst það hart hlutskipti
að verða að vinna þannig
sjálfar fyrir lifsviðurværi
sinu, og það getur að sjálf-
sögðu haft ýmis áhrif á
starfið. Hinar, sem vinna
vegna þess að þær hafa
hæfileika, metnað og
ágirnd i eðlilegum hlut-
föllum, þykir það að sjálf-
sögðu súrt i brotið að
verða að liggja undir þvi
óorði og hleypidómum,
sem þessar kynsystur
þeirra valda kvenþjóðinni.
Sigurlaunin eru eigi að
siður baráttunnar virði. Sú
mikla ánægja sem að er
konunni að fá i hendur
stjórnunarvald, á sér
leyndar rætur meðal ann-
ars að mega njóta þess
sjaldgæfa hlutskiptis að
vera þjónað i stað þess að
þjóna. Að vera fært kaffið,
að þurfa ekki sjálf að
svara i simann, að vita
skipanir sinar fram-
kvæmdar. Konan i fram-
kvæmdastjórasætinu kann
að vera kröfuhörð og
duttlungafull, vitandi það
að hún getur vafið karl-
mönnunum > innan fyrir-
tækisinsfum fingur sér,
meira að segja þeim, sem
eru henni mörgum árum
yngri, án þess að þurfa að
beita kynáhrifum sinum,
veitir henni annarlega
fullnægingu. Hún er stað-
föst i ákvörðunum. Kona,
sem fer með fram-
kvæmdastjórn, hefur
meiri áhuga á að sjá hug-
myndir sinar bera
árangur, en hljóta al-
menna viðurkenningu,
þeirra vegna. Hún kýs
heldur að hvisla fyrirskip-
unum sinum að þeim, sem
hún veit að hafa vilja og
getu til að framkvæma
þær, heldur en birta þær
öllu starfsliðinu. Slikt
leynimakk i sambandi við
aðkoma vilja sinum fram,
er ákaflega freistandi
fyrir kveneðli hennar.
Löngunin til að gerast
strengbrúðumeistari er
ákaflega áleitin.
Og ef annað bregzt, þá
lumar konan alltaf á sin-
um trompum i bakhönd-
inni. Enginn, sem þekkir
bæði kynin, getur haldið
þvi fram aö hugsanagang-
ur þeirra sé eins. Og ef til
vill er það fyrir þessi
ósjálfráðu kænskubrögð
konunnar, að henni fellur
illa að vera undir stjórn
annarrar konu gefin. Það
mundi þýða að öllum þeim
brögðum væri á glæ kast-
að. Það mundi þýða að hún
yrði að leggja harðara að
sér i starfinu, vegna þess
að engin laumuleg bros
eða eggjandi augnagotur,
útreiknað kast ljósra
lokka eða „ósjálfráð”
uppfærsla pilsfaldsins get-
ur þá fengið yfirboðarann
til að milda gagnrýnina
varðandi afköst hennar.
Stúlkur hafa oft orð á þvi
að eldri konur séu leiðin-
legar, en eiga einungis við
það að ekki sé unnt að
vekja hjá þeim sömu við-
brögð og eldri karlmönn-
um. Og karlmönnum er
meinilla við að vinna undir
stjórn kvenna, þvi að þá
eru þeir nauðbeygðir til að
auðsýna þeim virðingu,
hæversku og auðsveipni —
en þær dyggðir eru fæstum
karlmönnum beinlinis eig-
inlegar. Eigi að siður
skapar mismunur kynj-
anna alltaf vissa spennu,
sem heldur öllum vakandi.
Og til hverra úrslita
leiðir þetta svo? Ekki
neinna, áreiðanlega.
Þegar karlmenn eiga i
höggi við konur, bregða
þeir fyrir sig framkomu-
töfrum, táli og blekking-
um. Þegar karlmenn eiga
i höggi við karlmenn, beita
þeir heitingum, harðýðgi
eða mútum. Þangað til allt
starf er unnið af vélum,
verða tilfinningarnar allt-
af með i leiknum. Hvort
þeim tilfinningum er hald-
ið i skefjum fyrir gagn-
kvæma virðingu kynj-
anna, eða af einhverjum
öðrum ástæðum, hefur litil
áhrif á bókhaldsuppgjörið.
Sunnudagur 23. júlí 1972
/
2'