Alþýðublaðið - 23.07.1972, Side 7

En þá kom á daginn, aO allur þessi sýndar
leikur var til einskis. Kínverjar höfðu vitað
hvað á bak við lá, svo að segja frá
upphafi, og léku nú sinn leik með því að
opna sendiráð í Reykjavík af brosmildri
hæversku. Þá var ekki ekki lúrt á
neinu lengur....
sér það til hugar koma, að
sérfræðingur, sem orðinn
var svo fullnuma að hann
mundi ekki lengur nafnið
sitt, lumaði eftir sem áður
á hversdagslegri skyn-
semi? Það var á þessu,
sem skratti lá, en ekki
gáfnaskortinum, sam-
kvæmt þjóðsögunni — og
merkilega langt hefur höf-
undur hennar séð fram i
timann.
Og það er ekki laust við,
manni detti i hug, að ef sá
blessaði Jón væri uppi á
okkar tið, þá væri þjóðinni
það lán að Hólastóll hefði
verið aflagður. Það yrði
ærinn starfi fyrir hann að
fá vissa menn til að muna
eftir nafninu sinu og koma
þeim aftur til hversdags-
legrar skynsemi. Að mað-
ur tali nú ekki um hvað
það yrði heilladrýgra fyrir
þjóðina með tilliti til þess
að Norðlingar eru orðnir
svo litlir fyrir sér i löst-
um, að þeir hafa enga þörf
fyrir jafn strangan siða-
vandara og herra Jón
ögmundsson. Skramba-
kornið sem nokkur ærleg
afmorsvisa hefur borizt úr
þeim landsfjórðungi i háa
herrans tið...
Gömul aðferð til
að setja niður
deilur endurvakin.
En fyrst orðin hafa bor-
izt að islenzkum biskupum
i þann tið sem bæði var
Hólastóll og Skálholtsstóll
hér á landi, þá er ekki úr
vegi að rifja upp atburð,
sem gerðist i sambandi við
það er biskup Norðlinga og
biskup Sunnlendinga
deildu svo hart á alþingi,
að ekki var annað sýnna
en þar yrði orrusta meiri
en áður gat i sögum, enda
hafa þeir tveir er þar átt-
ust við, verið herskáastir
guðsmanna á islenzkum
biskupsstólum, og voru
þeir þó ekki allir beinlinis
veriö friðarsinnar. Til
þess að firra mannvigum
og öðrum stórvandræðum
komu ábótar, prestar og
aðrir vitrir menn það
miklu viti fyrir hina
vigreifu drottins herra, að
þeir féllust á að valinn
skyldi einn jörmunefldur
áflogahundur af hvoru liði
til hólmgöngu i öxarár-
hólma, og allir aðrir halda
að sér höndum. Skyldu
þau úrslit, sem þar yrðu,
skoðast sem úrskurður i
deilumálum þeirra
biskupanna — þvi að sjálf-
sögðu hlaut guð að gefa
þeim sigur, sem betri og
réttari hafði málstaðinn,
þegar slikir umboðsmenn
hans deildu, og það eins
hvort hundruð manna
berðust með vopnum, eða
einungis tveir með hnúum
og hnefum, og væri hið
fyrra þvi ekki nema
ógáfuleg sóun á mannafla.
Að sjálfsögðu upphófst
þarna æsilegt taugastrið á
meðan hvor um sig bisk-
upanna valdi sinn garp, og
siðan á milli garpanna
sjálfra, þegar þeir sperrtu
sig hvor framan i annan og
létu sem dólgsiegast, áður
en þeir héldu út i hólmann,
þar sem þeir siðan flugust
á eins og óðir væru lengi
dags. Það má teljast
Norðlingum til ævarandi
hróss, að þeir héldu sátta-
gerðina þótt þeirra maður
félli — og það eins þótt þeir
teldu fallið ólöglegt — en
ekki þökkuðu þeir sinum
garpi daglanga þrekraun
betur en það, að svo segja
ættfræðingar að nafn hans
sé hvergi að finna i norð-
lenzkum ættartölum, og
eru þeir þó manna ætt-
ræknastir. Sannast þar
enn sem fyrr að sekur er
sá einn sem tapar.
En þvi er þetta rifjað
upp hér og nú, að loks
virðast stórveldin komið
auga á þetta einfalda ráð
til að setja niður flóknar
og hatramar deilur sinar.
Ekki verður vitað að svo
stöddu hvort framámönn-
um þeirra hefur sjálfum
hugkvæmst að skjóta
deilumálum sinum undir
æðri úrskurð á einmitt
þennan hátt, eða hvort
einhver islenzkum hefur
gjóað þvi að þeim að ekki
ætti að saka þótt þessi að-
ferð væri reynd — sumir
segja að Björn á Löngu-
mýri hafi stungið þvi að
bandariskum starfsbróður
sinum sem hér var á
ferðalagi, hvað verður þó
að teljast heldur óliklegt
fyrst Skjónudómur al-
mættisins féll á Norðlinga
i það skiptið, eins og áöur
segir. Það skiptir ekki
heldur svo miklu máli
hvernig þetta er undir
komið — aðalatriðið, að
minnsta kosti frá okkar
bæjardyrum séð, hlýtur
hinsvegar að vera það, að
land vort skuli hafa orðið
fyrir valinu, sem sá öxar-
árhólmi, þar sem hið
heimssögulega einvigi er
háð. Að minnsta kosti get-
ur farið svo, að einmitt
það atriði geti orðið
merkileg uppreisn fyrir
piramidaspámanninn
sæla, Adam Rutherford,
sem vann sér það til
athlægis allra dægurspek-
inga hérlendis á sinni tið,
að spá þvi að tsland ætti
eftir að gegna úrslitahlut-
verki i átökum austurs og
vesturs — einmitt um
sama leyti og allt virtist
vera að fara i bál og brand
fyrir botni Miðjarðarhafs,
og verður ekki komizt hjá
að koma aö þvi siðar.
Það fer sum sé ekki á
milli mála lengur, að hið
„mikla einvigi aldarinn-
ar’’ er ekki fyrst og fremst
persónulegt uppgjör
heimsmeistarans Spasskis
og áskorandans Fischers
varðandi það, hvor þeirra
sé i rauninni meiri skák-
snillingur — enda þótt það
sé það að sjálfsögðu i og
með, eða að kosti látið i
veðri vaka að svo sé —
heldur hafa framámenn i
Sovét -Rússlandi og
Bandarikjanna seint um
siöir náð saman gáfna-
kvóta og ábótar og prestar
Jóns Arasonar og
ögmundar Pálssonar, og
komizt að þeirri raunhæfu
niðurstöðu, að allt þetta
kalda strið þeirra og vig-
búnaðarkapphlaup er ekki
annað en kjánaleg sóun á
gáfum, starfskröftum og
fjármunum, sem öllu væri
mun betur til annars var-
ið, og hlýtur auk þess fyrr
eða siðar að leiða til þeirra
átaka að báðir væru fyrir
bý. Eina ráðið til að setja
niður deilurnar, þannig að
báðir haldi sæmd sinni, sé
þvi að velja tvo menn til
einvigis i trausti á það, sá
hljóti sigur, sem betri hef-
ur málstaðinn, hlýta þeim
dómi — og snúa sér svo i
sameiningu að þeim
kinversku. t rauninni heföi
maður getað svarið fyrir
aö framámenn tveggja
mestu hervelda heims
væru svona skynsamir,
eftir allt það sem á undan
er gengið — hvað sannar
einungis að maður á aldrei
að frýja öðrum vits, þótt
djúpt kunni að reynast á
gáfum hans, jafnvel ekki
stjórnmálamönnum.
Og nú, þegar fyrstu leik-
irnir hafa verið leiknir, fer
maður að skilja ýmislegt
betur. Það er til dæmis lit-
ill vafi á þvi, að enda þótt
einvigi þetta kunni að eiga
sér upphaflega annan
aðdraganda, og þá sem
skákvigi um heims-
meistaratignina eingöngu,
þá hefur samizt um hinn
annan og hinn eiginlega
heimssögulega tilgagn
þess, sem áður er lýst,
þegar Nixon Bandarikja-
forseti heimsótti framá-
menn i Sovétrikjunum,
nýkominn heim úr
Kinaförinni frægu. Hver
veit lika nema það hafi
fyrst borið á góma, þegar
Bressnef skrapp til
Bandarikjanna. Hvað um
það — maður getur gert
sér i hugarlund að Nixon
hafi sagt réttsisona: ,,Mér
féll ekki rétt vel við þetta
kinverska bros, mætti
segja mér að það byggi
eitthvað undir þvi. Til
dæmis það, að þeir geri
sér vonir um að við verð-
um svo heimskir að gera
alvöru úr þvi, sem við höf-
um haft i hótunum hvor
við annan að undanförnu
og gereyddum hvorir
öðrum með vetnis-
sprengju og öðrum djöful-
skap, og þar með yrðu þeir
allsráðandi i heiminum
vita fyrirhafnarlaust...”.
Og Bressnef og kó hafi
svaraö: ,,0kkur fellur
þetta bros á smetti for-
mannsins ekki heldur,
blessaður vertu. En það er
bara þetta...hvernig eig-
um við að ljúka þessari
þráskák okkar að undan-
förnu þannig að þú skil-
ur...”.
Og þá hafi Nixon gripið
andann á lofti: „Sagðiröu
skák...?”
Eöa kannski það hafi
verið kóið, sem greip and-
ann á lofti.
Að sjálfsögðu varð að
fara að þessu öllu með
mestu leynd. Það tjóaði
ekki að þeir þremenning-
arnir færu að brosa
framan i heiminn af sjón-
varpsskyggninu og skýra
hverjum sem heyra vildi
frá slikri sáttagerð. ,,Góð-
ir hálsar, það hefur orðið
að samkomulagi með okk-
ur að vera ekki að þessu
jagi lengur, heldur láta þá
Fischer og Spasski gera út
um deilur okkar i einu
meiri háttar skákeinvigi, i
trausti á það að þeim gef-
ist sem réttari hefur máls-
stað að verja...”. Hvað
skyldu kjósendur vestra
hafa sagt við sliku? Og þó
fyrst og fremst Maó for-
maður? Að sjálfsögðu
hefðu sovézkir þegnar
ekkert sagt, en hvað um
það — það sem mestu máli
skipti var, að þá kinversku
grunaði ekki neitt. Til þess
að koma í veg fyrir það,
var svo sviðsett nýtt kalt
strið, að visu i vasabökar-
sniði, og látið lita svo út
sem einvigið snerist um
allt annað en einmitt það,
sem þvi var ætlað að vera.
Um leið var hafið tauga-
strið á milli keppendanna,
stórum mun fullkomnara
frá tæknilegu og sálfræði-
legu sjónarmiði, en þegar
þeir Atli og Eysteinn voru
að sperra sig hvor framan
i annan á bökkum öxarár
forðum, enda miklar
framfarir átt sér stað ein-
mitt á þvi sviði siðan, svo
er meðal annars kalda
striðinu fyrir að þakka. Og
nú voru það Bandarikja-
menn, sem höfðu for-
ystuna og létu Rússann
kenna á öllum þeim sál-
rænu lágbrögðum og há-
brögöum, sem þeir hafa
numið af samninga-
nefndum N.-Vietnama i
Paris að undanförnu.
Þóttust ef til vill ekki
mundu mæta til einvigis-
ins, og þó... það voru ekki
nógir peningar i boði, og
enginn eyrir til i Banda-
rikjunum... en þá vildi
bara svo undarlega til,
þegar allt virtist vera að
fara i strand, að Bretinn
átti peninga, og allt var á
sömu bókina lært. Rússinn
tók umm nýja taugastriðs-
baráttuaðferð, hann stein-
þagði, þangað til sá
bandariski var búinn aö
hrekja sjálfan sig út i
horn...
En þá kom það á daginn,
að allur þessi sýndarleikur
var til einskis. Kinverjar
höfðu vitað hvað á bak við
lá, svo að segja frá upp-
hafi, og iéku nú sinn leik
með þvi að opna sendiráð i
Reykjavik af brosmildri
hæversku. Þá var ekki lúrt
á neinu lengur...einvigi
aldarinnar, Sovétmenn og
Bandarikjamenn, tvö
mestu herveldi i heimi,
höfðu orðið ásátt um að
láta friðsamlegt skákein-
vigi skera úr deilumálum
sinum i trausti á að sá
aðilinn sigraði, sem
réttari hefði málstað að
verja. 1 trausti á að ein-
hversstaðar fyrirfyndist
það réttlæti, sem ekki var
lengur að finna austan
járntjalds eða vestan...
Og keppendurnir gengu
til einvigis úti i sinum
öxarárhólma. t fyrstu
virtust Rússarnir mundu
ætla að hafa réttlætið sin
megin... og Bandarikja-
menn ákváðu að senda
fulltrúa sinn til leyniviö-
ræðna við fulltrúa N.-
Vietnama i Paris. Þá vann
Fischer skák, og siðan
kom jafntefli. Þá tók
Sadat, forseti Egypta-
lands og afkomandi spá-
mannsins, rögg á sig og
skipaði öllum rússneskum
hernaöarsérfræðingum
þar i landi heim til sin.
Þarna sér maður ...
Og Kinverjarnir brostu
uppi i sinu sendiráði og
spurðu hvort nokkuð væri
að frétta i heiminum yfir-
leitt. En Adam piramida-
spámaður Rutherford
glotti i gröf sinni.
TefU um sálir
Einhverjum kann að
virðast þetta langur útúr-
dúr frá sérfræðingunum,
andskotanum, Sæmundi
fróða og herra Jóni Hóla-
biskupi ögmundssyni.
Ekki er þó vist að svo sé.
Svo enn sé vitnað i is-
lenzkar þjóðsögur, þá var
andskotinn snillingur i
skák, samkvæmt þeim
heimildum. Það var til að
hann byöi mönnum i skák,
með þeim skilmálum aö
hann legði undir heims-
ins góz og gersimar, en
andstæðingurinn sál sina.
Flestir töpuöu, einstaka
gerði jafntefli, en það var
lika til að menn ynnu — en
þeir voru fáir.
En svo var þaö iika tii,
að þeir sem vour sérfræð-
ingar i skáklistinni tefldu
við andskotann um lif og
sál annarra. Það orö
lagðist til dæmis á Arna
Magnússon, handritasér-
fræðinginn alkunna. Þá
sat hann einn við tafl á
löngum kvöldum, þegar
Snæfriður hans komst ekki
til leynifunda viö hann, og
færði mennina fyrir báða,
sig og andskotann, sem að
sjálfsögðu lét ekki sjá sig,
ef vitni voru að skákinni.
Sagan segir að þannig hafi
Árni tapað, enda ekki vist
að hann hafi lagt sig
allan lram.
Og höfundur þjóð-
sögunnar virðisl hafa
verið merkilega fram-
sýnn, einnig á sviði
þessarar undarlegu skák-
listar. Hvarvetna i
heiminum sitja nú þeir,
sem lokið hafa prófi með
láði úr Svartaskóla sér-
hæfingarinnar einir við
skákborðið löngum
stundum og færa mennina
fyrir báða sig og andstæð-
inginn, sem óþarft er aö
kynna nánar. Þeir eru
ekki að tefla við hann um
sina eigin sál — þennan
eina tiunda hluta af þeim
eina tiunda hluta, sem enn
er virkur i heilabúi þeirra
— þvi að hana hremmdi sá
andstæðingur i brottfarar-
prófinu, þar eð enginn
blessaður Jón ögmunds-
son var nálægur til að rif ja
upp fyrir þeim hvað þeir
hétu, og vekja þá aftur til
hversdagslegrar skyn-
semi. Nei, þeir eru að tefla
um lif og heill jungkerans i
Bræðratungu, að sjálf-
sögðu aö honum for-
spurðum og án þess að
hann fái nokkuð aö gert.
Hvaöan sem þeim kemur
svo heimild til þess. Blind-
skák við andskotann.
Um þina sál og mina. Og
úrslitin eru fyrirfram
ráðin.
Já, það er, sannast
sagna, viðar telft en i
Laugardalshöllinni.
KCAR ÞRASKAK STQR-
VELDANNA FÆRIST INR
í tAUGARDALSHÖLL
Sunnudagur 23. júli 1972
7