Alþýðublaðið - 31.12.1972, Qupperneq 4

Gylfi Þ. Gíslason, formaður Alþýðuflokksins:
Það eru því miAur ckki öll börn,
seni gela notið jólanna heima —
til dæmis ekki þau sem eru á
sjúkrahúsum, og þá að sjálfsögðu
ekki þá hcldur starfsfólk sjúkra-
húsanna.
Meðal þeirra sem cyddu jólun-
um á Barnaspitala llringsins og
munu dvelja þar um áramótin
eru þeir fclagarnir Steingrímur
og llúnar, sem eru á myndinni
hcr að ofan, Sófus, sem situr I
fangi móður sinnar, Guðrúnar
Kjartansdóttur, á myndinni hér til
hægri, og svo hún Sigriður litla
Ósk, sem er á neðstu myndinni
umkringd nokkrum stúlkum úr
hjúkrunarliði spftalans, en þær
eru, talið frá vinstri: Kristin, Val-
gerður, Valdis, Björg og ilildur.
I.jós my nda r inn okkar, Ed-
ward, tók þessar myndir ein-
hvcrn siðustu dagana fyrir jól.
I>á var verið að leggja siðustu
hönd á jólaundirbúninginn.
Úti i heimi finnst mönnum það
með ólikindum, að nyrzt i At-
lantshafi skuli örfámenn þjóð
byggja stórt eyland, eiga sér
forna menningu, en búa jafn-
framt i nútima þjóðfélagi og
njóta einhverra beztu lifskjara,
sem um getur. 1 sannleika sagt
er þetta ótrúlegt. En það er satt.
Sjálfir gerum við islendingar
okkur ekki nógu ljóst, hvilikt
ævintýri þetta er. Við þykjumst
þekkja sögu okkar, teljum okk-
ur vita upphaf hennar og örlög
þjóðar okkar betur en almennt
gerist. Við höfum haldið traust-
ari tryggð við tungu okkar en
aðrar þjóðir. Og enn nærist
menning okkar af bókmennta-
afrekum, sem forfeður okkar
unnu fyrir sjö til átta hundrað
árum. En hverju eigum við að
þakka, að dvergþjóð norður við
ishaf skuli vera i hópi þeirra,
sem bezt eru bjargálna?
Fyrir þúsund árum var tsland
sjálfstætt riki, eins og það er i
dag. Það var ekki kotriki. Og ts-
lendingarnir voru engir fátækl-
ingar. Landsmenn voru þá um
það bil fjórðungur Norðmanna,
þeirrar þjóðar, sem skyldust
var og nánust samskipti voru
við. Þetta svipar til þess, sem
nú á sér stað um Bandaríkja-
menn og Breta. Siðan komu
langar og myrkar aldir örbirgð-
ar og áþjánar. t árhundruð urðu
það örlög tslendinga að þola fá-
tækt og hörmungar. Ekkert
spurðist út hingað af öllum þeim
framförum, sem urðu i nálæg-
um löndum. Um siðustu alda-
mót stóð islenzk þjóð i sömu
sporum og hún hafði staðið fyrir
þúsund árum, ekki fjölmennari,
ekki betur megandi.
Réttur til
landsgrunnsins
En þá hófst ævintýrið. A þess-
ari öld hafa tslendingar ekki að
einshafiztúr basli til bjargálna,
heldur beinlinis til velmegunar.
Með hverjum hætti hefur þetta
gerzt?
Skýringarnar eru tvær. Ann-
ars vegar hafði fátækt þjóðar-
innar i aldir aldrei eytt menn-
ingu hennar. Það voru mennt-
aðir fátæklingar, sem hér
bjuggu um sfðustu aldamót.
Hins vegar lærðist Islendingum
að hagnýta fiskimiðin umhverf-
is landið með nýrri tækni, ein
auðugustu fiskimið veraldar.
Verkkunnátta þjóðarinnar og
auðlegð hafsins reyndust undir-
staða allra þeirra framfara,
sem orðið hafa á þessari öld. Án
þeirrar nýju tækniþekkingar,
sem á sér stoð í gamalli bók-
menningu, og þeirra auðlinda
hafsins,sem eru gjöf náttúrunn-
ar, hefði saga tslendinga ekki
orðið sú, sem hún hefur orðið á
þessari öld.
En á næstu mannsöldrum
hlýtur saga tslendinga að verðá
önnur, ef annað hvort af þessu
breytist. Það er undir okkur
sjálfum komið, hvort við varð-
veitum verkkunnáttu okkar og
aukum hana eftir kröfum tim-
anna. En það er ekki undir okk-
ur einum komið, hvort auðlind
hafsins fær að haldast óskert.
Við höfum ekki hagnýtt fiski-
miðin einir. Það hafa einnig
aðrar þjóðir gert. Vfsindamenn
hafa sýnt fram á, að ný tækni og
aukin sókn á miðin stefnir fiski-
stofnum þar i hættu. Ef þeir
skertust eða eyddust, væri und-
irstaða þess, sem verið hefur
saga Islendinga i sjötiu ár,
brostin. Timabili framfara væri
þá lokið á Islandi.
Það er staðreynd, sem enginn
getur á móti mælt með rökum,
að sókn á fiskimiðin við tsland
verður að minnka. Þeir, sem
smám samam verða að vikja af
miðunum, eru þeir, sem sækja
þangað frá fjarlægum löndum.
Það hlýtur að teljast eðlilegast,
að þeir hagnýti miðin, sem
bezta hafa aðstöðu til þess. Með
þvi móti fá þeir, sem fisksins
þarfnast, bezta vöru og ódýr-
asta. Hér eiga auðvitað að ráða
lögmál alþjóðlegrar verkaskipt-
ingar. Það eru engir einkahags-
munir tslendinga, að fiskimið
við tsland séu vernduð og að
þeir hafi þar forgang umfram
aðrar þjóðir. Það eru fyrst og
fremst hagsmunir þeirra, sem
fisksins neyta og eiga eðlilegan
rétt á að fá hann sem beztan og
ódýrastan. En tslendingar hafa
bezta aðstöðu til þess allra
þjóða að verða með hagkvæm-
um hætti við óskum þeirra, sem
njóta vilja og þurfa þeirra auð-
linda, sem umhverfis landið
eru.
Nauðsyn
nýrrar iðnþróunar
En jafnvel þótt tslendingar fái
þann rétt sinn viðurkenndan, að
hagnýta þau verðmæti, sem eru
i hafinu yfir landgrunninu um-
hverfis tsland, eins og hin, sem
eru i landgrunninu sjálfu, yrði
það ekki næg trygging fyrir
áframhaldi þeirra framfara,
sem nauðsynlegar eru. Þjóðin
þarf að beina verkkunnáttu
sinni inn á nýjar brautir. Hag-
nýting hafsins ein mun ekki
duga. Og sem betur fer á þjóðin
annan auð. Hann er fyrst og
fremst fólginn i orku fallvatna
og jarðhita. Á grundvelli þess
afls, sem býr i fossum landsins
og hverum, verður að byggja
nýjar atvinnugreinar, iðnað,
sem veiti ekki aðeins vaxandi
fólksfjölda atvinnu, heldur verði
undirstaða nýs útflutnings og
gjaldeyrisöflunar.
En þótt tslendingar ráði yfir
góðu vinnuafli og hafi skilyrði til
framleiðslu ódýrrar orku, hljóta
þeir að eiga i samkeppni við
aðra i útflutningi sinum. tslend-
ingar geta framleitt betri fisk en
margar aðrar þjóðir sökum ná-
Jægðar við gjöful fiskimið. En
þeir geta ekki búizt við þvi að
framleiða ódýrari iðnaðarvöru
en aðrar þjóðir. Þess vegna
hlýtur islenzkum fyrirtækjum
að vera lifsnauðsyn að njóta
sömu samkeppnisaðstöðu á út-
flútningsmörkuðum og fyrir-
tækjum i öðrum löndum. Þetta
eru grundvallarrök fyrir nauð-
syn þess, að Islendingar tengist
viðskiptasamtökum helztu við-
skiptaþjóða sinna i Evrópu þess
háttar böndum, er geri þeim
kleift að vera samkeppnishæfir,
án þess þó að stofna efnahags-
sjálfstæði þjóðarinnar i hættu.
Ekki af brauði
einu saman
Það, sem nú hefur verið sagt,
lýtur að þvi, að eigi lifskjör ts-
lendinga að geta haldið áfram
að batna á næstu áratugum með
likum hætti og þau hafa gert á
liðnum árum, þá verður annars
vegar að vernda fiskimiðin um-
hverfis landið og tryggja að-
stöðu tslendinga til hagnýtingar
þeirra og hins vegar að koma á
fótnýjum útflutningsiðnaði á ts-
landi i tengslum við vaxandi
orkuvinnslu og samfara auknu
viðskiptasamstarfi við aðrar
þjóðir. t þessu sambandi er þó
rétt að minnast þess, að á siðari
árum hefur þvi sjónarmiði auk-
izt fylgi, að ekki megi leggja of
einhliða áherzlu á auknar þjóð-
artekjur og eflingu hagvaxtar.
Önnur markmið séu einnig mik-
ilvæg, svo sem verndun fagurs
og heilnæms umhverfis, en ver-
ið geti, að sókn að hvoru tveggja
geti ekki farið saman, auknum
tekjum og bættu umhverfi. Eng-
inn skynsamur maður mun bera
á móti þvi, að iðnvæðing nútim-
ans, sem mannkyn á velmegun
sina fyrst og fremst að þakka,
hefur búið náttúru, fegurð henn-
ar og heilnæmi, hættu. Hér er
um vandamál að ræða, sem
vissulega þarf að gefa meiri
gaum en gert hefur verið. Samt
kemst ég ekki hjá að segja, að
við liggur, að hér sé orðið um
tizkutal að ræða. Það er alda-
gamall boðskapur og auðvitað
sannur, að maðurinn lifir ekki
af brauði einu saman. Náttúru-
verndarstefna siðustu ára er i
raun og veru ekki annað en angi
þessa sannleika og verður auð-
vitað ekki minna virði fyrir þá
sök. En hún má ekki verða til
þess, að menn fari að vanmeta
gildi áframhaldandi framsókn-
ar i efnahagsmálum, allra sizt,
ef umhverfissjónarmiðin eru
boðuð með vörunum einum, en
athafnir helgaðar auknum kröf-
um til lífsins, jafnvel þvi, sem
nefnt hefur verið lifsþæginda-
græðgi. Á þessu hefur hins veg-
ar nokkuð borið, bæði hér á
landi og annars staðar. Auðvit-
að á heilbrigð framsókn á sviði
framleiðslu og viðskipta að
halda áfram, og auðvitað á hún
ekki að vera eina markmið
mannlegrar viðleitni. Andleg
verðmæti verða að vera keppi-
kefli, ekki siður en veraldleg.
Meðal þeirra er fegurð náttúru,
heilnæmt umhverfi og heilbrigt
liferni yfir höfuð að tala. Það er
hægt að keppa að öllu þessu
samtimis. Það er unnt, ekki að-
eins með skynsamlegu jafnvægi
i athöfnum, heldur ekki siður i
hugarfari.
Efnahagsstefna
ríkisstjórnarinnar
Það hefur löngum verið aðal-
einkenni á þróun efnahagsmála
á tslandi, að sveiflur hafa verið
miklar i þjóðarframleiðslu og
þar með afkomu. öllum eru i
fersku minni erfiðleikarnir
miklu á árunum 1967 og 1968,
þegar saman fór stórkostlegur
aflabrestur og verðhrun á is-
lenzkum útflutningsvörum. Erf-
itt mun að finna dæmi i hagsögu
nálægra þjóða á þessari öld,
sem séu hliðstæð. Nú hefur
reynsla sýnt, að við þessum erf-
iðleikum var brugðizt á re'ttan
hátt, þótt ráðstafanir þær, sem
gripið var til, hafi verið um-
mestu veltitimum, sem sögur
fara af hér á landi. Á sú stað-
reynd eflaust sinn þátt i þvi, að
hún hefur ekki kunnað fótum
sinum forráð. Hún virðist hafa
haldið, að öll valdaár hennar
yrðu eins og fyrsta misserið
sem hún stjórnaði. Henni láðist
að hafa i huga þann einfalda og
raunar augljósa sannleika, að
þjóðarframleiðsla og útflutn-
ingsverðlag á tslandi sveiflast
meira en gerist með öllum ná-
lægum þjóðum. Þótt árið, sem
nú er að liða, hafi reynzt mjög
gott ár, ef miðað er við meðaltal
undanfarinna áratuga, var það
ekki eins hagstætt og metárið i
hitteðfyrra. Og horfur eru á, að
næsta ár verði afkoman nokkru
lakari, þótt enn megi við þvi bú-
ast, að hún verði góð, bæði 1
samanburði við fyrri ár og af-
komu nágrannaþjóða. En rikis-
stjórnina hefur þvi miður skort
alla fyrirhyggju i athöfnum sin-
um. Hún lofaði þvi við valda-
töku sina, að rekstrargrundvöll-
ur atvinnuveganna skyldi hald-
ast traustur, að verðbólga
skyldi ekki verða meiri hér en i
nálægum löndum og að kaup-
máttur launa skyldi aukast um
20% á tveim árum. Rikisstjórn-
in hefur ekki getað staðið við
neitt af þessum loforðum.
Sjávarútvegurinn hefur verið
rekinn með tapi á þessu ári, og
hefur orðið að greiða honum
styrki. Iðnaðurinn sá fram á tap
á næsta ári. Verðbólga hefur
verið meiri hér en i nálægum
löndum. Og rikisstjórnin hefur
tvivegis með lagasetningu kom-
ið þvi til leiðar að launþegar
hafa ekki fengið þær verðlags-
bætur, sem þeir áttu rétt á sam-
kvæmt samningum.
Á siðustu vikum þessa árs
hafa gerzt atburðir, sem eru
einsdæmi i sögu islenzkra efna-
hagsmála. Þrjú góðæri eru að
baki. Samt var svo komið undir
lok þessa árs, að algert öng-
þveiti rikti i efnahagsmálum
þjóðarinnar. öllum hlaut að
vera ljóst, að hagstjórn hafði
deildar á sinum tima, eins og
raunar við er að búast, þegar
vanda ber að höndum og taka
þarf stórar ákvarðanir. Að
fimm árum liðnum eru þessir
erfiðleikar ekki aðeins löngu lið-
in saga, heldur hafa undanfarin
ár verið einhver mestu fram-
faraár aldarinnar. Þjóðarfram-
leiðsla jókst um 6% 1970, um
hvorki meira né minna en 9,5%
1971 og um 5-6% 1972. Verðlags-
þróun erlendis var einnig hag-
stæð, þannig að þjóðin hafði úr
enn meira að spila en eigin
framleiðslu.
Þessi jákvæða þróun var haf-
in, áður en núverandi rikis-
stjórn kom til valda sumarið
1971. Auðvitað hafa hagstæðar
breytingar að þvi er varðar
aflabrögð og verðlag erlendis
átt verulegan þátt i velgengni
undanfarandi ára, en án þess,
að við erfiðleikum áranna 1967
og 1968 hefði verið brugðizt á
réttan hátt og grundvöllur lagð-
ur að heilbrigðu atvinnulifi með
skynsamlegri hagstjórn hefðu
framfarir undanfarinna ára
ekki orðið og velmegun þjóðar-
innar væri nú ekki sú, sem hún
er.
Núverandi rikisstjórn tók við
völdum á miðju hagkvæmasta
ári, sem þjóðin hefur lifað, á
mistekizt. Gagngerar ráðstaf-
anir til viðreisnar atvinnulifs og
viðskipta voru nauðsynlegar.
Astæðan var ekki sú, að afli
hefði brugðizt eða útflutnings-
verðlag lækkað. Verðmæti út-
fluttra afurða mun i ár verða
meira en i • fyrra. Samt varð að
gripa til aðgerða til þess að bæta
úr þvi sem úrskeiðis hafði farið.
Hvað hafði brugðizt? Það var
rikisstjórnin, sem ekki hafði
reynzt vanda sinum vaxin, það
var hún, sem brást. Nú var það
nauðsynlegt, sem aldrei hafði
áður átt sér stað, að gera varð
kreppuráðstafanir i góðæri.
Rikisstjórnin gerði vel i þvi að
leita til hinna fróðustu manna
um ráð varðandi það, hvernig
við vandanum skyldi brugðizt.
Þeir bentu á þrjár leiðir, út-
flutningsbótakerfi, sem fjár
yrði aflað til með hækkuðu
vöruverði, niðurfærslu kaup-
gjalds og verðlags og gengisfell-
ingu. En hvaða leið sem farin
yrði, töldu þeir nauðsynlegt að
breyta gildandi visitölukerfi og
bæta launþegum ekki nema að
litlu leyti þá hækkun vöruverðs,
sem aðgerðunum fylgdi.
Þegar tillögur sérfræðing-
anna urðu kunnar, biðu menn
þess auðvitað með eftirvænt-
ingu, hverja leiðina rikisstjórn-
in veldi. En þá kom i ljós, að
þessi ríkisstjórn er sjálfri sér
sundurþykkari en nokkur önnur
rikisstjórn, sem hér hefur setið
að völdum. Sérhver stjórnar-
flokkanna þriggja reyndist lita
ólikum augum á vandann og
lausn hans, og innan allra flokk-
anna reyndist djúpstæður
ágreiningur. Niðurstaðan varð
sú, að öllum tillögum sérfræð-
inganna var hafnað. Allir þrir
stjórnarflokkanna lögðu fram
tillögur i rikisstjórninni, og bar
mikið á milli. Niðurstaðan varð
sú, að tillögum flokks forsætis-
ráðherra var hafnað. Tillögum
þeirra ráðherra, sem fara með
málefni sjávarútvegs og iðnað-
ar, var hafnað. Tillögur minnsta
stjðrnarflokksins urðu sigursæl-
ar, þ.e. gengislækkun krónunn-
ar um 10,7%, enda munu ráð-
herrar hans hafa lýst þvi yfir,
að yrði farið inn á braut útflutn-
ingsbóta, sem fjár yrði aflað til
með álögum á almenning,
mundu þeir ekki vilja bera
ábyrgð á þvi og fara úr rlkis-
stjórninni. Ráðherrar Fram-
sóknarflokks og Alþýðubanda-
lags sáu auðvitað, að ef svo færi,
mundi þessu stjórnarsamstarfi
ljúka með meiri háðung en
nokkru öðru stjórnarsamstarfi,
siðan myndun samsteypustj.
var tekin upp. Þess vegna kusu
þeir heldur að láta að vilja
minnsta stjórnarflokksins, enda
enginn vafi á þvi, að forystu-
menn hans gerðu það, sem þeir
sjálfir töldu réttast, og hefðu
haft kjark til þess að standa. eða
falla með þeim málstað, sem
þeir trúðu á. En þungt hlýtur
forystumönnum Framsóknar-
flokks og Alþýðubandalags að
hafa verið i skapi, er þeir létu að
vilja Samtaka frjálslyndra og
vinstri manna, og vera enn.
Samþykki þeirra við gengis-
lækkun nú ómerkir auðvitað
alla gagnrýni þeirra undanfar-
inn áratug á þær gengisbreyt-
ingar, sem þá voru gerðar. öll
stóru orðin, sem þá voru sögð,
voru auðvitað marklaust tal. Nú
hafa þeir, sem þau mæltu, játaö
með verkum sinum, að svo hafi
verið.
Hvað átti að gera?
Auðvitað varð að gripa til
einhverra ráðstafana, eins og
málum var komið undir lok
þessa árs. Aðalatriðið var aö
hefta frekari vöxt verðbólgu og
koma útflutningsatvinnuvegun-
um aftur á réttan kjöl. Það er
eflaust rétt hjá sérfræðingun-
um, sem þeir leggja þunga
áherzlu á i ýtarlegri og vandaðri
álitsgerð sinni, að hvorugu
markmiðinu verður náð, að al-
gerlega óbreyttu þvi visitölu-
kerfi, sem samtök launþega og
atvinnurekenda hafa samið um.
A þetta hefur sá, sem þessar lin-
ur skrifar, oft bent iræðuogriti.
En reynslan sýnir, að slikt verð-
ur að gerast i samstarfi við
launþegasamtökin. Það ætti að
verða eitt aðalatriði i undirbún-
ingi næstu heildarsamninga að
athuga hleypidómalaust, með
hvaða ráðum bezt verði tryggt,
að launþegar fái ávallt þá hlut-
deild I vaxandi þjóðartekjum,
sem þeir eiga sjálfsagðan rétt á.
Einmitt með hliðsjón af þessu
hefði undir núverandi kringum
stæðum verið hyggilegast að
leysa efnahagsvandann til
bráðabirgða með svipuðum ráð-
stöfunum og minnihlutastjórn
Alþýðuflokksins greip til sum-
arið 1959. Það hefði dregið úr
verðbólguvextinum og getað
komið útflutningsatvinnuveg-
unum á réttan kjöl. Siðan hefði
Framhald á r\
næstu síðu V
JÓL OG
ÁRAMÓT
Á SPÍTALA
VIÐ ÁRAMÚT
o
Sunnudagur 31. desember 1972
Sunnudagur 31. desember 1972
o