Alþýðublaðið - 07.05.1975, Blaðsíða 10

Alþýðublaðið - 07.05.1975, Blaðsíða 10
Sir William Stephenson, einhver stórbrotnasti afreksmaður af íslenskum ættum, sem uppi hefur verið 1. Montgoinary Hydo I þýðlnji Hnrstiins Pálssonar DULARFULLI40 KANADAMAÐURINN ings, sem senda átti til Suður-Ameríku og Schweizer Bankverein var skipað að losa sig við öll hlutabréf í Bloomfieldfyrirtækinu innan þriggja mánaða. Jafnframt hafði Stephenson komizt að þvi, að dr. Stragwell, varafor- setinn, hafði verið að ná meirihluta í Schering í Kanada fyrir Bloom- fieldfyrirtækið. Hann kom því þess vegna svo fyrir, að umsjónarmanni fjandmannaeigna í Ottawa var ráðlagt að selja Bloomingtonfyrirtækinu kanadíska dótturfélagið. Þetta var gert, og umsamið verð, 150 þúsund dollarar, greitt. Tuttugu og fjórum stundum síðar lét stofnun Stephen- sons umsjónarmanninum í té sannanir fyrir áframhaldandi þýzkri stjóm fyrirtækisins, en það heimilaði honum að leggja hald á allar eignir þess. Þannig tapaði Bloomfieldfyrirtækið 150 þús. dollurum, og Stragnell og hinir forstjóramir vom lattir slíkra viðskipta framvegis. Eftir árásina á Pearl Harbor tók fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna í sínar hendur alla stjóm Scheringfyrirtækisins í Bloomfield. Banda- ríkjastjóm keypti öll almenn hlutabréf þess og eftir það var fyrirtækinu stjómað undir eftirliti opinberra emhættismanna. En löngu fyrir þann tíma höfðu nazistavængir þess verið stýfðir, og mátti þakka það rösk- legu starfi Stephensons og manna hans. 2. Þýzki litaefnahringurinn risavaxni, sem venjulega var kallaður I.G. Farben AG., en hét fullu nafni Interessengemeinschaft Farbenindustrie Aktiengesellschaft, var miklu óárennilegra árásarmark en Scheringfyrir- tækið. Höfuðstóll þess var um 900 milljónir marka, svo að það var að líkindum stærsta fyrirtæki sinnar tegundar í heiminum. Starfsmaður þeirrar deildar dómsmálaráðuneytis Bandaríkjanna, sem fjallaði um starfsemi hringa, lýsti því sem „samsafni einokana og hringa“. Helzta dótturfyrirtæki þess í Bandaríkjunum var eitt fyrirtækja þeirra, sem dr. Dalton hafði fordæmt, nefnilega 62 milljóna dollara fyrirtækið General Aniline and Film Corporation of New York (sem þekkt var fram að etríðsbyrjun sem American I.G. Chemical Corporation). Það hafði traust sambönd við Sterling Products-fyrirtækið, stærsta lyfjaframleiðanda í Bandaríkjunum, og Bayer-samsteypuna, sem Sterling stjómaði, en var að auki nátengt Standard Oil-félaginu í New Jersey og Ford í Detroit. (Ford í Köln var algert dótturfyrirtæki I.G. Farben). Uppljóstanir Stephensons um starfsemi I.G. Farben-stórveldisins í Vesturheimi voru birtar í nafnlausum ritlingi, sem kallaður var Fram- hald Opinberunarinnar, kostaði 25 sent og sagði bandarískum almenn- ingi „óritskoðaða sögu“ um „hvemig smáskildingar almennings hjálpuðu við að greiða stríðskostnað Hitlers.“ Auk þess sem gefin var skýring á hugvitssamlegri greiningu þessa þýzka hrings, voru þama birtar nokkrar uggvekjandi flugufregnir, sem ætlað var að hræða bandarískan almenn- ing, svo að hann þyrði ekki að kaupa lyf frá Farben. Ein var á þá leið, að spjaldskrá aðalskrifstofunnar í Berlín hefði orðið fyrir sprengju úr brezkri flugvél og allar lyfjablöndunaruppskriftir eyðilagzt með þeim árangri, að mörg dauðsföll hefðu orsakazt af rangri lyfjasamsetningu. Ritlingur þessi vakti mikla athygli. Framkvæmdastjóri Standard Oil í New Jersey, en greinilega var gefið í skyn, að það fyrirtæki væri í nánu sambandi við I.G. Farben, sagði við bandarískan mann, sem Stephenson var í sambandi við, að hann vildi fúslega greiða 50 þúsund dollara fyrir upplýsingar um, hver væri að baki útgáfu ritlingsins. Það var einn árangurinn af þessari sókn, að William vom Rath, þýzk- fæddur forstjóri og stjómarritari General Anilin and Film Corporation, neyddist til að segja af sér starfi. (Faðir vom Raths starfaði hjá I.G. Farben, og þeir voru skyldir Ernest vom Rath, ritara þýzku sendisveitar- innar í París, en þegar ungur, pólskur Gyðingur, Herschel Grynzspan, myrti hann 1938, varð morðið átylla einna verstu Gyðingaofsókna nazista). Það var og árangur af ritlingnum, að Sterling Products, sem hafði heitið I.G. Farben að selja ekkert af framleiðslu sinni í Bretlandi, Kanada, Ástralíu eða Suður-Afríku, var stefnt ásamt þrem dótturfyrirtækjum, og var hvert dæmt í 5 þúsund dollara sekt. Annað bandarískt fyrirtæki, sem verzlaði á laun við Þýzkaland, var Pioneer Import Corporation, sem var undir þýzkri stjóm, en forstjóri þess var Werner von Clemm, fyrrverandi þýzkur liðsforingi, sem gengið hafði að eiga dóttur auðugs ensk-amerísks bankamanns og var orðinn bandarískur borgari. Hann var í nánum fjölskyldu- og viðskiptatengsl- um við Þýzkaland, því að tvær systra hans höfðu gifzt Iiðsforingjum og frænka hans var eiginkona Ribbentrops utanríkisráðherra. Fyrirtæki hans verzlaði með alls konar nauðsynjar, þar á meðal humla, túlípana, lím, gerfisteina og demanta og hélt uppi viðtækum bréfaviðskiptum við Þýzkaland með flóknu dulmáli, sem líktist þó mæltu máli. Vitað var, að hann hafði flutt inn demanta, sem rænt hafði verið í Belgíu og Hol- landi, á fölskum uppranaskírteinum, eins og ljóstað var upp í blöðum fyrir tilstilli Stephensons. Clemm var síðan sekur fundinn og dæmdur í tveggja ára fangelsi og 10 þúsund dollara sekt, en auk þess var illa fenginn, persónulegur hagnaður hans gerður upptækur, auk hálfdýrra steina fyrir 400 þúsund dollara, er vora í eigu fyrirtækis hans. Við þessi réttarhöld gerði fulltrúi fjármálaráðuneytis Bandaríkjanna sér far um að þakka „vinum sínum í blaðamannastétt“ fyrir aðstoð við rannsókn málsins. Stephenson lét bandarískum yfirvöldum í té upplýsingar, sem sönn- uðu þýzkan eignarrétt á meira en 100 þýzkum dótturfyrirtækjum í Banda- ríkjunum. Eftir að Bandaríkin gerðust styrjaldaraðili, gat eftirlitsmaður • fjandmannaeigna lagt hald á eigur þessara fyrirtækja, sem námu 260 milljónum dollara. Stephenson var einnig vakandi fyrir leynilegum kaupsýslusendimönn- um, sem Þýzkaland kynni að fela sérstök verkefni. Þess var þegar getið, hvemig fór fyrir dr. Gerhard Westrick. 1 marz 1941 kom sérstaklega alræmdur Þjóðverji til Brownsville í Texas frá Suður-Ameríku og hafði fengið ferðamannaáritun á vegabréf sitt. Þetta var dr. Kurt Heinrich Rieth, en faðir hans hafði auðgazt sem umboðsmaður Standard Oil í Ant- werpen, og hann var sjálfur fyrrverandi starfsmaður þýzku utanríkisþjón- ustunnar. Þegar Dollfuss, kanzlari Austurríkis, var myrtur 1934, hafði Rieth verið sendiherra Þjóðverja í Vínarborg, þar sem hann hafði verið svo augljóslega nátengdur morðingja kanzlarans, að Hitler neyddist til að kveðja hann til Berlínar í ónáð. Þegar Rieth kom til New York, settist hann að í íbúð í Waldorf Astoria-gistihúsi, sem kostaði 600 dollara á mániiði, og þar hitti hann ýihsa þýzka embættismenn, auk þess sem hann notaði títt og hiklaust nafn stjómarformanns Standard Oil, Walters Teagles, til að kynna sig í viðskiptalífinu. Nánar gætur voru hafðar á atferli Rieths, og Stephenson varð þess brátt áskynja, að aðaltilgangur- inn með heimsókn hans var að semja um, að Þjóðverjar keyptu hið ung- verska dótturfélag Standard Oil, sem kallað var M.A.O.R.T. (en það er styttmg úr Magyar Amerikai Olajipari Resveny Tarsasag). Hann ræddi einnig við fulltrúa Standard Oil mn einkaleyfasamninga milli félags síns og I.G. Farben. Þá var hann og í sambandi við amerísku aðgerðarleysis- nefndina (Inter-American Abstention Committee), sem stofnað hafði ' verið að undirlagi möndulveldanna í þeim yfirlýsta tilgangi að koma í veg fyrir hvers konar bandaríska aðstoð við Bretland, með sérstakri áherzlu á láns- og leigufyrirkomulagið. Stephenson beið ekki boðanna með að hef jast handa með góðkunnum aðferðum. Þann 24. maí 1941 birtist í New York Herald-Tribune nákvæm lýsing á leyniför Rieths undir eftirfarandi fyrirsögnum: FLUGUMAÐUR NAZISTA HÉR í LEYNILEGUM ERINDAGERÐUM, VILL KAUPA OLlUFÉLAG RIETH, FLÆKTUR 1 DOLLFUSSMORÐH), ÁSÆLIST STANDARD-EIGNIR 1 UNGVERJ ALANDI NOTAR NAFN TEAGLES TIL AÐ ÖLÐAST TRAUST OLÍUSALINN NEITAR AÐ ÞEKKJA HANN; HLUTVERKIÐ EINNIG AÐ BERJAST GEGN HJALP VIÐ BRFJTA Fréttin var endurtekin í öðrum blöðum og vakti gifurlega athygli, eins og við var búizt. Standard Oil sagði, að félagið hefði aldrei heyrt dr. Rieth nefndan, en hann lokaði sig inni í gistihússíbúð sinni og sagði blaðamönnum í síma, að hann væri í Bandaríkjunum „í einkaerindum einvörðimgu“. F.B.I. samdi síðan um það við innflytjendaeftirlitið, að hann væri tekinn fastur fyrir að hafa gefið rangar upplýsingar, er hann sótti um vegabréfsáritun, þar sem hann þóttist koma til landsins sem skemmti- ferðamaður. Hann var fluttur til Ellis-eyjar, þar sem hann var geymdur, unz hann var fluttur úr landi með starfsliði í þýzkum og ítölskum ræðis- mannaskrifstofum, sem fóru á e.s. West Point, þegar skrifstofum þessum var lokað samkvæmt skipun Roosevelts í júlí 1941. Medlicott prófessor, höfundur hinnar opinberu sögu um efnahags- þvinganir Breta, hefur borið á það mikið lof, hvemig „sumir öryggisfor- ingjar Breta“ — en þar á hann við Stephenson og B.S.C. — hafi, ásamt brezku ritskoðuninni og R. J. Stopford, hinum hyggna efnahagsmálaráðu- naut brezka sendiráðsins í Washington, hjálpað við að undirbúa banda- rískt almenningsálit, svo að það áttaði sig á afleiðingunum af fyrirmæl- um forsetans um að „frysta“ eignir möndulveldanna og öðrum ráðstöf- unum, er snertu efnahag og viðskiptahagsmuni Bandaríkjamanna fyrir árásina á Pearl Harbor. „1 nærfellt ár höfðu þeir allir náið og hljóðlátt eamstarf við fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna, dómsmálaráðimeytið, F.B.I. og önnur yfirvöld, og höfðu veitt nauðsynlegar upplýsingar um fjárhagslega hagsmuni og starfsemi möndulveldanna í Bandaríkjunum og Suður-Ameríku. Fyrir bragðið var Bandaríkjastjóm reiðubúin, þegar tíminn kom, til að fletta ofan af hvers konar andmæltun gegn virkum © Miðvikudagur 7. maí 1975.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.