Alþýðublaðið - 08.10.1976, Blaðsíða 7

VETTVANGUR 7
blaoiö Föstudagur 8. október 1976
Avarp Áslauear Einarsdóttur frá Akurevri á
Landsfundi Sambands Albvðuflokkskvenna:
Kynslóðir
koma - kyn-
slóðir fara
FYRRI
HLUTI
Kynslóðir koma,
kynslóðir fara. Þannig
er það og þannig mun
það verða. Hver kyn-
slóðin af annarri hverf-
ur af sjónarsviðinu og
tekur með sér sin ein-
kenni.
Hefur það nokkurn
tima, verið metið að
verðleikum hvað hver
kynslóð var sinu tima-
bili? Veit raunverulega
nokkur hvað hinir
gengnu einstaklingar
taka með sér? Hugsar
nokkur um allt það
erfiði er unnið var við
hin frumstaBðustu skil-
yrði?
Tökum sem dæmi,
móður með barnahóp,
fyrirvinnan langtimum
fjarverandi t.d. til sjós,
jafnvel i siglingu á er-
lendum skipum, en fyrr
á árum mun öll sú at-
vinna er bauðst, tekin
fegins hendi, burtséð
frá þvi hvort hægt var
að vera á heimaslóð
eða ekki.
Tryggingar voru
engar, mæðúr strituðu
i fiskvinnu eða stóðu
við þvottabalana frá
morgni til kvölds, til að
hafa ofan i sig og börn-
in. Eða sveitabóndinn
og hans hjú, sem erj-
uðu jörðina, allt að þvi
með höndunum einum
saman.
Hefur nokkur hugleitt, hvilik
þreyta hefir búið i likömum
þessa fólks er það lagðist til
hvildar seint að kveldi en árla
næsta morgun var risið og sama
baráttan hafin á ný.
En börnin uxu úr grasi.
Bernskan, æskan tók við, full-
orðinsárin og að lokum ellin, er
beygir bök og dæmir að lokum
alla úr leik.
Já ellin er óvægin og fer ekki i
manngreiningarálit, undan
henni kemst enginn er háum
aldri nær. En hvernig var búið
að öldruðum og hvernig erbúið
að öldruðu fólki i dag?
Það var ekki fyrr en trygg-
ingafélögin gengu i gildi aö hag-
ur aldraðra vænkaðist. Þegar
Alþyðuflokkurinn var stofnaður
i marz 1916 voru almannatrygg-
ingar svo til óþekktar hér á
landi. En Alþýðuflokkurinn tók
upp baráttu fyrir tryggingamál-
um.
Haustið 1944 gekk Alþýöu-
flokkurinn til samstarfs við
Sjálfstæðisflokkinn og Sósial-
istaflokkinn um myndun rikis-
stjórnar. Samkvæmt kröfu Al-
þýðuflokksins var gerður mál-
efnasamningur milli þessara
flokka, sem stjórnarstarfið átti
að byggjast á.
Eitt af skilyrðum Alþýðu-
flokksins fyrir samstarfi og
þátttöku i rikisstjórn var það, aö
sett yrði á þvi ári fullkomin lög-
gjöf um heildarkerfi almanna-
trygginga.
Gengu hinir flokkarnir að
þessu skilyrði, og segir svo i yf-
irlýsingu forsætisráðherra
Ólafs Thors þ. 21. okt. 1944, um
þetta atriði.
Ríkisstjórnin hefur með sam-
þykki þeirra þingmanna er aö
henni standa, ákveðið að komið
verði á, á næsta ári, svo full-
komnu kerfi almannatrygginga,
sem nái til allrar þjóðarinnar,
án tillits til stétta eða efnahags,
að Island verði á þessu sviði i
fremstu röð nágrannaþjóöanna.
Mun frumvarp um slikar al-
mannatryggingar lagt fyrir
næsta reglulegt Alþingi, enda
hafi sérfræðingar þeir, sem um
undirbúning málsins fjalla, lagt
fram tillögur sinar i tæka tiö.
Margar hafa samt vangavelt-
umar orðið hjá háttvirtu Al-
þingi, áður en frumvarpið varð
að lögum, en þar kom þó að, aö
alþingi afgreiddi þetta sem lög,
og skyldu greiðslur lifeyris og
annarra bóta samkvæmt lögum,
hefjast 1. janúar 1947.
Samkvæmt lögum var starf-
semi tryggingana tviþætt:
Heilsugæzla og alþýðutrygg-
ing.
Hlutverk heilsugæzlunnar var
að vinna að þvi, að koma i veg
fyrir sjúkdóma og draga úr af-
leiðingum þeirra, skyldi unnið
að þvi að koma á fót sem full-
komnastri heilsuverndarstarf-
semi um land allt og lækningar-
stöðvum með nauðsynlegum
tækjum til rannsóknar og
læknisaðgerða, þar sem þörfin
væri mest, auk sjúkrahúsa eða i
sambandi við þau. Trygging-
amar greiða að fullu alla nauð-
synlega sjúkrahúsvist og
læknishjálp, lyf umbúðir og
fleira á sjúkrahúsum. Utan
sjúkrahúsa greiðist læknishjálp
sérfræðinga og almennra lækn-
ingar að 3/4 hlutum, lifsnauð-
synleg lyf að fullu og önnur
nauðsynleg lyf að hálfu.
Alþýðutryggingarnar flokkast
þannig:
1) Ellilifeyrir, 2) örorkulifeyrir,
3) Barnalifeyrir, 4) Fjölskyldu-
bætur, 5) Mæðra- og ekknabæt-
ur 6) Dagpeningar tvennskonar,
slysadagpeningar og sjúkra-
peningar.
Af þessu má sjá að örygg'i
landsmanna jókst með tilkomu
tryggingalaganna. Þó hverjum
einasta lið i tryggingalöggjöf-
inni væri fagnað, held ég aö elli-
lifeyririnn hafi verið kærkomn-
astur.
1 mörgum tilvikum þreytt og
aldrað fólk, er lokið hafði sinu
dagsverki ihorninu sinu, sá ekki
fram á neitt, sá aldrei eyri
nema þegar einhver góðhjart-
aður rétti þvi eitthvað litilræði,
nú skyldi þetta fólk fá vissa
greiöslu. Ellilifeyririnn var
krónur 1200.- á ári i Reykjavik
og öðrum kaupstöðum með yfir
2000 ibúa en kr. 900.- annars-
staðar á landinu, hvort tveggja
auk verðlagsuppbótar. Miðað
við visitölu 285 stig varð lifeyr-
irinn þvikrónur 3.420.- á 1. verð-
lagssvæði og krónur 2565 á 2.
verðlagssvæði.
1 dag er eitt verðlagssvæði yf-
ir allt landið og nú við siöustu
greiðslu voru ellilaun til ein-
staklinga 20.319. á mánuði, en til
hjóna kr. 36.574.
Vistmaður á elliheimili fær til
eigin afnota kr. 4000, á mánuði,
enannar styrkur gengur til elli-
heimilisins. Rétt til lifeyris eiga
allir, sem náð hafa 67 ára aldri.
Hér hefi ég tekiö nokkrar
glefsur úr grein eftir Harald
Guðmundsson er hann nefnir
Alþýðuflokkurinn og almanna-
tryggingarnar. Ellilifeyririnn,
þó ekki væri hann stór, var samt
sem áður mikil lyftistöng fyrir
aldraða.
Ég man t.d. eftir henni ömmu
minni, þegar hún fékk fyrstu
krónurnar, að mig minnir I bláu
umslagi. Hún sat og horföi á
þessar fáu krónur, ég held hálf
feimin, en sagði svo: Að hugsa
sér að láta rétta sér þetta upp i
hendurnar án þess að hafa unnið
fyrir þvi. En hún var vön þvi frá
blautu barnsbeini að þurfa að
vinna fyrir hverjum eyri.
Þá var ellilifeyririnn, og er i
dag, engan veginn nægur til
framfærslu, en þó mikil hjálp.
Flest þetta aldraða fólk var
hjá sinum nánustu i mörgum til-
vikum við mjög erfið skilyrði
t.d. þröngan húsakost og barna-
mergð og sjálft lasburða. Af
þessu sköpuðust vissir erfiðleik-
ar.
28. september 1930 var elli-
heimilið Grund i Reykjavik
vigt, hefur það heimili ekki get-
að tekið nema smábrot af þvi
fólki sem nauðsynlega þurfti
elliheimilisvist, en þar á ég við
að fólk sem voru algjörir ein-
stæðingar og i mörgum tilvikum
gátu ekki séð um sig sjálfir.
Elliheimili hafa risið og eru að
risa, viða um land. A Akureyri
eru tvö elliheimilið i Skjaldar-
vik. Fyrir elliheimili Akureyrar
hefur kvenfélagið Framtiðin
þar á staðnum, unnið i a.m.k. 20
ár.
Fjáröflunarleiðir hafa verið
með ýmsu móti, svo sem kaffi-
sölu, tizkusýningum, bösurum
og merkjasölu. Meira að segja
voru félagskonur svo bjartsýnar
og fullar áhuga, að eitt vorið var
fengin jarðarskiki til aðsetja
niður kartöflur, unnu konur
þetta allt sjálfar. Sumarið var
gott og sprettan með fádæmum
góð, sömuleiðis dafnaði arfinn
vel og mikil vinna lá i þvi um
sumarið að reyta garðinn.
Uppskera varð ágæt og hugðu
konur gott til gróðans, en þegar
Framtiðarkartöflurnar komu á
markaðinn var svo mikið fram-
boð á vörunni að kartöflur féllu
mjög i verði. Eftir þetta hafa
Framtiðarkonur ekki stundað
kartöflurækt.
Elliheimili Akureyrar var svo
vigtá 100 ára afmæli Akureyrar-
bæjar 29. ágúst 1962, og færðu þá
Framtiðarkonur heimilinu 1
milljón að gjöf sem var töluverö
upphæð þá. Siðan hafa veriö
byggðar tvær álmur við húsið,
rúmar það nú um 90 vistmenn
og fullnægir það hvergi eftir-
spurn og er langur biðlisti.
Elliheimilið i Skjaldarvfk er
staðsett utan viö bæinn á falleg-
um stað niður við sjóinn.
Það heimili stofnaði Stefán
Jónsson, sem lengi var klæö-
skeri á Akureyri. Upphaf þessa
heimilis var það, aö Stefán
keypti jörðina Skjaldarvik og
fyrstu vistmenn þar voru öldruð
móðir hans ásamt annarri gam-
alli konu. Stefán flutti klæð-
skeraverkstæðið út i Skjaldar-
vik og rak það þar um árabil,
jafnframt stækkaði hann heim-
ilið og vistmönnum fjölgaði. Má
segja að hann væri allt i senn
forstöðumaður, læknir og
hjúkrunarkona. Elliheimilið var
svo vigt um 1940.
Þetta heimili rak Stefán á
meðan kraftar hans entust, en
þá gaf hann Akureyrarbæ elli-
heimilið, ásamt6rúmum og öll-
um aðbúnaði. Þá má ekki láta
hjá liða að minnast á Dvalar-
heimili aldraðra sjómanna i
Reykjavik og elliheimili i Hafn-
arfirði, þær myndarlegu stofn-
anir.
Ekki eru allir á eitt sáttir um
ágæti elliheimila, og vist er um
það að margur einstaklingurinn
stigur sin þyngstu spor i þessu
lifi, inn um dyrnar á þvi elli-
heimili er á að hýsa hann það
sem eftir er af jarðvistuninni.
Vitaskuld hefur hver einstak-
lingur sinar tilfinningar og er
ekki með öllu sársaukalaust að
rifa sig upp frá gömlum heim-
kynnum. jafnvel frá barnaböm-
unum, en samband þessara ætt-
liða er oft á tiðum allt að þvi enn
innilegra en nokkurn tima sam-
band barns við foreldra, enda
kunna börnin vel að meta frá-
sögn og alúð ömmu og afa eða
langömmu og langafa.
Ég vil skjóta þvi inn, hér til
gamans, að unga fólkið segir i
dag, að það sé tilgangslaust að
biðja ömmu um að gæta barn-
anna kvöldstund, hún er nefni-
lega svo upptekin annað hvort
úti að skemmta sér eða þá i fé-
lagsmálum. Hinsvegar sé það
möguleiki að langamma hafi
tima.
1 mörgum tilvikum skapar
það barninu öryggi aö vita af
henni ömmu heima t.d. þegar
komið er heim úr skólanum og
hún amma hefurtilbúið eitthvað
gott i svanginn vegna þess að
mamma er komin út á vinnu-
markaðinn og kemur ekki heim
fyrr en i kvöld.
Mérer nær að halda, aöþaö sé
eitt augnablik i lifi skólabarns-
ins eöa unglingsins sem þvi er
nauðsynlegt. Það er að einhver
sé heima þegar komið er heim
eftir siðustu kennslustund.
Aldrei er hungrið eins sárt
eins og einmitt þá. Stöðvast
ungmennið ekki heima, yfir t.d.
kakóbolla og brauðsneið, i stað
þess að koma að tómri ibúðinni,
öllu köldu. Er þá ekki i mörgum
tilvikum töskunni hent inn og
hlaupið út i næstu sjoppu til að
kaupa kók. tltiveran veröur oft
lengri en upphaflega var áætl-
að.
Væri gaman, að skólar gerðu
úttekt á þvi hvort einhver mun-
ur er á þeim börnum, i skóla,
þar sem einhver er á heimilinu
til þess að hlúa að og þeim börn-
um sem ganga með lykilinn i
bandi um hálsinn.
Annars eru nú æ háværari
raddir um það að elliheimili
sem slik eða eins og þau eru
rekin i dag, séu orðin úrelt.