Alþýðublaðið - 20.03.1977, Qupperneq 2

2 STJÖRNMAL/ LISTIR/MENNING
Sunnudaqur 20. marz 1977
•II
ýðu-
öíö
alþýöu-
Ctgefa.idi: Alþýftuflokkurinn.
Riksiur: Reykjaprent hf. Ritstjóri og ábyrgftarmaftur: Arni Gunnarsson. Fréttastjóri: Bjarni Sigtryggsson.
Aftsetur ritstjórnar er i Siftumúla 11, simi 81866. Auglýsingadeiid, Alþýftuhúsinu Hverfisgötu 10 — simi 14906.
Askriftarsími 11900. Prentun: Blaftaprent h.f. Askriftarverft: 1100 krónur á mánuði og 60 krónur i lausasölu.
Iðnaðurinn og Fríverzlunarsamtökin
Því miður er það orðið
býsna mikið á reiki, hvað
við er átt, þegar talað er
um hægri-stefnu og
vinstri stefnu í stjórn-
málum. Hins vegar ætti
ekki að vera á því vafi,
hvað sé framfarastefna
og hvað afturhalds-
stefna. Það horfir til
framfara, ef gerðar eru
ráðstafanir, sem efla
þjóðarhag og gera þjóð-
félagið réttlátara og
betra en það var. Þeir,
sem slíkt styðja eru
f ramf arasinnaðir. Ef
menn vilja halda í það,
sem er, þótt það sé óhag-
kvæmt eða ranglátt, hvað
þá ef menn vilja breyta
því til hins verra, er það
afturhald. Þeir, sem
berjast fyrir slíku, eru
afturhaldsmenn.
Flestir, sem fást við
stjórnmál eða hafa áhuga
á þeim, telja sig eflaust
f ramfarasinnaða.
Enginn vill láta kalla sig
afturhaldsmann. En það
eru ekki orðin, sem menn
nota um sjálfa sig og
skoðanir sínar, sem máli
skipta, heldur verkin,
stef nan, sem menn fylgja
og berjast fyrir í reynd.
Eitt þeirra stórmála,
sem taka þurfti afstöðu
til fyrir nokkrum árum
og tvímælalaust skar úr
um það, hvort menn og
flokkar væru framfara-
sinnaðir eða afturhalds-
samir, var spurningin um
aðild Islands að
Fríverzlunarsamtökum
Evrópu, EFTA. Málið var
rætt árum saman, og um
það urðu mjög hörð átök,
Alþýðubandalag. Höfuð-
rökin fyrir aðild voru
þau, að hún myndi til
frambúðar tryggja
íslendingum markaði
fyrir sjávarafurðir og
iðnaðarvörur og bæta
stöðu þeirra á þessum
mörkuðum, sem ella
bæði innan þings og utan.
Hér var um mikilvæga
hagsmuni að tefla,
spurningu um grund-
vallaratriði í stefnu
íslendinga í efnahags-
málum. Fylgjandi aðild-
inni voru þáverandi
stjórnarflokkar, Alþýðu-
flokkur og Sjálfstæðis-
flokkur, en andvigir
henni þeir flokkar, sem
voru í stjórnarandstöðu,
Framsóknarf lokkur og
kynnu að vera í hættu,
auk þess sem hún stuðlaði
að frjálsari viðskipta-
háttum í utanríkis-
verzluninni, en það væri
til hagsbóta, enda stefna
allra helztu viðskipta-
þjóða (slendinga. Höfuð-
rökin gegn aðild voru
þau, að hún tengdi
íslendinga óeðlilegum og
vafasömum böndum við
erlendar þjóðir, stofnaði
jafnvel efnahagssjálf-
stæði þjóðarinnar í hættu,
en þó einkum, að íslenzk-
ur iðnaður mundi verða
fyrir óbætanlegu tjóni.
Haustið 1969 samþykkti
Alþingi, að ísland skyldi
gerast aðili að
Fríverzlunarsamtökun-
um eftir harðar deildur,
og aðildarsamningurinn
tók síðan gildi 1. marz
1970. Síðan eru liðin sex
ár. Reynsla þessara ára
er auðvitað réttur dómur
um það, hvorir voru
framfarasinnar og hvorir
afturhaldsmenn, þeir,
sem voru fylgjandi aðild-
inni, eða hinir, sem voru
henni andvígir.
Eins og áður segir, var
framtíð iðnaðarins eitt
aðaldeiluefnið í sam-
bandi við aðildina. Nú ný-
lega hefur Þjóðhags-
stofnunin gefið út merki-
legt rit um hag iðnaðar-
ins og aðiid íslands að
Fríverzlunarsamtökun-
um og viðskiptasamning-
inn, sem gerður var við
Ef nahagsbandalagið í
framhaldiaf honum. Þar
er lýst þróun iðnaðarins,
sem er einn mikilvægast
atvinnuvegur fslendinga,
siðan island gerðist aðili
að Fríverzlunarsamtök-
unum. Iðnaðarfram-
leiðslan hefur aukizt að
jafnaði um 8 1/2% á ári,
en um 6 1/2%, ef álfram-
leiðsla er frátalin.
Þjóðarframleiðslan hef-
ur á sama tíma aukizt um
4 1/2% á ári, svo að
iðnaðarframleiðslan,
sem andstæðingar aðild-
arinnar að Fríverzlunar-
samtökunum spáðu, að
dragast mundi stórlega
saman, hefur aukizt
meira en þjóðarfram-
leiðslan í heild. Atvinna í
iðnaði hefur haldizt nokk-
urn veginn í hendur við
mannfjölgun á vinnu-
markaðnum. Framleiðni
í vöruiðnaði hefur aukizt
um 4% á ári. Fyrirtækj-
um, sem þurft hafa að
keppa við erlend fyrir-
tæki á innlendum mark-
aði, hefur ekki fækkað.
Afkoma iðnfyrirtækja
hefur verið jöfn og góð,
og ekki lakari en á árun-
um áður en til aðildar-
innar að Fríverzlunar-
samtökunum kom.
Framleiðslan fyrir inn-
lendan markað hefur því
ekki orðið fyrir því tjóni,
sem spáð var, en skilyrði
útf lutningsiðnaðar hafa
batnað, að ekki sé talað
um það hagræði, sem
sjávarútvegurinn hefur
haft af aðildinni að
Fríverzlunarsamtökun-
um.
Reynslan hefur því
fellt dóm sinn um það,
hvaða sjónarmið voru
framfarasinnuð og hver
afturhaldssinnuð, þegar
deilt var um aðildina að
Fríverzlunarsamtökun-
um. Sagan mun geyma
staðreyndirnar um það,
hverjir voru framfara-
menn og hverjir aftur-
haldsmenn í þessu stór-
máli.
GÞG
AÐ HAFA MYNDAKVÖLD
Höfundur „Straumrofs” Halldór Laxness
Þaö hefur stundum veriö kall-
aö á mig aö sitja hús meö öörum
og hafa myndakvöld^ Þetta er
oröinn algengur ósiöur aö
þröngva manni aö góna af miklu
afli á myndir sem eru kannski
engum til gleöi nema þeim sem
tóku og ef þaö eru hjón sem
bjóöa, rekur oft i stanz að sýna
myndirnar þvi ósamkomulag er
um höfundinn. Ef svo skyldi
fara að ein og ein mynd skellur
á rammatjald og er óvenju
skörp af góöu myndlægi er allt
umsvifalaust i háaloft, þessa
tók ég! HA!
Mér fannst ég vera á einskon-
ar myndakvöldi sl. miðvikudag,
nema myndin var i leikritsformi
og ekki siöan i fyrra. Leikfélag
Reykjavikur haföi einhvernveg-
in rótað upp á yfirborö leikriti
sem sýnt var fimm sinnum eöa
svo fyrir 40 árum og kanski
þrem betur, Straumrofi eftir
Halldór Laxness. Hann haföi
veriö að skrifa um hann Bjart i
Sumarhúsum en skroppið i aðra
stofu aö skrifa snöggvast leikrit
fyrir sitt fólk. Nánast eins og
fara úr sokkunum svo maöur
geti hreyft tærnar frjálsiega.
A öllum þeim tima sem er lið-
inn, þykist skáldiö hafa gleymt
leikritinu. Sliku straumrofi i
þankagangi trúir maður bágt.
Til allrar lukku hefur aðeins
rykið veriö burstaö af, aö vlsu
skipt um ramma og svo er ekk-
ert breytt frá fyrri frumsýn-
ingu nema leikarar, aðstand-
endur baktjalds og leikstýra
(afsakiö) og viöhorfin úr saln-
um. Viö búum jú I veröld sem er
langtá leiöinni aö týna hissunni.
Ariö 1934 um vetur varö fólk I
Iðnó alveg gáttaö, en öll gagn-
rýni sem var hörð, fór meö ann-
ari lest en skáldiö, þaö fór aftur
i sokkana aö halda áfram meö
innréttingu Sumarhúsa-Bjarts,
og gleymdi að koma heim aö sjá
sitt fyrsta leikhúsverk.
Jónas Jónasson skrifar
ÚR LEIKHÚSINU
Nú, áriö 1977, þegar allflestir
heföu fyrirgefiö honum slika
gleymsku, aldurs hans vegna,
mundi hann aö mæta.
Brynja Benediktsdóttir setur
leikarana I skemmtilegt mót ár-
geröar 1934 og maður spyr sig,
var veröldin svona mikiö geö-
veik? Heimili Kaldanfjölskyld-
unnar er skrautleg gröf, þar
sem allt stendur nánast kyrrt,
ástin er meö gyllingu, tilfinn-
ingar allar undir yfirboröi, sem
er slétt og fágað, hver hreyfing
ákveðin fyrirfram, maöur sat
ekki eins 1 sófa áriö 1934 og maö-
ur situr i dag. Maöur hreyföi sig
i klissju. Las ljóðabækur svo
samræöur yröu ekki einlægar,
og þegar allt var i óvissu lék
maöur tunglskinssónötuna á
hvitt planó. Loftur Kaldan er
leikinn af Jóni Sigurbjörnssyni,
og i góöu gerfi. Manni fannst
eins og búiö væri aö éta innanúr
honum. Eftir var skurniö, brot-
hætt og veikt.
Margrét Helga Jóhannsdóttir
leikur Gæu Kaldan, móöurina
meö stórum staf. Gæa er til-
fingasvelt kona, sjálfsagt galin
eins og nú er svo algengt. Hún er
lika skurn, nema þaö eru i þvi
skurni, leifar af manneskju
meö ótemjandi tilfinningar,
þrár sinar i geymd, dýr i mörk-
inni, hættulegur nætursvali
þyrstum mannbjána sem, þegar
hann kikir úr sinu skurni, sléttu
og pússuöu, álpast I náttból
kvendýrsins.
Arnar Jónsson leikur sem
gestur LR og var gleöilegt aö
sjá þennan góöa leikara hér
sunnan fjalla aftur. Féll vel I
ramma Dags Vestan.
Ragnheiftur Steindórsdóttirer
elskuleg leikkona. Ég er ekki
viss um að hún hafi notið sin
sem Alda Kaldan, dóttirin sem
er skuggi móöur sinnar, tilfinn-
ingalegur öreigi vegna um-
stangs móöurskipsins, sem
viröist hata þetta afkvæmi sitt,
af þvi kanski aö hún fékk ekki aö
vera ung til eilifðar, gyllingar-
blóm I vasa Lofts, fórnarlamb
hjónabandsins kanski? Eöa
bara Portkona I eöli?
Hjaiti Rögnvaidsson var
ágætur I Má Yraan, unnusta no.
1, sem er á þeim slæma aldrei
aö veröa bullandi ástfanginn af
sér eldri konu. Svo lék Asa
Helga Ragnarsdóttir þjónust-
una á heimilinu. Liklegast hvarf
þessi vinsæla og f jölmenna stétt
þessa tima, leystist einhvern-
vegin upp i ástandinu sem byrj-
aði hér 10. mai aö morgni 1940.
Allir leikendur eru trúir
gömlu myndinni, leikmáti sann-
ur og þó skemmtilega laus viö
ýkjufas.
Steinþór Sigurftsson var sjálf-
um sér samkvæmur, leikmynd
hans ný og fersk i anda liðins
tima. Jafnvel var eins og maöur
heföi einhverntima verið gestur
á svona heimili, og kanski étiö
silung i svona veiöihúsi, aö visu
misst af öllu gamninu og ekki
þurft aö þurrka upp blóö.
Pétur Péturssonfór meö hlut-
verk þuls i útvarpinu áriö 1934
og er eini leikandinn sem fer nú
meö sama hlutverk. Nokkrir
menn léku skugga á gluggum.
Svo var þetta myndakvöld á
enda. Kanski spuröu gestir
skáldsins, hvort þaö heföi ekki
veriö allt eins gott aö hann heföi
ekki munað eftir þessu meir.
Auövitaö hafa svo sumir gaman
af aö finna nú i verkinu, sann-
leikann. Verkiö er einfalt og
sannleikur i sjálfu sér. Ég var
feginn aö ég kom. Mér finnst
nokkuö seint aö vera aö gagn-
rýna þetta verk og höfund þess.
Hann hefur löngum farið sinu
fram og er nú aftur kominn á
þann aldur aö gera hvort sem er
ekki þaö sem til er ætlast.
Þaö var hlýja I lófataki gesta
þegar skáldiö kom aö hneigja
sig fyrir sinu fólki. Hann geröi
þaö af einlægni. Er hann þó van-
ari þvi aö sjálf veröldin hneigi
sig fyrir honum.
17. mars 1977
Jónas Jónasson