Alþýðublaðið - 07.10.1977, Page 2

Föstudagur 7. október 1977 Ma^M1
2
Gunnar J. Friðriksson:
Það hefur háð viðleitni við að
gera mönnum grein fyrir mikil-
vægi iðnaðar á Islandi, að
almennt freistast menn til þess
að lfta á hugtakið iðnaður sem
álíka heilsteypt og hugtakið
landbúnaður eða sjávarútveg-
ur. Allir vita hvað átt er við
þegar talað er um landbúnað,
þaðer búið og bóndinn. Sama er
að segja um sjávarútveg, það er
fiskiskipið og sjómaðurinn. Aö
vísu gætir þess nokkuð að
sjávarvöruiðnaðurinn þ.e.a.s.
vinnsla sjávarafla i landi svo
sem frystihús, fiskimjölsverk-
smiðjuro.s.frv. sé flokkað undir
sjávarútveg, sem stafar af þvi
aðsömu aðilar fást oft við hvort-
tveggja og ekki hefur myndast
þar sú verkaskipting sem þekk-
istmeðöðrum þjóðum. Það sem
i daglegu tali er átt við með iðn-
aðeraftur á móti svo geysilega
viðtækt að nær ómögulegt er að
draga upp heillega mynd af iðn-
aði. 1 höfuðdráttum má segja að
iðnaðurinn skiptist í þrennt,
þ.e.a.s. byggingariðnað,
framleiðsluiðnað og þjónustu-
iðnað. Hver þessara .greina
skiptist siðan i óteljandi undir-
flokka, og kynni af einum þeirra
segir okkur litið um aðra þætti
iðnaðar. A Islandi munu vera
starfandi rúmlega 100 frystihús
og skoði maður eitt þeirra hefur
maður öðlast nokkuð glögga
hugmynd um hverskonar starf-
semi fer fram i öllum hinum
frystihúsunum.
í Reykjavik einni munu vera
starfandi um 200 fyrirtæki i
framleiðsluiðnaði og við þau um
4 þús. manns sem framleiða
sælgæti, fatnað, húsgögn, um-
búðir, veiðarfæri, hreinlætis-
vörur, málningu, kex, smjörliki,
raftæki, vélar og ótal margt
fleira. Til þess að fá viðhlitandi
yfirlit yfir iðnaðarstarfsemi i
landinu, þyrfti þvi að
heimsækja gifurlegan fjölda
fyrirtækja og myndi það taka
langan tima. En það sem er
sameiginlegt með allri þessari
starfsemi er að fyrirtækin
breyta innlendum eða erlendum
hráefnum i nytsama eða ónyt-
sama og verðmætari hluti æta
eða óæta.
Aður en ég held lengra langar
mig að fara örfáum orðum um
upphaf iðnaðar á tslandi.Aland-
námsöld stóð iðnaður á Islandi
jafnfætis iðnaði i nágrannalönd-
unum og þá fyrst og fremst i
Noregi. Landnámsmenn fluttu
með sér þá þekkingu sem þar
var fyrir hendi. Það voru notað-
ar sömu aðferðir við fram-
leiðslu á járni úr mýrarauða,
(en það var ekki fyrr en á tólftu
öld að Sviar fóru að vinna
málmgrýti úr jöröu).
Framan af öldum voru
Islendingar sjálfum sér nógir
um járn, en járnið var og er
undirstaða alls iðnaðar. A
hverjum bæ var smiðja og þar
smiðuð þau verkfæri og vopn
sem þurfti til veiða og fram-
leiðslu á bæjum. Siðan hnignaði
þessu öllu og samfara þvi fór
hagur þjóðarinnar versnandi.
Nokkrar tilraunir voru gerðar
fyrrá timum til þess að koma á
verksmiðjuiðnaði á Islandi, svo
sem saltvinnslu á Reykjanesi og
við Djúp, og brennisteinsvinnslu
við Mývatn og Krýsuvik, en
merkilegastar eru að sjálfsögðu
þær tilraunir er gerðar voru ein-
mitt hér i Reykjavik, og lögðu
grundvöll að þessari borg
þ.e.a.s. Innréttingarnar sem
kenndar eru við Skúla Magnús-
son, landfógeta. Þar voru ofnir
dúkar og unnin klæði ýmiskon-
ar, sútuð skinn, snúin reipi og
kaðlar, en dönsku einokunar-
kaupmennirnir náðu tökum á
þessari stofnun og sáu til þess,
að þessi tilraun fór út um þúfur.
Það er svo ekki fyrr en um
siðustu aldamót og ekki að
neinu marki fyrr en eftir heims-
styrjöldina 1914—1918 að iðnað-
ur fer að þróast hér á ný. Lágu
ýmsar ástæður til þess hve
tslendingar voru seinni til en
aðrar nærliggjandi þjóðir, og
má þar helst nefna vantrú ráöa-
manna, minnimáttarkennd
aldrei bætur. Ég vil I þessu
sambandi sérstaklega nefna
véla- og málmiðnaðinn. Sá iðn-
aður er forsenda annars iðnaðar
og er það þvi stór tjón fyrir iðn-
þróun i landinu hvernig að þess-
ari iðngrein hefur verið búið.
Það hefur verið samhljóma á-
lit þeirra fjölmörgu ráðamanna
i þjóðfélaginu sem látið hafa til
sin heyra á þessu iðnkynningar-
ári að iðnaður sé tslendingum
nauðsynlegur og hann beri að
efla. Þess vegna er eðlilegt að
þeir sem við iðnaðarframleiðslu
fást og þeir sem við hann vinna
spyrji.
Hvers vegna er iðnaðurinn
látin greiða tvisvar sinnum
meira aðstöðugjald en fiskiðn-
aðurinn? Hvers vegna er iðnað-
urinn látin greiða launaskatten
ekki útgerð og landbúnaður?
Hvers vegna er smásöluverð
á rafmagni til iðnaðar mun
hærra en samsvarandi verð I
nærliggjandi löndum? Hvers
vegna er mun minna f jármagni
veitt til þjónustustofnana iðnað-
arins en annarra þjónustustofn-
ana atvinnuveganna? Hvers
vegna er aðgangur iðnaðar að
lánsfé ekki sá sami og sjávarút-
vegs og landbúnaðar? Hvers
vegna fær útflutningsiðnaður
ekki endurgreiddan uppsafn-
aðan söluskatt til jafnvægis við
erlenda keppinauta? Og áfram
mætti spyrja. Óneitanlega hefur
margt verið gert, og nú siðast
jöfnun vaxtakjara atvinnuveg-
anna. En vegna þess, hve efna-
hagsþróunin i landinu hefur
verið atvinnuvegunum óhag-
stæð er skjótra aðgerða þörf.
Sem dæmi vil ég nefna að út-
lánageta Iðnlánasjóðs er aðeins
1/4 af eftirspurn. Ef borin eru
saman lán úr sjóðnum undan-
farin 6árog byggingarvlsitala á
sama timabili, þá sést að á föstu
verðlagi fóru útlán minnkandi
frá árinu 1970—1976 en það ár
náðu þau sama verðgildi og
1970.
Sú ályktun sem gerð var á
ráðstefnu sambands isl. sveit-
arfélaga um nauðsyn á bygg-
ingulðngarða, er þýðingarmikil
til þess að leysa vanda smáiðn-
aðarins og munu þau jafnframt
auðvelda lausn stærri verkefna.
A þeirri ráðstefnu bar nokkuð á
góma samkeppni milli sveitar-
félaga um að laða til sin iðnað. 1
viðræðum við ráðamenn i
Reykjavikhef ég orðið þess var,
að þeir teldu ekki rétt að slaka á
kröfum um gatnagerðargjöld á
iðnaðarlóðum þar sem það
þýddi óeðlilega samkeppni við
önnur sveitarfélög. I þvl sam-
bandi vil ég benda borgar- og
sveitarstjórnarmönnum á, að
hvað framleiðsluiðnað snertir
á stendur samkeppnin ekki milli
þeirra, heldur við félaga þeirra
innan EFTA og EBE.
Það fer ekki milli mála, að
riki, borg og sveitarfélög ráða
mestu um aðstöðu og vaxtar-
skilyrði iðnaðar.
Við opinberar aðgeröir verður
að taka tillit til þeirra erfiðleika
sem verðbólgan hefur valdið og
veldur iðnaðinum, þar verður
að taka tillit til þess við skatt-
lagningu, við lánafyrirgreiðslu
og með þvi að fá framlengingu
aðlögunar að EFTA.
Það er útilokað að fyrirtæki
sem búa við þá verðbólgu sem
við höfum þurft að búa við und-
anfarin ár geti til lengdar keppt
Framhald á bls. 8
þjóðarinnar og svo að sjálfsögðu
fátæktin.
Mig langar hér að nefna eitt
dæmi um vantrú ráðamanna á
iðnaði á tslandi.
1907 voru starfandi hér á landi
þrjár vindlaverksmiðjur, tvær
voru hér I Reykjavik og störfuðu
svo ágætur maður sem Hannes
Hafstein var; „Vindlagjörð er
alsendis óeðlilegur atvinnuveg-
ur fyrir tslendinga”. Þess er
rétt að geta að ekki létu Danir
eða Hollendingar slikt á sig fá
þó þar yxi ekki tóbak og
framleiða enn i dag hina
ágætustu vindla.
Frumvarpið var svo
samþykkt á Alþingi og leiddi
það til þess, að verksmiðjurnar
lögðust niður og voru þó eitt af
fáum atvinnutækifærum sem
konur höfðu þá á tslandi.
Þessi vantrú á islenskum
iðnaði er nú óðum að hverfa, og
nú munu starfa við iðnað á
tslandi um 30 þúsund manns og
er fiskiðnaðurinn þá ekki með-
talinn.
En hvers vegna iðnað*
Hvernig væri umhorfs ef
sjávarútvegur og landbúnaður
ættu einir að standa undir þeirri
miklu yfirbyggingu sem vel-
ferðarþjóðfélag okkar er i dag
svo ekki sé talað um ef sinna
ætti þó ekki væri nema brot af
þeim kröfum sem gerðar eru til
aukinnar þjónustu hins opin-
sjávarútvegur né landbúnaður
muniþurfa á auknu vinnuafli að
halda I náinni framtíð meðal
annars vegna aukinnar
framleiðni i og takmörkunar
hráefna. Einnig mun með
vaxandi framleiðni i þeim iðn-
aði sem fyrir er, geta orðið um
fækkun starfsfólks þar að ræða.
Ef búið er að slá þvi föstu, að
við viljum og þurfum að hafa
iðnað I landinu þá verðum við að
sjálfsögðu að gera okkur grein
„Med áframhaldandi
odaverdbolgu er úti-
lokað að byggja upp
traustan iðnað”
þar um 80 stúlkur og ein á
Akureyri og störfuðu þar um 30
stúlkur.
Rikissjóður taldi sig verða af
tolltekjum vegna þessarar
starfsemi, og lagði því fram
frumvarp á Alþingi um hækkun
tolla á óunnu tóbaki. Þegar svo
bent var á það við umræður um
málið á Alþingi að samþykkt
þessi gæti orðið til þess að þessi
starfsemi leggðist niður, sagði
bera af ýmsum hópum I
þjóðfélaginu. Það er þvi
augljóst að renna verður fleiri
stoðum undir efnahagslíf
þjóðarinnar. önnur ástæðan er
að sjálfsögðu sú, að með aukn-
um fólksfjölda eru ekki fyrir
hendi atvinnutækifæri handa
þeim mikla fjölda ungs fólks
sem árlega bætist á vinnumark-
aðinn. Það er nær samhljóða
álit hagspekinga að hvorki
fyrir þvi hvernig jarðvegur er
fyrir iðnað á tslandi. Hvort
þannig sé búið að þessum at-
vinnuvegi að likur séu til þess að
sú iðnaðarstarfsemi sem fyrir
er nái að þroskast og að það nýtt
sem kann að finnast hafi mögu-
leika til þess að vaxa upp og ná
þroska. Það hefur verið gert
stórátak og miklar fórnir verið
færðar til þess að efla landbún-
að á tslandi, einnig hafa verið
gerð stórátök af opinberri hálfu
til þess að efla útgerð á tslandi,
fyrst og fremst með þvi að
auðvelda kaup á framleiðslu-
tækjum svo sem fiskiskipum,
með hafnargerð og annarri
þjónustu. Þó hefur ekki verið
lagt sama kapp á uppbyggingu
fiskiðnaðarins og er það I sjálfu
sér lítt skiljanlegt. En hvað
almennan iðnað snertir sem
flestir eru sammála um að beri
að efla og byggja upp, hefur að
visu jafnt og þétt þokast I rétta
átt en þó er enn langt I land að
viðunandi sé búið að þessum
yngsta og þó fjölmennasta og
stærsta atvinnuvegi þjóðarinn-
ar. t áraraðir bjó iðnaðurinn við
ströngustu höft og hömlur á öll-
um sinum athöfnum. Hann varð
að sætta sig við skömmtun á
hráefnum og ennþá strangari
skömmtun á vélum. Af opin-
berri hálfu var almennt litið svo
á að ekkert þyrfti fyrir iðnaðinn
að gera vegna þess að hann nyti
svo mikillar tollverndar sem
vegna tekjuþarfa rikissjóðs
höfðu verið lagðar á innfluttar
iðnaðarvörur. Það er ekki fyrr
en i byrjun síðasta áratugs
þ.e.a.s. þegar viðreisnarstjórn-
in komst til valda, að eitthvað
rofar til I þessum málum, þá
var innflutningur véla og hrá-
efna gefin frjáls en áfram var
iðnaður látinn gjalda þeirrar
tollverndar sem enn hafði með
minni fyrirgreiðslu I fjármálum
og ströngum verðlagshöftum
sem héldu mörgum greinum
iðnaðarins i algerri spenni-
treyju,og staðið hafasamfleytti
yfir 30 ár.
Nokkrar greinar iðnaðarins
voru teknar sliku kverkataki, að
þær hafa ekki náð eðlilegum
þroska og biða þess seint eða