Alþýðublaðið - 14.11.1978, Page 2

Þriðjudagur 14. nóvember 1978
Þriðjudagur 14. nóvember 1978
alþýdu
blaöiö
Útg. Alþýöuflokkurinn.
Ritstjóri og ábm. Arni Gunn-
arsson. Aösetur ritstjórnar er
I Siöumúla 11, simi 81866.
Prentun Blaöaprent h.f.
Askriftaverö 2200 krónur á
mánuöi og 110 krónur i lausa-
sölu.
Þrótt-
mikið
þing
Þritugasta og áttunda
flokksþingi Alþýöuflokksins
lauk aöfaranótt mánudags.
Þingiö bar ljósan vott um
þróttmikiö starf flokksins i
kjölfar glæsilegra sigra i
tvennum kosningum á siöast-
liönusumrL Þritugasta og átt-
unda f lokksþingiö var hiö fjöl-
mennasta i sögu flokksins og
bar þess glöggt vitni hve
margir nýir liösmenn einkum
úr rööum yngra fólksins hafa
nú bæzt i hópinn.
t ályktun flokksþingsins er
lýst þakklæti til þeirra tæp-
lega 30 þúsund kjósenda sem
studdu flokkinn I byggöa og
þingkosningunum. Flokks-
þingiö lýsti þeim eindregna á-
setningi aö starfa áfram i
þeim anda, sem kosningabar-
áttan var háö og berjast á öll-
um sviöum fyrir þeim þjóö-
félagsumbótum, sem Alþýu-
flokkurinn hefur iagt áherzlu
á.
Þá benti flokksþingiö á, aö i
samstarfsyf irlýsíngu stjórnar-
flokkanna séu f jölmörg af bar-
áttumönnum jafnaöarmanna
og nú velti ailt á því hversu
takist um framkvæmd þeirra.
Þá lagöi þrítugasta og áttunda
flokksþing Alþýöufiokksins
megináherzlu á, aö rikis-
stjórnin notfæri sér þá mögu-
leika, sem hún hafi, á nánu
samstarfi viö samtök laun-
þega, — kjarasáttmáia, — til
aö ná verulegum árangri i
baráttunni gegn óöaveröbólg-
unni, en jafnframt veröi aö
tryggja kaupmátt almennra
launþega. Greiöa beri niöur
skuldir viö Seölabanka,
endurskipuleggja fjár-
festingarmál, beita raunvöxt-
um og almennu aöhaldi i öll-
um rekstri hins opinbera jafnt
sem umsvifum annarra aöila.
Segir iálytkun þingsins aöslfk
stefna sé nú þjóöarnauðsyn,
en veröi vart framkvæmd án
þe ss aö allmikiar fórnir veröi
lagðar á einstaklinga og fyrir-
tæki. Bent er á aö afla veröi
rikissjóöi nauösynlegra tekna,-
en hinsvegar lýsi Alþýöuflokk-
urinn fullkominni andstööu viö
þaö ákvæöi fjárlagafrum-
varpsins, sem hækkar hlut-
faUslega tekjuskatta á al-
mennum launþegum. Flokk-
urinn telur aö stefna eigi aö
afnámi tekjuskatts nema á
hátekumenn.
1 ályktun þritugasta og átt-
unda flokksþings Alþýöu-
fiokksins er ennfermur minnt
á þá staöreynd, aö i sam-
starfsyf iriýsingu stjórnar-
flokkanna eru fyrirheit um
baráttu gegn spiUingu og mis-
rétti, gegn skattsvikum, fjár-
málaafbrotum og öörum slik-
um meinsemdum. Þessi
markmiö rikisstjórnarinnar
eiga rót sina aö rekja tU stefnu
Alþýöuflokksins, ogflokkurinn
leggur megináherzlu á aö viö
þau veröi staöiö.
Ef þjóöin á aö bera byröar
vegna erfiðleika I efnahags-
málum er þaö algert skUyröi
af hálfu Aiþýöuflokksins, segir
i ályktuninni, aö misrétti eins
og stórfelid skattsvik veri
upprætt.
Aö þessum meginmarkmiö-
um vill Alþýöufiokkurinn
starfa. —EG
Góöir þingfuUtrúar.
Kosningasigrar Alþýöuflokksins
fyrr á þessu árieruþegar orönirhluti
af stjórnmálasögu þjóöarinnar.
Þeirraveröurlengiminnst enda þarf
aö leita aftur á fyrstu tugi aldarinnar
til aö finna sambærileg kosningaUr-
slit hér á landi.
Þessir sigrar haf a gjörbreytt stööu
Alþyöuflokksins og hljóta aö setja
sviö sinn á allt sem viö gerum, ekki
sist á þessu flokksþingi. Viö höfum
um árabil haft rúmlega 10 þUsund
kjósendur, en I alþingiskosningunum
greiddu okkur atkvæöi 26,900 sem er
22% allra, er kusu.
Aödragandi þessarar stökkbreyt-
ingar var i rauninni ekki langur. HUn
gerCast á einu kjörtimabili Ur öldudal
kosninganna 1974 til vorsins 1978, en
á þessu tlmabili hefur margt gerst
innan flokksins, sem rik ástæöa er til
aö rifja upp.
A flokksþinginu 1974 tók fyrr-
verandi formaöur flokksins Gylfi Þ.
Gislason frumkvæöi um aö geröar
yröu breytingar á stjórn flokksins.
Þetta leiddi til þess, aö ekki aöeins
uröu persónulegar breytingarheldur
var skipulagi æöstu stjórnar flokks-
ins breyttog þar fjölgaöi Ur þremur i
sex.Viö þessa breytingu og þær kosn-
ingar, sem fram fóru á þvf þingi,
kom ekki aöeins fram mun yngra
fólk i æöstu stjórn flokksins, heldur
mátti sjá sterkari áhrif verkalýös-
hreyfingar og kvenna. A þessu þingi
komu fram margar raddir, aöallega
ungra manna, sem hvöttu til þess aö
geröar yröu meiri háttar breytingar
ástarfi slokksins og hafin ný barátta
til aö reisa hann viö. Tekin var
ákvöröun um aö hef ja starf viö nýja
stefnuskrá, sem aö byggja skyldi
baráttuna.
Eftir þetta þing má segja aö fljót-
lega hafi færst lif i starf flokksins.
Hópar manna unnu af áhuga viö
samningu hinnar nýju stefnuskrár,
og fræöslu- og félagsstarf var skipu-
lagt meira og betur en áöur. Skrif-
stofa flokksins var styrkt til muna
enda ekki vanþörf á. 1 sambandi viö
allt þetta var haldiö aukaþing áriö
1975.
Þegar stefnuskráin var afgreidd,
var hún meö algjörlega nýju sniöi. 1
hennifelst til muna meiri gagnrýni á
þvi þjóöfélagi, sem viö búum viö,
heidur en veriö hefur i fyrri stefnu-
skrám flokksins, og eru þaö áhrif frá
nýrri kynslóö, sem litur á umhverfi
sitt og þjóöfélag ferskum augum og
vill ekki sætta sig viö margt sem hér
hefur viögengist um langan tima. 1
stefnuskránni eru einnig tekin upp
fjöldamörg ný og nútimaleg
baráttumál, sérstaklega hvaö várö-
ar hag vinnandi stétta og launþega,
aöbúnaö þeirra, starfsumhverfi
þeirra og réttindi. I stefnuskránni
eru einnig lagöar linur fyrir baráttu
fyrir umbreytingum i skipan sjálfs
þjóöfélagsins, bæöi skipan iöggjafa-
valds, framkvæmdavalds og dóms-
valds. Ég tel þvi aö þessi stefnuskrá
séein hin merkasta i sögu flokksins.
A flokksþinginu 1976 varenn haldiö
áfram á sömu braut. Þá kom fram
hugmyndin um aö festa prófkjör I
skipulag Alþýöuflokksins og átti hún
eftir aö hafa miklar og örlagarikar
afleiöingar. Þegar prófkjör voru
haldin til aö velja frambjóöendur til
sveitastjórna og alþingiskosninga
vöktu þau þegar gifurlega mikla
athygli. Kjósendur i landinu höföu
haft lltil kynni af jafn opnum og
frjálslegum vinnubrögöum, sem
þarna voru viöhöfö, og sýndu þeim
augljósan áhuga. Þaö leyndi sér
ekki, aö Alþýöuflokkurinn var þegar
kominn I mikla sókn.
A Alþingi haföi þingflokkurinn,
sem aöeins var skipaöur 5 mönnum,
haldiö upp harövltugri stjórnarand-
stööu og lagt fram mikinn fjölda
nýrra baráttumála, sem vöktu
þjóöarathygli. Flokkurinn stendur i
mikilli þakkarskuld viö þá þing-
menn, sem nú hafa vikiö af Alþingi,
Gylfa Þ. Gislason, Eggert G.
Þorsteinsson og Jón Armann Héöins-
son.
Þaö gerist ööru hverju aö stjórn-
málaflokkar taka sig til og gera út-
tekt á starfi sinu og árangri þess.
Oftaster til þessa gripiö þegar flokk-
ar hafa oröiö fyrir ósigrum. En ég tel
nauösynlegt fyrir okkur aö gera út-
tekt á þvi á þessu flokksþingi,
hvernig viö fórum aö þvi aö vinna
sigrana slöastliöiö vor, vegna þess
aö þaö er verkefni þingsins framar
öllu ööru aö marka svo starf kom-
andi mánaöa og ára, aö þessir sigrar
haldi áfram, aö stærö fiokksins veröi
varanleg — ekki aöeins eins og hún
er eftir kosningar, heldur haldi hann
vextinum áfram I framtiöinni.
Ef viö litum á þaö, sem ég hef
þegar lauslega nefnt, og geröist á
slöastliönu kjörtimabili I rööum okk
má draga fram nokkur meginatriöi.
1 fyrsta lagi: Stjórn flokksins er
skipuö mörgu fólki, sem hefur skyn-
samlega verkaskiptingu, skiptingu á
valdi og áhrifum og vinnur meö
gagnkvæmu trausti. Þetta tel ég aö
sé meginatriöi og þessari stefnu
veröum viö aö halda áfram.
1 ööru lagi veröum viö aö haida
mjög fram stefnuskrá okkar, sem aö
þessusinnivarnúogf samræmi viö
sinn tlma og boöaöi breytingar, sem
augljóslega hafa falliö kjósendum i
geö. Þessi stefnuskrá dugar okkur
lengi enn, en þrátt fyrir þaö veröur
stefnan sifelltaö vera í endurskoöun,
þótt hún byggist ávallt eins og hún
hefur I áratugi á grundvallarhug-
myndum jafnaöarstefnunnar —
þeim lifsviöhorfum, sem viö höfum
tileinkaö okkur sem jafnaöarmenn.
1 þriöja lagitel ég stóraukiö skipu-
lagt flokksstarf, fyrst og fremst starf
flokksskrifstofunnar og stóraukiö
fræöslustarf. Þar kom til skjalanna
hinn margumræddi norræni fræöslu-
sjóöur, sem aö varö okkur aö miklu
og góöu liöi, mikil útgáfustarfsemi,
námskeiöahald og kennsla. Siöast en
ekki slst veröum viö aö minnast
þess, aö kjarni flokksins veröur á-
vallt I hinum einstöku flokksfélög-
um, þar sem flokksmenn koma sam-
an tilaö láta i sér heyra, leggja fram
tillögur, sem endanlega eiga aö
berast til flokksþings og ráöa stefnu
og starfi.
i fjóröa Iagi ber aö leggja rika
áherslu á starf þingflokksins. Viö
stöndum I þakkarskuld viö 5 manna
þingflokk okkar siöastliöiö kjörtima-
bil, og viö skulum gleöjast yfir þvi,
aö hinn nýji, ungi og myndarlegi
þingflokkur okkar nú hefur byrjaö
starf sitt af miklum þrótti. Viö.lát-
um i ljós þá trú okkar, aö þvi starfi
veröi haldiö áfram. Viö veröum aö
gera okkur þaö ljóst, aö Alþýöuflokk-
urinn hefur ekki peningaráö til aö
kaupa sér slna eigin fjölmiöla. Hann
er veikur i blaöaheiminum, þess
vegna er mikilvægt aö nota þá aö-
stööu sem þingfbkkurinn hefur á
Alþingi, en þar er fremsti ræöustóll
þjóðarinnar og sá sem almenningur
leggur hlustir viö öörum fremur.
1 fimmta laginefni ég rauðu rósina
sem veitti okkur svo mikla ánægju I
kosningabaráttunni á siöastliönu
vori og varö okkur aö svo miklu liöi.
Ég nefni hana þó aðeins sem dæmi
um þaö, aö allt flokksstarf okkar
veröur aö vera nútimalegt og I anda
þeirrar kynslóöar, sem nú er uppi.
Viö veröum aö hagnýta þá tækni sem
fyrir hendi er á sviöi upplýsinga-
miölunar og áróöurs og gera þaö á
þann hátt aö athygli vekji á sama
hátt og rósin geröi.
Þetta eru þau meginat’riöi I
starfinu, sem leiddu öl þess aö
árangur náöist siöastliöiö vor. Þó er
eitt ótaliö, en þaö er sú gæfa Alþýöu-
fbkksins aö einmitt á þessu tlmabili
skuli hafakomiö fram I rööum hans
fjöldi ungra baráttumanna, sem
margir hverjir voru þjóðkunnir fyrir
skrif si'n og tal i f jölmiölum, þar sem
þeir höföu haldiö uppi þjóöfélags-
gagnrýni er mikla athygli vakti.
Þessum ungu baráttumönnum á
Alþýöuflokkurinn mikiö aö þakka á
þessu ári.
Ég hef rif jaö upp meginþætti hins
mikla starfs sem unniö var fyrir
kosningar til þess aö geta hér á þessu
flokksþingi látiö I ljós þakkir Alþýöu-
flokksins til allra þeirra fjölmörgu
sem tóku þátt I þessu starfi og áttu
sinn hlut i árangrinum. En ég rifja
þetta ekki siöur upp vegna þess aö
einmitt á þessu sviöi stendur Alþýðu-
fiokkurinn gagnvart mjög alvarleg-
um vandamálum sem þetta þing
veröur aö fást viö, og viö veröum aö
ráöa fram úr á næstunni.
Fyrir kosningarnar haföi Alþýöu-
flokkurinn um langt árabil veriö i
stjórnarandstööu á Alþingi og i
fjöldamörgum sveitarfélögum viös-
vegar um land. Aö þvi leyti höföu
forystumenn flokksins tiltölulega
frjálsar hendur og gátu variö all-
i miklum tlma til þátttöku I þvl flokks-
starfi, sem ég hef gert aö umræöu-
efni. Eftir kosningarnar hefur oröiö
á sú snögglega breyting, aö fjöldinn
allur af þvl fólki sem flokkurinn
valdi til framboös til sveitarstjórna
vlösvegar um landiö hefur komist I
meirihlutaaðstööu og þar meöfengiö
margvlsleg verkefni. A sama hátt
hafa 14 af þeim sem voru efstir á
framboöslistum flokksins til
aiþingiskosninga náö kosningu til
Alþingis og flokkurinn hefur hafiö
þátttöku I rlkisstjórn. Or þessu liöi
hafa þvl margir af fremstu forystu-
mönnum flokksins fengiö veigamikil
Frá fortíð til framtíðar
Ræða Benedikts Gröndal formanns Alþýðuflokksins á 38. flokksþingi
opinber störf viö aö fást og geta þvl
augljóslega ekki sinnt hinum dag-
legu fbkksstörfum I jafnrikum mæli
og áöur. Þetta veröum viö aö gera
okkur ljóst en jafnframt veröum viö
aöminnast þess aö þegar flokkurinn
ber þá ábyrgö, sem hann ber i dag,
bæöi I sveitarstjórnum og lands-
stjórninni, þá er ekki síður mikilvægt
aö haldiö sé uppi lifandi flokksstarfi
heldur en þegar flokkurinn er I
stjórnarandstööuog keppist viö aö fá
aöstööu til aö koma stefnumálum
slnum I-framkvæmd eins og skylda
og eðli stjórnmálaflokka er aö gera.
Þá er þess og aö minnast, aö eftir
kosningarnar blöstu viö ýmisleg
skipulagsleg vandamál, san okkur
hafa reynst erfiö viöfangs. Kosn-
ingarnar kostuöu mikiö fé og
fjárhagsleg uppbygging flokksins er
ennþá ákaflega veik. Viö höfum þvi
ekki bolmagn til þess aö halda uppi
skrifstofustarfiog félagsstarfi I miö-
stöövum flokksins eins og nauðsyn-
legt er og hefur þaö starf veriö I lág-
marki I sumar. Þeir starfskraftar,
sem viö höfum getaö haft i þjónustu
okkar, hafa þurft aö leggja mikiö
verk fram viö aö halda Alþýöu-
blaöinu lifandi og aö koma málefn-
um þess i þaö horf aö flokkurinn
þyrftiekkiaösafna skuldum frá degi
til dags vegna rekstrar þess, en þau
mál veröa aö sjálfsögöu betur rædd
af öörum hér á þinginu. Ég legg á
þaö mjög rika áherslu aö viö beinum
athy gii okkar aö hinum innri málum,
aö skipulagsmáium okkar og starfi.
Fyrst og fremst á flokksskrifstofunni
og aö þvi fræöslustarfi, sem viö
veröum aö halda áfram, og þó ekki
slöur aö hinum einstöku samböndum
og hinum einstöku flokksfélögum,
sem eiga aö vera þeir hornsteinar,
sem fbkkurinn byggir á.
Enda þótt ég leggi svo rlka áherslu
á, aö innra flokksstarf okkar þurfi
mikilla endurbóta vtti, er ekki nema
rétt og sanngjarnt aö taka fram aö
félagsstarf i flokknum hefur þrátt
fyrir þetta verið mun meira en viö
höfum áður átt aö venjast. Haldiö
hefur veriö mikiö af fundum viös-
vegar um landiö og sérstaka ástæöu
tel ég til þess aö minnast á vel
heppnaöar ráöstefnur, sem ýmsir
aöilar innanflokks hafa haldiö. Þar
kemur aö sjálfsögöu fyrst til hugar
hin glæsilega ráöstefna, sem
kvennasamtök okkar héldu varðandi
málefni barna, en stefnumótun
þeirra á þvi sviöi er eitt af þeim mál-
um, sem þetta þing mun fjalla um.
Einnig vil ég geta um ráöstefnu
verkalýösnefndar umvisitölumál,- og
fleira mætti telja til. En þrátt fyfir
þetta stendur eftir óleyst vandamál-
iö aö koma á réttan kjöl hinu skipu-
lega starfi, og I þvi sambandi aö
sjálfsögöu f járhag Alþýöuflokksins I
viöunandi ástand, þannig aö sú starf-
semi fari fram jafnt og þétt áriö um
kring án þess aö forystumenn og
þeir, sem aö starfa fyrir fbkkinn,
þurfi sifellt aö hafa áhyggjur af
næstu mánaöamótum.
Ég tek nú upp aftur þráöinn eft-
ir-kosningar á siöastliönu vori og
mun nú gera aö umtalsefni hina
pólitisku hliö þeirra atburöa, sem
siðan hafa gerst.
Fyrsterþá aö minnast hinsánægju-
lega árangurs, sem viö náöum viös-
vegar um landiö i sveitastjórnakosn-
ingunum. Hann hefur leitt til þess aö
áhrif fbkksins I sveitastjórnum,
sérstaklega i bæjarstjórnum og
I borgarstjórn Reykjavikur eru nú
mun meiri en áöur og Alþýöuflokks-
menn eru nú aöílar aö stjórn fieiri
sveitafélaga heldur en nokkru sinni
fyrr. I þvi sambandi er sérstök
ástæöa til aö geta þess, aö
meirihlutastjórn Sjálfstæöisflokks-
ins I Reykjavlk var naumlega
hnekkt, og þar meö geröist sá sögu-
legi atburöur, að áratuga stjórn
hægriaflanna I landinu á höfuöborg-
inni var lokiö. Hvaö eftir annaö hafa
Sjálfstæöismenn beitt þeirri kunnu
kosningaaöferð aö hræöa fólk meö
sundrungu, sem mundi taka viö, ef
aö þeir einir misstu meirihluta sinn I
höfuöborginni. Nú hefur þetta gerst
og þeir þrlr flokkar, sém standa aö
meirhluta, hafa valið þá skynsam-
legu leiö aö ráöa sem borgarstjóra
mann, er gegnir þvi starfi eins og
framkvæmdastjórn I stóru fyrirtæki,
en er ekki sjálfur forystumaður I
neinum þessara þriggja flokka. Enn
er aösjálfsögöuofsnemmt aö dæma
um, hvort aö sundrungarkenning
Sjálfstæöisflokksins á viö nokkur rök
aö styöjast, en ég hef sterka tilfinn-
ingu fyrir því, aö Reykvlkingar hafi
þegar sannfærst um aö súkenning er
ástæöulaus og stjórn borgarinnar
getur fariö eins vel úr hendi i sam-
starfitveggja eöa þriggja flokka eins
og meö áratuga einokun eins flokks.
Astandiö er raunar svo innan Sjálf-
stæöisflokksins, aö þar má telja ótal-
marga flokka og kllkur. Er þaö slður
en svo traustvekjandi, enda hefur lit-
iö verið á sundrungakenninguna
minnst slöustu mánuöi.
Hvaö Alþingi snertir er aöra og
flóknari sögu aö segja. Þar sem
tveggja flokka kerfi tlökast I þing-
ræðislöndum, eiga menn þvi aör
venjast aö sigurvegari taki beinlínis
viö stjórn lands aö kosningum lokn-
um, enda má þá búast viö aö hann
hafi fengið hreinan meirihluta á
þjóöþingi. Þar sem stjórnmálaflokk-
ar eru fleiri en tveir er aöstaöa allt
önnur. Þar veröa tveir eöa fleiri
flokkar aö taka saman höndum og
myhda samsteypustjórn, ef enginn
einn flokkur hefur hlotiö meirihluta.
Hér á Islandi höfum viö búiö viö sllk-
ar samsteypustjórnir I áratugi og má
telja aö þær séu oröinn heföbundinn
þáttur I stjórnkerfi þjóöarinnar. Þaö
var þvl fyrirfram vitaö, aö eftir
kosningarnar á siöastliönu vori, yröi
aömynda nýja samsteypustjórn, þvl
engum datt I hug aö nokkur flokkur
myndi fá hreinan meirihluta.
Alþýöuflokkurinn var vissulega
sigurvegari alþingiskosninganna, en
I sambandi viö þessa aöstööu er rétt
aö minnast þess, aö flokkurinn fékk
aö vlsu 22% atkvæöa, sem var
stórfelld aukning fyrir okkur, en
jafnframt aö aörir flokkar fengu
78%. Var þvl ekki að búast viö, aö
Alþýðuflokkurinn gæti einn fengiö
ráöiö þvl hvers konar rlkisstjórn
tæki við, og raunar sáu þeir, sem
kunnugir eru Islenskum stjórnmál-
um, þegar er úrslitin birtust, aö
myndunrlkisstjórnar kynni aö reyn-
ast erfiö. Svo hefur farið áöur I
stjórnmálasögu okkar, aö myndun
samsteypustjórna hefur reynst hvaö
erfiöust þegar miklar breytingar
hafa oröiö á styrkleikahlutföllum
flokkanna á þingi.
Úrslit alþingiskosninganna voru á
þá lund, aö til voru fjöldamargir
stæröfræöilegir möguleikar á mynd-
un meirihlutastjórnar. Það var mat
okkar flestra þá, og er aö ég hygg
enn, aö Alþýöuflokkurinn gæti eftir
þaö sem á undan var gengiö, ekki
tekiö upp samstarf viö Sjálfstæöis-
fbkkinn einan, enda er tiltölulega
stutt slöan samstarf þessara tveggja
fbkka um rlkisstjórn stóö I heilan
áratug og endaöi á mjög (Siagstæöan
hátt fyrir Alþýöuflokkinn, þótt ég
vilji ekki segja, aö þau málalok séu
sanngjarn dómur um allan áratug-
n.
Forseti Islands byrjaöi á þvi aö
fela formanni Alþýöuflokksins aö
gera tilraun til stjórnarmyndunar.
Þá höföu þegar fariö fram nokkrar
viöræöur milli Alþýöuflokks og
Alþýöubandalagsins, þeirra tveggja
flokka, sem mestunnu á I kosningun-
um og höföu þeir boriö saman bækur
sinar. Virtist svo sem flokkarnir
gætu átt samleiö um f jöldamörg inn-
anlandsmál, en þar komu einnig
fram atriöi, sem ágreiningur var
um, og varöandi utanrikis- og
varnarmál eru löngu staöfest djúp á
milli flokkanna.
Þaö var útbreidd skoöun i Alþýöu-
fbkknum, sem fram kom mjög
greinilega á flokksstjórnarfundum I
sumar, aö æskilegast væri aö gera
tilraun til aö mynda rikisstjórn meö
svokölluöu Nýsköpunarsniöi, þ.e.
rikisstjórn Alþýðuflokks, Alþýöu-
bandalags og Sjálfstæöisflokks.
Þessu neitaöi Alþýöubandalagiö.
Var þá gerö tilraun til aömynda nýja
rikisstjórn Alþýöuflokks, Alþýöu-
bandalags og Framsóknarflokks, en
eftir alllangar viöræöur kom I ljós,
aö Alþýðubandalagið var ekki fáan-
legt til aö ganga inn á raunhæfa
stefnu I efnahagsmálum og sú til-
raun fór þvl út um þúfur.
í þessu sambandi er rétt aö gera
sér grein fyrir þvi, aö vinni einn
stjórnmálaflokkur verulegan sigur I
kosningum, má hann aö jafnaöi eiga
von á því, aö aörir ftakkar gleðjist
ekki af þvi tilefni. Einnig
má gera ráö fyrir aö I kjöl-
far sllks sigurs reyni aörir
fbkkar beinlinis aö bregöa fæti
fyrir þann flokk, sem aö bætt hefur
stööu slna. A siöastliönu sumri vakti
þaö mikla athygli, að Alþýðubanda-
lagið, sem einnig hlaut mjög veru-
legaaukningu atkvæöa, virtist varla
geta glaöst yfir eigin sigri vegna
vonbrigða yfir þvi, aö Alþýöuflokk-
urinn skyldi hafa unniö ennþá meiri
sigur. Viö þekkjum þá kenningu
forystumanna Alþýöubandalagsins,
aö þeir vilji þurrka Alþýöuflokkinn
út og skipa sér I rúm hans á sviöi
isienskra stjórnmála. Þessi kenning
varö auövitaö fyrir alvarlegu áfalli,
þegar aö Alþýöuflokkurinn vann sig-
ur sinn i vor. Af þessu leiöir aö þaö
gat ekki komið okkur á óvart, aö
Alþýöubandalagiö skyldi koma I veg
fyrir aö Alþýöubandalagiö skyldi
koma I veg fyrir aö Alþýöuflokknum
tækist aö mynda rikisstjórn I kjölfar
kosningasigursins.
Fleiri tilraunir voru geröar til
mynduö undir fallöxi dagsetningar-
innar 1. september, og þrátt fyrir
langan aödraganda og miklar viö-
ræöur almennt um mismunandi
möguleika á myndun meirihluta-
rlkisstjórnar, varö aö gera þær ráö-
stafanir, sem nauösynlegar reynd-
ust, I allmiklum flýti enda þótt flest
meginatriöi þeirra hafi veriö rædd
itarlega. Gat þvl fariö svo, aö um
ýms einstök framkvæmdaatriöi
kæmu I ljós gallar á aögeröunum og
hefur raunar fariö svo, aö megin-
atriöiþeirra eruþó ljós og standa, og
vonandi veröurhægt aö leiörétta þær
skekkjur sem aö uröu vegna þess hve
fljóttþurfti aö taka til höndum til aö
koma þessum málum I framkvæmd
fyrir 1. september.
Þegar við leggjum mat á hvernig
til hafi tekist um hlut Alþýöuflokks-
ins I sambandi viö myndun
núverandi rlkisstjórnar veröum viö
aö s jálfsögöu aö minnast þess, aö viö
erum einn af þremur stjórnarflokk-
um og aö flokkarnir eru I raun mjög
likir aöstærö, tveir þeirra meö 14 og
einn meö 12 alþingismenn. Þrátt
fyrir þaö tel ég, aö okkur hafi tekist
að hafa veruleg áhrif á mótun þeirr-
ar samstarfsyfirlýsingar, sem
stjórnarfbkkarnir hafa gefiö, og
koma þar fram fjöldamörgum af
þeim baráttumálum sem aö viö lögö-
um á mesta áherslu.
Ef litiö er á yfirlýsingu þessa,
byrjar hún á almennum kafla, þar
sem eru talin þau markmiö er viö
höfum eins og raunar allir
stjórnmálaflokkar sett ofar öllu
ööru. Efnahagslegt sjálfstæöi,
barátta gegn veröbólgu, aö halda
heildarumsvifum I þjóöarbúskapn-
um innan hæfilegra marka og aö
vinna aö hagræðingu i rlkisrekstri.
En I þessum almenna fyrsta stefnu-
kafla eru einnig orö um þaö aö rikis-
stjórnin muni vinna aö félagslegum
umbótum, leitast viö aö jafna llfs-
kjör, auka félagslegt réttlæti og
uppræta spillingu, misrétti og for-
réttindi.Ég vil benda sérstaklega á
þessi orö þvl aö þau höföa mjög til
kosningabaráttu Alþýöuflokksins, en
ég hygg aö þetta sé I fyrsta skipti I
sögu lýðveldisins, þar sem rlkis-
stjóm gerir þaö aö meginstefnumáli
aö uppræta spillingu, misrétti og for-
réttindi I landinu.
1 fyrsta efniskafla er fjallaö um
samstarf viö aöila vinnumarkaö-
arins og má segja, aö þar sé á
feröinni kjarasáttmáli sá, sem
Alþýöuflokkurinn lagöi svo rika
áherslu á. Samráö viö samtök vinnu-
markaöarins eru þegar hafin og nú
veröur reynslan ein aö skera úr
hversu vel þau takast
Viö lögöum fram fyrir kosningar
efnahagsstefnu sem flokksstjórn
haföi fjallaö vandlega um, og var
stjórn aö koma til, og er mjög óllk- j hún I tlu aöalpunktum. Ef skoöaöur
legt aö minnihlutastjórn hafi nokkra ! er kafli I stefnu rlkisstjórnarinnar
möguleika á aö ráöa viö þau. Slik um efnahagsmál kemur I ljós aö
stjórnarmyndunar. Flokksstjórn
Alþýöuftakksins, sem hélt um þetta
leyti alltlöa fundi til samráös um
hvaöa stefnu skyldi taka, taldi rétt
aö Alþýðuflokkúrinn neitaði ekki
boöum um viöræöur af hálfu hinna
flokkanna, og áttum viö þvi hlut aö
þvl aö ræöa viö Sjálfstæöisflokkinn
og Framsóknarflokkinn um hugsan-
legá stjórnarmyndun þessara
þriggja flokka. Þaö kom þó fljótlega
I ljós aö enginn grundvöllur var fyrir
sllkri stjórn, enda heföu þaö veriö
harla einkennileg viöbrögö viö kosn-
ingaúrslitunum aö endurvekja
gömlu stjórnina, sem beöiö haföi
afhroö, meö hinum nýja krafti
Alþýöufbkksins.
Þær viöræöur sem fram fóru voru
þó aö ýmsu leyti lærdómsríkar, og
fannst mér þær sannfæra mig um aö
Sjálfstæöisflokkurinn væri þá ekki
reiöubúinn til neinna teljandi breyt-
inga á efnahagsstefnu eöa á
almennri stefnu I þjóöfélagsmálum.
Fta kkurinn sýndi engan skilning á
þeim sérmálum, sem einkennt höföu
Alþýðuflokkinn eöa á þeim baráttu-
málum sem flokkurinn og sérstak-
lega hiniryngri meöal frambjóöanda
hans, höföu haldiö á lofti. Ég er
sannfærður um aö heföi Sjálfstæöis-
fbkkurinn ráöiö stjórnarstefnunni
áfram, heföi veriö fariö fyrst og
fremst eftir gengislækkunarleiö og
gripiö til miklu meiri gengislækk-
unar heldur en raun varö á 1.
september.
Þegar formaöur Sjálfstæöisflokks
ins gafst upp viö myndun rlkisstjórn-
ar ákvaö forseti íslands aö fela
formanni Alþýöubandalagsins
Lúövlk Jósepssyni, aö gera tilraun.
Hann gat þá byggt allmikiö á þvi
sem unniö haföi veriö á viðræöum
Alþýöubandalags og Alþýöuflokks og
siöan I fyrri viöræöum um myndun
vinstri stjórnar. Rétt er þó aö geta
þess aö á þessu timabili töluöu
Alþýöubandalagsmenn og raunar
ýmsir fleiri einnig allmikiö um þann
möguleika aö mynduö yröi minni-
hlutastjórn þessara tveggja ftakka,
en þaö var skoöun mln og er ennþá,
aö hugmyndir um minnihlutastjórn
hafi ekki veriö raunhæfar. Vanda-
mál Islenskra stjórnmála eru svo al-
varleg, aö þar veröur meirihluta
stjórn gæti aðeins veriö til mjög
skamms tima og þá brú á milli ein-
hverra annarra tveggja möguleika
Þar kom aö Lúövik Jósepsson vildi
fá ákveöin svör frá væntanlegum
samstarfsflokkum, þ.e. Alþýðuflokki
og Framsóknarflokki, um þaö hvorl
þeir vildu taka þátt I stjórn undii
forsæti hans.
Um þetta héldum viö fjölmennar
ftakksstjórnarfund I Alþýöufldckn
um, og má heita aö þar hafi rikt mik
il samstaöa. Viö veittum Lúövlh
Jósepssynisvar, sem aö hann túlkaöi
á þá lund aö Alþýöuflokkurinn vildi
ekki samþykkja forsæti hans I rikis-
stjórn, og var það vafalaust rétt túlk
un af hans hálfu.
Égmun varla þurfa aö rekja nánai
á þessum vettvangi þær ástæöur
sem eru fyrir þvl aö Alþýöuflokkur
inn á erfitt meö aö styöja formanr
Alþýöubandalagsins til forsætis i
rikisstjórn á Islandi, en ég hygg at
reynslan þá mánuöi sem siöan err
liönir, hljóti aö hafa sannfært menr
um, aö sú ákvöröun flokksstjórnai
okkar var rétt og þjóöinni fyrii
bestu.
Þegar hér var komiö málum átt:
forseti aöeins eftir aö fela formanni
eins st jórnmálaflokksins
Framsóknarfbkksins, aö gera til
raun til stjórnarmyndunar. Þar a?
auki leiö nú timinn óöum i ágúst-
mánuöi og 1. september nálgaöist
Þann dag áttu aö veröa miklar
breytingar á visitölum, launa-
greiöslum og öörum atriöum efna-
hagsmála og var þaö öllum ljóst, af
ný veröbólgudýfa og hún allmikil vai
framundan ef ekki kæmist á laggirn-
ar meirihlutarikisstjórn sem geröi
skyndilegar ráöstafanir til aö fyrir-
byggja þaö. Má þvi segja, af
núverandi rikisstjórn undir forsæti
ólafs Jóhannessonar hafi verit
langflestir þessara tiu punkta og þau
efnisatriöi, sem I þeim eru, hafa
komistinn I stjórnarstefnuna þótt frá
þvl séu einstaka undantekningar, en
svo mikill hluti hefur þó veriö tekinn
meö I samstarfsyfirlýsinguna aö viö
veröum aö geta unað sæmilega viö.
Þá vil ég benda á, aö I stefnuyfir-
lýsingunni er á tveimur mismunandi
stööum lögö á þaö mjög rlk áhersla
aöherða skattaeftirlit, og kemur þar
enn eitt mál, sem Alþýöuflokkurinn
hefur lagt á rika áherslu og skulum
viö vona aö einhver árangur náist á
þvisviöi. Þarstendur t.d. aö sérstak-
ar ráöstafanir veröi geröar til aö
koma I veg fyrir aö einkaneysla sé
færö á reikning fyrirtækja og er
þetta tekiöbeint upp úr okkar stefnu.
Þegar litið er á önnur mál veröur
fyrstfyrir landbúnaöur, en þar segir
I fyrstu málsgrein m.a. aö
framleiösla landbúnaöarvara miöist
fyrst og fremst viö innanlandsmark-
aö. Þetta er lika algjör nýjung I
stefnu rikisstjórnar. Það sem kemur
fram I þessum oröum og öörum I
landbúnaöarstefnunni er i rauninni
viöurkenning bæði bændastéttarinn-
ar sjálfrar og nú þeirra flokka sem
aö mest hafa höföaö til bænda I land-
inu, á þvi' að þaö hefur verið rétt,
sem Alþýöuflokkurinn hefur haldiö
fram um islensk landbúnaöarmál I
meira en áratug. Viö höfum veriö
kaDaöir fjandmenn bænda allt slöan
Gylfi Þ. Gislason byrjaöi aö benda á
þessi mál á Alþingi, en nú er svo
komið, aö bændur halda fundi um
aUt land og viöurkenna, aö atvinnu-
grein þeirra sé komin i alvarlegar
ógöngur og þaö leynir sér ekki, aö
meinsemdin er nákvæmlega sú, sem
aö Alþýöuflokkurinn hefur allan
þennan tima bent á.
Nefna mætti fjöldamarga aöra
málaflokka sem hér er ekki timi til
aö telja upp, en viö leggjum aö sjálf-
sögöu eins og áöur rlka áherslu á
tryggingamálin, aö haldiö veröi
áfram að endurskoöa og endurbæta
almannatryggingar og auka áherslu
á tekjujöfnunaráhrif trygginga-
kerfisins. Viö viljum aö gerð veröi
úttekt á kjörum og aöbúnaöi aldr-
aöraog öryrkja. Viö viljum að unniö
veröi aö úrbótum I atvinnumálum
aldraöra og öryrkja og má fleira
slikt telja. Allt stendur þetta I
stefnuskránni og er ánægja aö heyra
aö hinir nýju þingmenn okkar ætla
aö fylgja þessum málum dyggilega
eftir á jákvæöan hátt meö þvl aö
flytja vel undirbúin og grunduö mál
á þingi.
Þá er viðurkennt I stefnuskráryfir-
lýsingunni aö halda veröi áfram
umbótum I dómsmálum og stuöla
m.a. aö auknum hraöa I afgreiöslu
mála og greiöari aögangi almenn-
ings aö dómstólum, svo sem meö
lögfræöilegri aöstoö án endurgjalds,
svo og bættri aöstööu til harðari
baráttu gegn efnahagslegum brót-
um. Lögö veröursérstök áherslaá áö
vinna gegn skatta- og bókhalds-
afbrotum. Hér koma fram ný fyrir-
brigöi I stefnuskrám rikisstjórna,
bæöi sú áhersla sem er lögö á endur-
bætur á þessu sviöi og alveg sérstak-
lega á stööu almennings gagnvart
dómskerfinu, hraöri afgreiðslu mála
og afbrot af þeirri tegund sem mætti
kalla efnahagsafbrot eöa bókhalds-
afbrot, þar meö talin skattaafbrot.
Allt er þetta mjög 1 anda þeirrar
baráttu, sem viö höfum háö.
Þá get ég nefnt aö viö náöum tölu
veröum árangri á sviöi þjóðareignar
landsins, þó aö þaö mál komist ekki I
heild i' höfn i einu átaki, en I stefnu-
skrá ríkisstjórnarinnar er sagt aö
gróðiaf sölu lands sem ekki stafar af
aögeröum eigenda skulu veröa
skattlagöur. Þetta er mjög mikil-
vægt atriöi. Einnignö djúphiti I jöröu
og virkjunarréttur fallvatna veröi
þjóöareign. Þetta er hvorki meira né
minna en einhver mesta þ jóönýting I
sögu Islendinga, þegar þessi ákvæöi
veröa framkvæmd.
Þá er lofaö umbótum á sviöi um-
hverfismála og þá alveg sérstaklega
starfsumhverfi og vinnuverndar.
Þaö eru mál sem aö viö höfum
öörum fremur haldiö fram.
Kafli er um atvinnulýöræöi. Aö
sett veröi löggjöf um atvinnulýðræði
og byrjaö á þvl aö veita starfsfólki
aöild aö stjórnum rikisfyrirtækja
Þá er kafli um starfshætti Alþing
is, en þess man ég engin dæmi, aö
um þaö hafi veriö fjallaö I stefnu
skrám rikisstjórna, en þaö eru bein
áhrif frá baráttu Alþýöufbkksins.
Fjöldamargt annaö gæti ég taliö og
stendur mér raunar nærri aö nefna
þaö aö lokum aö I utanrikismálum
veröur þeirri stefnu, sem Alþýöu
fbkkurinn hefur fylgt, haldiö áfram
og Alþýöubandalagiö hefur oröiö aö
sætta sig viö aö svo veröi, enda þótt
þaö hafi andstæöa stefnu i' ýmsum
veigamiklum atriöum.
Enda þótt samstarfsyfirlýsing
stjórnarfloldcanna feli þannig i sér
mjög mikiö af þeim baráttumálum
sem Alþýöuflokkurinn lagöi mesta
áherslu á i' kosningabaráttunni, er aö
sjálfsögöu rétt að minna á, aö þaö er
ekki sama fyrirheit og efndir. Þaö á
aö sjálfsögöu viö nú eins og ávallt
áöur, aö mestu skiptir hversu tekst
aö efna þau fyrirheit sem rlkis-
stjórnin gefur meö samstarfsyfirlýs-
ingu sinni, en þaö fer aö sjálfsögöu
eftir þvi hversu langUf rikisstjórnin
veröur, hversu vel ráðherrar starfa
og hversu vel tekst samstarf milli
þeirra og þingftokkanna.
Höfuöverkefni rikisstjórnarinnar
er aö sjálfsögöu á sviöi efnahags-
mála. Þar veröur I fyrsta lagi aö
halda öllu atvinnulifi gangandi, svo
aö hér skapist ekki atvinnuleysi, og
aö framleiösla þjóöarinnar veröi
eins mikil og framast er unnt. Þetta
þarf aö gerast svo, aö jafnframt
náist verulegur árangur I baráttu viö
hina geigvænlegu veröbólgu sem
hrjáö hefur þjóöina nú um nokkurra
ára skeiö.
Þá mánuöi sem liðnir eru síðan
rlkisstjórnin tók til starfá, hefur
fyrst og fremst veriö unniö aö þeim
bráöabirgöaaögerðum sem gera
þurfti strax 1. september, en i' beinu
framhaldi af þeim aö efnahagsaö-
geröum sem augljóst er aö gera þarf
I sambándi viö 1. desember n.k., svo
og að gerö fjárlaga fyrir næsta ár.
Þaö hefur komið I ljós á þessum
tima, aö stjórnarflokkarnir leggja
nokkuö mismunandi áherslu á hina
ýmsu þætti i efnahagsstefnunni. Um
þetta hefur veriö rætt opinberlega aö
miklu meiri hreinskilni heldur en
oftast hefur áöur veriö um sam-
steypustjórnir, þannig aö þjóöin hef-
ur örugglega oröiö þess vör hverjir
straumar þarna hafa veriö á ferö.
Ég tel aö I höfuöatriöum leggi J
Aiþýöuflokkurinn meiri áherslu á
raunhæfa baráttu gegn veröbólgunni !
heldur en hinir stjórnarfiokkarnir.
Um nokkur atriöi á þessu sviöi eru I
Framsóknarmenn okkur þó sam-
máia, en Alþýöubandalagiö viröist |
leggja áherslu á önnur atriöi og
ýmislegt bendir til þess, aö þvi sé ]
annaöfhuga frekarenaöná skjótum
árangri I baráttunni gegn veröbólg- |
unni. Þaö hefur komiö I ljós, aö
Alþýöuflokkurinn leggur meiri
áherslu en Alþýðubandalagiö á aö |
þaö sé rlflegur tekjuafgangur hjá
rlkissjóöi og rlkissjóöur greiöi sem
allra mest af skuldum slnum hjá
Seölabankanum, þar eö skuldasöfn-
un rikisins hjá bankanum er mjög
veröbólguaukandi. Má segja aö þar
sé oft um aö ræöa hreina útgáfu pen-
ingaseöla, sem engin verömæti
standa á bak við og er þaö klassiskt
dæmi um hættulega veröbólgu.
Alþýöuflokkurinn hefur einnig verið
reiöubúinn til aö ganga lengra en
hinir flokkarnir I samdrætti og gerir
meiri kröfur en þeir varöandi skipu-
lagningu á fjárfestingu sem hefur
veriö i hinni mestu óreiðu og veriö
hinn mesti veröbólguvaldur undan-
farin ár.
A hinn bóginn virðist Alþýöu-
bandalagiö leggja miklu minni
áherslu, stundumnæsta litla, á þessi
atriöi, sem aö tvimælalaust heyra til
nauösynlegustu ráöstafana til aö
spyrna gegn veröbólgunni, en
Alþýöubandalagiö krefst slfellt
meira fjármagns tfl þess aö auka
fjárfestingu og ber barátta þess aö
auka I fjárfestingu og ber barátta
þess svip af því skipulagslausa
ástandi sem einkenndiþað tlmabil er
Islendingar misstu vald á veröbólg-
unni og hún fór frá þvl að vera
rúmlega 10% á ári aö meöaltali upp I
40—50% eins og veriö hefur nú
síöustu 5—6 árin. Um þetta hafa
veriö miklar umræöur i rikisstjórn-
inni og þessi og ýms fteiri mál hafa
valdiö þvl hversuerfiö fjárlagagerð-
inhefur reynst. Var þaö raunar auö-
séð þegar á miöju ári aö gerö fjár-
laga mundi aö þessu sinni reynast
æriö þung.
Þá hefur komið fram I rlkisstjórn-
inni nokkur skoöanamunur á þvi,
hversu afla eigi tekna sem
óhjákvæmilegt er aö tryggja ríkis-
sjóði. I þeim efnum hefur Alþýöu-
ftokkurinn lagt áherslu á þaö megin-
stefnumál sitt aö auka ekki tekju-
skatt á almennum launþegum, en
þar viröast hinir ftokkarnir báöir
vera býsna kærulausir.
Mikill vandi blasir viö 1. desem-
ber, en skapleg lausn á honum fer aö
langmestu leyti eftir þvi, hvernig
samstarf viö launþegahreyfinguna
tekst. Kjarasáttmáli einn getur leyst
þann þunga vanda.
Oll þessi mál eru nú til umræöu á
Alþingi og utan þess. Fjarlagafrum-
varpiöá eftir aö taka miklum breyt-
ingum fram á jólaföstu, þegar þaö
veröur afgreitt, og viö skulum vona
aö ráöherrum og þingftakki Alþýöu-
flokksins takist aö hafa þar sem
mest áhrif og efast ég ekki um aö
ályktanir þessa þings muni veröa
þeim til stuönings I þeirri baráttu.
Góöir þingfulltrúar.
Enda þótt freistandi sé aö fjalla
enn um sinn um þróun síöustu
tveggja ára veröum viö framar öllu
ööru aöhorfa til framtlöarinnar. Viö
höfum lyft Alþýöuflokknum, sem
fyrir fáum árum var kallaöur pinu-
litii ftakkurinn upp I hóp stórra
stjórnmálaflokka á íslandi. Verkefni
okkarer aösjásvoum.aöhann veröi
þar áfram, vaxi enn og dafni og áhrif
hans á þjóölifiö veröi i framtiöinni
enn meiri en þau eru I dag og hafa
veriö I fortiöinni.
Viö höfum unnið sigra sem nýr
flokkur þar sem ný kynslóö baröist
fyrir nýjum málum meö nýjum
baráttuaðferöum.
En viö unnum einnig sigrana af þvi
aö nýi flokkurinn okkar hvilir á göml |
um grunni og byggir á miklu starfi
og fórnum kynslóða. Sá grunnur
er jafnaöarstefnan sem ávallt hefur
veriö og ávallt mun veröa leiöarljós
okkar í öllu starfi. Sá grunnur er lika
reynslu þjóöarinnar af þvi aö
Alþýöuflokkurinn sé ábyrgur flokkur
sem treysta má, ávallt stjórnhæfur
ftakkur. Þvimegum viö aldrei glata.
Ég vona aö þetta ftokksþing vinni
velaöþeim miklu verkefnum sem nú
blöa okkar.
Ég vona aö framtiö Alþýöuflokks-
ins veröi áframhaldandi sókn á
brattannoghver sigur hans þjóöinni
til blessunar.