Alþýðublaðið - 10.03.1981, Blaðsíða 2

2
Þriðjudagur 10. mars 1981
t'tgefandi: Alþýðuflokkurinn. F'ramkvæmdastjóri: Jóhannes
Guðmundsson. Stjórnmálaritstjóri (ábm): Jón Baldvin Hannibals-
son. Blaðamenn: Helgi Már Arthúrsson. Olafur Bjarni Guðnason,
Þráinn Hallgrimsson. Auglýsingar: Þóra Hafsteinsdóttir. Gjald-
keri: Halldóra Jónsdóttir. Dreifingarstjóri: Sigurður Steinarsson.
Ritstjórnog auglýsingar eru aö Siöumúla 11. Reykjavik, simi 81866.
Vísitala vitleysunnar
Eitt af eilifðarmálum islenzkrar þjóðmálaumræðu snýst um
sjálfvirkt visitölukerfi verðlags og launa. Visitölukerfi var fyrst
tekið upp hér á landi snemma árs 1939, fyrir upphaf seinni heim-
styrjaldar. Visitölukerfið er þvi orðið 42 ára gamalt. Það var
tekið upp, áður en verðbólgu fór að gæta að ráði hérá landi á
striðsárunum. Siðan hefur það verið við lýði sleitulaust, ef
undanskilið er timabilið 1961—1965, þegar visitölukerfið var
numið úr lögum. Saga visitölukerfisins á íslandi er um leið saga
mikillar verðbólgu. Lengst af á þessu timabili hafa verðhækk-
anir verið margfaldar á við verðhækkanir i viðskiptalöndum.
Allan timann hafa staðið látlausar deilur um orsakasamhengi
sjálfvirks visitölukerfis og verðbólgu. Þær deilur eru óutkljáðar
enn i dag. Hitt er óumdeilt, að miklu örari verðbólga hér á landi
en i viðskiptalöndum gerir útflutningsatvinnuvegi þjóðarinnar
ósamkeppnisfæra.
n timabilinu frá 1956 til dagsins i dag hafa rikisstjórnir orðið
að gripa til svokallaðra „efnahagsráðstafana” a.m.k. 30 sinnum.
Tilgangurinn er að forða útflutningsatvinnuvegum frá stöðvun
og bægja frá atvinnuleysi, sem ella hlytist af. Aðferðirnar hafa
verið itrekaðar gengisfellingar, millifærslukerfi, skerðing verð-
bóta á laun, niðurgreiðslur vöruverðs, „verðstöðvun” o.s.frv.
Þegar verðbólgan er komin um eða yfir 60% á ári, liggur við að
atvinnulifið sé undir hamrinum á þriggja mánaða fresti, eða við
upphaf hvers visitölutimabils. Við þessar aðstæður er atvinnu-
lifið upp á náð og miskunn stjórnvalda komið hverju sinni. Allar
meiriháttar ákvarðanir, sem varða lif eða dauða fyritækja og at-
vinnuvega, eru teknar af stjórnmálamönnum. Markaðskerfi
hefur verið afnumið. 1 staðinn búum við viö pólitiskt lénsveldi i
efnahagsmálum. Islenska hagkerfið er smám saman að taka á
sig mynd austur-evróps rikissósialisma. Reynslan frá A-Evrópu
og hér á landi s.l. áratug sýnir, að þetta skipulag efnahagsstarf-
seminnar er nokkurn veginn það versta og vitlausasta sem
hugsanlegt er. Á þvi er samt enginn breyting fyrirsjáanleg,
miðað við óbreytt pólitisk valdahlutföli með þjóðinni.
Islenzka óðaverðbólgan á sér enga eina skýringu. Ein er
sveiflukennt atvinnulif. Ráðið við þvi er að koma upp verðjöfn-
unarsjóðum útflutningsatvinnuvega. Þaö hefur verið reynt, en
mistekizt i reynd. Stjórnmálamennirnir hafa klúðrað þvi. Þeir
eru t.d. þessa stundina að greiða út fé úr tómum sjóðum. Prenta
peninga. Onnur ástæban er langvarandi hallarekstur i rikisbú-
skapnum. Það hefur núverandi rikisstjórn reynt að lækna með
sivaxandi skattheimtu, i stað niðurskurðar rikisútgjalda. Þriðja
ástæðan er langvarandi óstjórn i peningamálum og vaxta-
málum. Verðtryggingáttiað vera svarið við þvi. Hálfvelgjan við
framkvæmd verðtryggingarstefnunnar hefur hins vegar verið
slik, að stöðugt er slegið úr og i. Hún hefur þvi ekki haft tilætluð
áhrif á sparif jármyndun né arðsemi fjárfestingar. Þannig búum
við nú við arðlitla offjárfestingu i landbúnaði, i fiskiskipastól, i
sumum greinum fiskvinnslunnar, i ýmsum iðnfyrirtækjum, i
bankastarfsemi o.s.frv. Allt hefur þetta þau áhrif, að halda lifs-
kjörum þjóðarinnar niðri. Stærsti ókostur þessa rikisforsjár-
kerfis er trúlega sá, að vaxtarbroddar nýrra atvinnugreina fá
ekki þrifizt. Hagsmunahópar hefðbundinna atvinnugreina halda
öllu i heljargreip. Stöðnun hagvaxtar og lifskjara blasir við.
Takist ekki að rjúfa vitahringinn á næsta áratug, bendir margt
til þess að okkur blæði smám saman út við sivaxandi landflótta.
Okkar sjálfvirka visitölukerfi er aðeins ein af mörgum skýr-
ingum þess, að verðbólgan hefur reynzt óviðráðanleg. Visitölu-
binding verðlags og launa er að visu ekki óþekkt með öðrum
þjóðum. En það kerfi visitölutryggingar, sem við höfum komið
okkur upp, ásér ekkisinnlika á byggðu bóli. Ahrif þess eru fyrst
og fremst þau, að viðhalda verðbólgunni, magna hana upp og
útiloka þýðingarmiklar hagstjórnaraðgerðir, til viðnáms. Þrir
fjórðuhlutar þjóðartekna okkar eru laun. Ef launahækkunum er
stefnt fram úr hagvexti, eins og iðulega hefur gerzt, magnar
visitölukerfið verðbólguáhrifin. Það er ekki tilviljun að þrauta-
ráð rikisstjórna er að skeröa verðbætur launa. Þegar innflutn-
ingsverð hækkar umfram útflutningsverð bætist launahækkunin
ofan á viðskiptakjararýrnunina. Það leiðir til viðskiptahalla,
gengislækkunar, sem aftur veldur verðhækkun og launahækkun
á ný. Visitölukerfið útilokar sumar hagstjórnaraðgerðir. Mikil-
vægustu skattstofnar rikisins. óbeinir skattaf, og útgjaldaliðir
eins og niðurgreiðslur vöruverðSj hafa bein áhrif á visitöluna og
þar með á laun. Þar með ræður visitölukerfið neysluvenjum
þjóðarinnar. Visitölukerfið samrýmist ekki niðurtalningu verð-
lags. Það útilokar kjarasáttmála verkalýðshreyfingar og rikis-
valds um samræmdar aðgerðir gegn verðbólgu. Það er meiri-
háttar bölvaldur i allri hagstjórn.
Ein er sú þjóð Evrópu, sem hefur gert visitölukerfi af hvaða
tagi sem er, útlægt með lögum. Það eru V-Þjóðverjar. Þjóð-
verjar semja árlega um kaup og kjör og miða við vöxt þjóðar-
framleiöslu og framleiðni. Þeir gefa ekki út ávisanir á aukna
verðbólgu. Lifskjör þeirra fara ört batnandi. Þeir hafa náö bezt-
um árangri i hagstjórn allra Evrópuþjóða eftir strið. 1 50—70%
verðbólgu er ekkert pólitiskt samkomulag að fá um afnám visi-
tölukerfis. Ekki einu sinni um lágmarksbreytingar á þvi, þ.e. aö
taka skatta og niðurgreiðslur út úr visitölukerfinu og miða
fremur við þjóðarhag og viðskiptakjör en framfeislukostnað.
Meðan það ástand varir, verður ekkert lát á óðaverðbólgunni á
tslandi.
— JBH
Fiskiskipastóll
Reglur hafa verið
brotnar.
„Allar reglur sem hafa verið
settar undir þvi yfirskyni að þær
ættu að draga úr stækkun skipa-
stólsins hafa verið brotnar, eins
og dæmin sanna”, sagði
Kjartan Jóhannsson, og hann
hélt áfram oj» sagði, „Ýmsir
hafa orðið til þess að undrast
það, aö það skuli sifellt vera
ásókn i ný fiskiskip, þótt afkoma
sé léleg og erfitt að sjá rekstrar-
grundvöll fyrir ýmis þau skip
sem i flotann bætast. En skýr-
ingin er vafalaust sú, að út-
gerðaraðilar byggja það á
reynslunni, að stjórnvöld muni
hlaupa undir bagga þegar i
harðbakka slær”.
Kjartan sagði i framhaldi af
þessu, að það væri skiljanlegt,
að einstakir útgerðarmenn
vildu auka aflahlut sinn, án þess
að taka mark á þvi að þeim mun
meira sem hver einstakur tekur
upp úr sjó þvi minna verða ein-
hverjir aðrir að taka.
1 heild væri þetta óhagkvæmt,
en til skamms tima kannski
hagkvæmt fyrir einstaklinga.
Spurningin væri hvort beita ætti
rikisvaldinu til að tryggja hags-
muni heildarinnar, (eða nota
rikisvaldið til aö tryggja lang-
timahagsmuni), ellegar hvort
skammtimahagsmunir eða
fyrirgreiðsla rikisvalds við ein-
staklinga ætti að ráða ferðinni.
Alþýðuflokkurinn vildi tryggja
langtimahagsmuni sjómanna,
útgerðarmanna og reyndar
þjóðarinnar allrar. Rikisstjórn-
in væri hins vegar ekki á þeim
buxunum, a.m.k. hefði henni
ekki tekist að koma þeirri stefnu
i framkvæmd.
Kjartan sagði, að menn yrðu
að hafa það að leiðarljósi, að
fiskiskipin væru vel búin og
allur aöbúnaður um borð væri
sem bestur. Þrátt fyrir ein-
hverja erfiðleika viö takmörkun
flotans sagði Kjartan, að „nær-
tækasta og jafnframt átaka-
minnsta leiðin er að setja sér, að
viðbætur og endurnýjun fari
ekki fram úr tilteknu hlutfalli af
úrfalli úr flotanum”. Kjartan
sagði, að með frumvarpinu væri
þessi stefna mörkuð.
Frumvarpið væri flutt til að
vilji löggjafarvaldsins kæmi
fram í þessu máli, sérstaklega
með hliðsjón af þvi hve hörmu-
lega til hefði tekist hjá núver-
andi rikisstjórn að hafa stjórn á
þessum málum. „Samkvæmt
frumvarpinu er gert ráð fyrir að
almenna reglan verði sú, að
endurnýjun skipastólsins megi
ekki fara fram úr 50% árlega
miöað við meöaltal úrfalls
næstu tveggja ára á undan,
mældu i brúttórúmlestum. Meö
tilliti til þróunarinnar hin sið-
ustu misseri er gert ráð fyrir, að
á árunum 1981—1982 verði al-
gert hlé á innflutningi fiski-
skipa, og innlendar smiðar
verði takmarkaöar. í frum-
varpinu eru hins vegar ekki
kveðið á um i hvers konar skip-
um sd endumýjun sem frum-
varpið heimilareigi sérstað. Ég
taldi það ekki eölilegt að það
væri i frumvarps forminu
heldur væri hitt i sjálfu sér eöli-
legra að rikisstjórnir, lánasjóðir
og aðilar í sjávarútvegi marki
stefnuna hvaö þetta atriði
varðar”, sagði Kjartan Jó-
hannsson i ræðu sinni.
Steingrimur skipar
nefnd.
Steingrimur Hermannsson
sjávarútvegsráðherra tók til
máls eftir aö Kjartan Jóhanns-
son hafði lokið máli sinu. Stein-
grími fannst það undarlegt eða
furðulegt, að þessi mál kæmu
upp nUna. Hann hefði nefnilega
skipað nefnd i málið i fyrra-
sumar, sem einmitt hefði átt að
vinna tillögur á þessu sviði.
Nefndin hefði haldið marga
fundi, en ekki heföi náðst sam-
staða í henni.
Efnislega svaraði Stein-
grimur Hermannsson ekki
neinu af þvi sem Kjartan Jó-
hannsson hafði að segja um
framkvæmd takmörkunar fiski-
skipaflotans frá hendi núver-
andi rikisstjórnar. Hann benti á
ýmislegt sem gæti orðið erfitt
varðandi takmörkun fiskiskipa-
stólsins og talaði um að frum-
varp Kjartans Jóhannsson og
félaga einkenndist af „reglu-
striku ákvæðum”.
Steingrimur rakti siðan með
dæmiimhverja skoðun hann hefði
á þessu máli. í lok ræðu sinnar
sagði hann þetta:
„Menn tala ákaflega mikið
um það að þorskveiðiflotinn sé
alltof stór. Við einn mikinn afla-
mann i Vestmannaeyjum ræddi
ég fyrir nokkrum dögum, sem
er bæði að hans og annarra
dómi með mjög góða áhöfn.
Hann mótmælti þessu mikið og
sagði, að menn væru að tala um
aö auka okkar afla og tekjur
með þvi að minnka flotann.
Hann sagði: Jafnvel með minni
góðu áhöfn treysti ég mér ekki
til að leggja á mannskapinn
meiri afla, ef vel á að fara með
hann og þar eru að sjálfsögðu
gerðar miklumeiri kröfuri dag,
miklu meiri kröfur. Dæmið er
nefnilega ekki svona einfalt eins
og sumum reiknimeisturum
hættir til að setja það upp, að
hver togari getur aflað 30 tonn á
dag og það eru 270 vinnudagar i
árinu eða m.ö.o., hann getur
aflað 8100 lesta. Þetta er
öfgafull uppsetning kannske, en
þannig i raun og veru nálgast
útkoma reiknimeistaranna á
stærð bátaflotans. Það er að
sjálfsögöu ekkert tillit tekið til
þess, þeirra áfalla sem ein-
stakar byggðir yrðu fyrir með
slikum niðurskuröi, jafnvel 30%
niðurskuröi bátaflotans, þannig
að min niðurstaða er nú sú eins
og ég sagöi áðan, að það ber að
leggja á það áherslu að halda
honum innan þessara marka,
sem hann er nú, en leggja
áherslu á endurnýjun bátaflot-
ans, þaö sé okkur nauðsynlegt,
bæði einstökum byggðarlögum
og til þess að tryggja að við
sækjum aflann með bestu fáan-
legum tækjum”.
Misskilningur Stein-
grims.
Kjartan Jóhannsson tók siðar
til máls i umræðunum og
svaraði sjavarútvegsráðherra,
Steingrimi Hermannssyni.
Kjartan hdf mál sitt með þvi að
segja, aö ræða ráðherrans hlyti
að byggjast á misskilningi.
Hann ræddi stuttlega um nefnd
þá sem Steingrimur hafi sagt að
skipuð hefði verið til að gera út-
tekt á málinu. Siðan sagði
Kjartan Jóhannsson:
„Þaö jaðrar við að hæstvirtur
sjávarútvegsráðherra væri aö
þjófkenna mig héðan úr ræðu-
stól, geröi það kannske ekki
beinlínis, en þaö jaðraði við það.
Ég veit náttUrlega ekki um
hvaða hugmyndir aðrir hafa
verið með I þessum efnum eða
hvenær þær hafa komið fram,
en drög að þessu lagafrum-
varpi, ég get upplýst það hér,
voru samin I byrjun desember
af mér, og Agústi Einarssyni,
varaþingmanni Magnúsar H.
Magnússonar, sem sat þá á
1
þingi, þannig að hvort sem aðrir
hafa verið með þessar hug-
myndir eða ekki þá höfðu þær
þróast hjá okkur á þeim tima.
Um bann við innflutningi sem
mér skildist að hefði verið önnur
hugmynd nefndarinnar og tak-
mörkun á innlendum skipa-
smiöum, þá held ég að það sé nú
óhættaðsegja, að varla hefði ég
þurft að fara i smiðju til neinnar
nefndar um það., Ég veit ekki
betur en ég hafi sjálfur sett
reglugerð um það meðan ég var
sjávardtvegsráðherra og beitt
mér fyrir þvi að þannig væri
framkvæmd hlutanna, þannig
að þó að sd hugmynd komi aftur
upp i einhverri nefnd, þá getur
það nU varla talist neitt sérlega
frumlegt af nefndarinnar hálfu
þó að sjálfsagt sé allt gott um
hana að segja. En ég held að við
eigum ekki að drepa þessari
umræður um á dreif, heldur
halda okkur við meginefnið,
meginkjartnann i þessu máli.
Sá meginkjarni birtist m.a. i
þeirri ræðu, sem Guðmundur
Karlsson hélt hér áðan, þegar
hann sagði, að við hlytum að
stefna að þvi að reka Utgerðina
með hagnaði. Ef við erum sifellt
að stækka skipastólinn, þá mun
okkur veitast það sifellt erfið-
ara. Tilkostnaðurinn vex, en
tekjurnar ekki, og það er inn i
þann vitahring, sem við erum
komnir. Og það er úr þeim vita-
hring, sem við þurfum að kom-
ast. Það frumvarp til laga, sem
hér er flutt snýst eingöngu um
þetta atriði.
Heildarstefnu i at-
vinnumálum verður að
ræða á Alþingi.
Siðan sagði Kjartan Jóhanns-
son orðrétt:
„Ég skal ekki fjölyrða öllu
frekar um þetta, en ég held að
það sé alger misskilningur hjá
hæstvirtum ráðherra i fyrsta
lagi að ætlast, til þess að úthlut-
unarreglur séu settar I lög. Mér
finnst, að það hafi verið eðlileg
afstaða hjá okkur að það ætti að
mótast af bærum aðilum á
hverjum tima. En ég tel, að það
sé lika alger misskilningur hjá
ráðherra, að Alþing eigi ekki aö
setja lög um það efni, sem hér
um ræðir. Ég tel, að reynslan
hafi sannað okkur að það beri
nauðsyn til þess að setja lög af
þessu tagi, og ég held að Alþingi
hafi gert alltof litið af þvi að
marka heildarramma, heildar-
stefnu i vissum þáttum atvinnu-
málanna með þeim hætti, sem
reynt er að gera hér með þessu
lagafrumvarpi, og öðrum, sem
hafa verið flutt.
Ég ætla að vona það að þetta
mál fái góða umfjöllun I nefnd
og farsælan framgang, þvi að ég
er sannfærður um að þetta er
eitt af meiri háttar málum, sem
við höfum til að takast á við og
við megum ekki drepa umræður
á dreif með þvi að vera að tala
um smáatriðin og alls konar
útúrdúra eins og tilhneiging er
til, en horfa framhjá megin-
atriðinu. Og það er megin-
atriðið, einungis meginatriðiö,
sem verið er að setja hér fram
frumvarp til laga um. Ef við
höldum áfram að drepa umræð-
unni á dreif, hugsa um loðnu-
flotann, hugsa um hvað eru
margir gamlir bátar og hvort
eigifrekar að fara togari af stað
A heldur en B, þá komumst við
aldrei til þess verks sem er
mikilvægast og það er það að
marka sér stefnuna um það,
hvernigviðeigum að sjá til þess
að fá hér hæfilega stóran fiski-
skipástól”.
Úreldingarstyrkir 1
Óhætt mun aö fullyröa að
reynslan af þeim aðgerðum
hafi verið allgóð.
Hinsvegar virðist einsýnt,
að auka beri möguleikana til
þess að taka skip úr rekstri
með þessum hætti. Fyrir þvi
er þetta frumvarp flutt.
t frumvarpinu er gert ráð
fyrir aö auka hlut úreldingar-
styrkja i útflutningsgjaldi og
tiltekinn hundraðshluti af
rikisframlagi til Fiskveiöa-
sjóðs fari sömuleiöis til þessa
verkefnis. Eins og nú háttar til
mun þaö styrkja afkomu út-
gerðarinnar i landinu að verja
auknu fé til úreldingar frekar
en til innkaupa á fiskiskipum.
Meginatriöiö er þó engu siður
að skapa með þessum hætti
svigrúm til endurnýjunar án
þess að fiskiskipastóllinn
stækki.
Með samþykkt þessa frum-
varps mundu fjárráð til úreld-
ingar rúmlega tvöfaldast.
Tekjur af þessum þáttum,
sem ráðstafað er til úreld-
ingarstyrkja, færu þannig úr
ca. 780 milljónum g.kr. i um
1650 millj. grk.”