Alþýðublaðið - 24.09.1981, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 24. september 1981
Finnbogi Rútur Valdimarsson 75 ára:_
AFMÆUSKVEÐJA TIL FYRRVERANDI
RITSTJÚRA ALÞÝÐUBLAÐSINS
„Þess dags mun lengi verða
minnst i sögu islenskrar blaöa-
mennsku.þegar Finnbogi Rútur
Valdimarsson tök við ritstjórn
Alþýðublaðsins. Þá hefst nýtt
timabil i islenskum blaðaheimi:
Nútiminn heldur innreið sína”.
Þannig kemst Kjartan Ottós-
son að orði i grein sem hann
skrifar i afmælisblað Alþýðu-
blaðsins, þegar það átti sextfu
ára afmæli þann 29. október árið
1979. Þessi grein Kjartans um
ritstjóratið Finnboga Rúts á Al-
þýðublaðinu 1933—1940 bar
fyrirsögnina: Finnbogi Rútur
innleiðir nútimann i islenska
blaðamennsku.
1 dag er þessi brautryðjandi
nútima blaðamennsku á íslandi
sjötfu og fimm ára. Alþýðu-
blaðið vill minnast afmælisins
nokkrum orðum um leið og það
sendir sinum gamla ritstjdra
heillaóskir i tilefni af afmæUnu.
Finnbogi Rútur hefur komið
viða við sögu i Islensku þjóðlifi á
sl. fimm áratugum. Hann var
ritstjóri Alþýðublaðsins á tfma-
bilinu frá 1933 til 1939. Eftir að
hann lét af ritstjórn Alþýðu-
blaösins gerðist hann um áceið
framkvæmdastjóri Menningar-
og fræðslusambands alþýðu. A
striðsárunum hóf hann búskap
að Marbakka i Kópavogi.
Frumbýlingsár þess nýja
sveitarfélags voru timabil mik-
illa átaka. Finnbogi Rútur varð
fyrsti oddviti Kópavogshrepps
frá stofnun hans 1948—1955 og
bæjarstjóri i Kópavogi
1955—1957, en bæjarfulltrúi til
1962. Hann átti sæti á alþingi i
fjórtán ár. Hann bauð sig fyrst
fram til þings árið 1949 i Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, sem
óháður frambjóðandi en i sam-
vinnu við þingflokk Sósialista-
flokksins. Eftir stofnun Alþýðu-
bandalagsins 1956 var hann i
þingflokki þess til ársins 1%3,
seinasta kjörtimabilið sem
þingmaður Reykjanesskjör-
dæmis. Arið 1957 var hann skip-
aður bankastjóri við Otvegs-
banka Islands. Þvistarfigegndi
hann þar til fyrir nokkrum ár-
um. Finnbogi er kvæntur Huldu
Jakobsdóttur, sem fyrst kvenna
á lslandi var kjörin i embætti
bæjarstjóra. Hún var bæjar-
stjóri i Kópavogi á árunum 1957
til 1962. Finnbogi Rútur og
Hulda voru i sameiningu braut-
ryðjendur hins unga og þrótt-
mikla kaupstaðar i Kópavogi
enda voru þau kjörin fyrstu
heiðursborgarar Kópavogs-
kaupstaðar.
Þessi æviatriði segja þó etv.
minnst um stjórnmálaferil Finn-
boga Rúts Valdimarssonar og
pólitisk áhrif hans. Pólitisk
áhrif hans á samtimamenn og
rás atburða hafa jafnan verið
miklum mun meiri en ráða
mátti af embættum sem hann
gegndi, eða vegtyllum sem hann
bar. Finnbogi Rútur hefur
aldrei verið neinn „Tribunus
pupulus”. Stundum hefur verið
haft á orði, að hann væri hinn
mikli huldumaður i islenskri
pólitik. Sú saga er öll óskráð,
sagnfræðingum framtiðarinnar
væntanlega til mikillar hrell-
ingar.
Þannig fer það ekki milli
mála, að hinn ungi ritstjóri Al-
þýðublaðsins kom mjög við sögu
hins mikla kosningasigurs Al-
þýðuflokksins árið 1934, þegar
fldckurinn fékk allt i einu tiu
þingmenn kjörna á þing. Með
þeim orðum er ekki einungis átt
við, að stóraukin útbreiösla Al-
þýðublaðsins á fyrsta árinu i rit-
stjórnartið hans átti beinlinis
sinn þátt i fylgisaukningu
flokksins. Þá skipti það ekki
siður máli, aöfyrir þessar kosn-
ingar lagði Alþýðuflokkurinn
fram óvenjulega vandaða kosn-
ingastefnuskrá: Fjögurra-ára
áætlun um viðnám gegn heims-
kreppunni og uppbyggingu
nýrra atvinnuvega á Islandi.
Hugmyndimar i þessari stefnu-
skrá voru ekki að litlum hluta
frá hinum unga ritstjora
komnar. Framsetning þeirra, i
sérstökum bæklingi, sem dreift
var viðs vegar um landið, vakti
ekki siður athygli. Handbragð
hins snjalla áróðursmanns er
auðfundiö á þeirri útgáfu.
EN þrátt fyrir þaö, að hlutur
hins unga ritst jóra væri ósmár i
þessum kosningasigri Alþýðu-
flokksins, settist hann sjálfur
ekki inn á Alþingi fyrr en
hálfum öðrum áratug síðar.
Alla tið hefur fariö nokkuð
tvennum sögum af hinni sögu-
legu stjórnarmyndun, sem
fylgdi i kjölfar kosninganna
þrjátiu og fjögur. Sú stjórnar-
myndun skipti sköpum á stjórn-
málaferli Jónasar frá Hriflu,
þess manns, sem fram að þvi
hafðiborið ægishjálm yfirflesta
samtimamenn i pólitik. Við
þessa stjórnarmyndun var hon-
um hafnað sem forsætis-
ráðherra, af eigin flokki.
Hermann Jónasson, stranda-
goöi.varð þá forsætisráðherra i
fyrsta sinn, aðeins 34 ára að
aldri. Þetta var „rikisst jórn
hinna vinnandi stétta” — sam-
stjórn Framsóknarflokks og
Alþý ðuflokks. Haraldur
Guðmundsson, einn af fram-
herjum Isafjarðarkrata, varð
ráðherra Alþýðuflokksins i
stjórninni og fór með atvinnu-
mál. A þessum árum var sett á
laggirnar svonefnd „skipulags-
nefnd atvinnumála”. Þessi
nefnd gekk jafnan undir nafninu
„Rauðka”. Finnbogi Rútur átti
um skeið sæti i þessari nef nd og
beitti blaði sinu staðfastlega til
stuðnings tillögum nefndar-
innar um uppbyggingu
hraðfystiiðnaðar á Islandi. A
þessum árum tókust náin
persónuleg tengsl milli Finn-
boga Rúts og Hermanns
Jónassonar. Hermann var þá
sem fyrr segir þrjátiu og fjög-
urra ára að aldri og þá forsætis-
ráðherra i fyrsta sinn. Finnbogi
Rútur var þá tuttugu og átta ára
gamalf.
Einnig er vitað, aö Finn-
bogi Rútur kom mjög við
sögu I hinum svokölluðu Héðnis-
málum 1937—38, þegar Alþýðu-
ílokkurinn klofnaöi i annað sinn.
Skömmu eftir kosningar 15. júli
1937 fékk Héðinn, án undan-
gengins samráös við forystu
flokksins, samþykkta i verka-
mannaf élaginu Dagsbrún, sem
hann varformaður fyrir, tillögu
um tafarlausa sameiningu
Kommúnistaflokksins og
Alþýðusambandsins (Þ.e.
Alþýðuflokksins). Enda þótt
ýmsir helstu forystumenn
Alþýðuflokksins teldu að þarna
væri veriö að fara inn á hættu-
lega braut, var kosin þriggja
manna samninganefnd til að
ræða þetta mál við Kommún-
istaflokkinn. 1 nefndinni áttu
sæti þeir Ingimar Jónsson
(skólastjóri), Kjartan Ólafsson i
Hafnarfiröi (faðir Magnúsar
Kjartanssonar) og Vilmundur
Jónsson. Envegna forfalla hins
siðastnefnda var Finnbogi Rút-
ur kosinn í hans staö.
Boðað var til aukaþings
Alþýðuflokksins haustið 1938.
Þar var samþykkt einróma
tilboö til Kommúnistaflokksins
um sameiningu flokkanna, sem
tryggði lýðræðisjafnaðarmönn-
um áhrif hinnar æðstu forystu
hins sameinaða flokks Ihlutfalli
við fylgi þeirra. Samþykkt var á
flokksþinginu, að ekki mætti
vikja frá þessu tilboði.
Kommúnistum var settur frest-
ur til 1. des. 37 til að svara.Eftir
1. des., þegar ljóst var að
kommúnistar mundu ekki
ganga að tilboðinu, hélt Héðinn
áfram samningamakki við
kommúnista i trássi við meiri-
hluta flokksforystu. Þessum
átökum lauk sem kunnugt er á
þann veg, að Héðni Valdimars-
syni var vikið úr flokknum.
Sam ninganefnd Alþýðu-
flokksins gaf á sinum tima út
skýrslu um þessar samein-
ingartilraunir. 1 þessum bækl-
ingi er birt sú grundvallar-
stefnuskrá, sem samninganefnd
Alþýðuflokksins lagði fyrir
kommúnista tilsamþykktar eða
synjunar. Þetta plagg er eitt af
grundvallar „dókumentum”
lýðræðisjafnaðarstefnu á
tslandi. An þess að hafa neitt
fyrir mér i þvi, fer ég illa villur
vegar, ef ég þykist ekki kenna
höfundareinkenni ritstjóra
Alþýðublaðsins á þeim texta.
En frá þessum árum ber þó
hæst þá byltingu, sem Finnbogi
Rútur gerði i islenskri
blaðamennsku. Hann ruddi
auglýsingum af forsiðu, skipaði
innlendum og erlendum fréttum
i öndvegi, tryggöi Alþýðu-
blaðinu erlenda fréttaritara i
helstu heimsborgum, byrjaði
fyrstur að nota stórar fyrir-
sagnir og innleiddi nýjar hug-
myndir um útlitog efnisskipan.
Um þessa blaöamennskubylt-
ingu segir Kjartan Ottósson I
fyrrnefndri yfirlitsgrein:
„Þegar Finnbogi Rútur kom
aö Alþýðublaðinu, var út-
breiðsla þess litil, liklega tals-
vert undir tveim þúsundum og
e.t.v. ekki nema i kringum eitt
þúsund eintök. En áður en langt
um leið var fariö að prenta
blaðið i þúsunda upplagi, og
þegar salan var mest á götunni,
munu hafa selst upp undir tiu
þúsund eintök eða jafnvel allt að
tólf þúsundum eintaka”.
Ennfremur segir Kjartan i
grein sinni: „Yfirburðaaðstaöa
Morgunblaðsins á dagblaða-
markaðnum hefur varla komist
i meiri hættu en þegar upp-
gangur Alþýðúblaösins var sem
mestur undir ritstjórn Finnboga
Rúts”.
Eftir að Finnbogi Rútur
sleppti hendinni af ritstjórn Al-
þýðublaðsins varð nokkurt hlé á
afskiptum hans af opinberum
málum. En frá og með striðsár-
unum er nafn hans fyrst og
fremst tengt tveimur stór-
málum.
Hið fyrra er uppbygging
Kópavogskaupstaöar, sem þau
hjónin voru i forsvari fyrir, allt
frá þvi að þar var fyrst stofnað
sérstakt sveitarfélag. 1 augum
þeirra sem þá sögu þekkja
gjörla leikur enn ljómi um nafn
þeirra hjóna. Um skeið mátti
heita að a.m.k. þrir stjórnmála-
flokkar á Islandi, með rikis-
stjórn landsins i fararbroddi,
legðust á eitt um að hnekkja
veldi Finnboga i Kópavogi. I
þeirri aðför var öllum ráðum
beitt, en allt kom fyrir ekki. Ef
ég man rétt, þurfti Finnbogi
Rútur aö heyja kosningabaráttu
og berjast fyrir lifi sinu amk
þrisvar sinnum á tæplega
tveimur árum. En frumbýling-
arnir I Kópavogi stóðu þétt að
baki foringja sínum,svo að hann
hafði jafnan sigur.
Hitt stórmálið, sem þessi aö-
sópsmikli sveitastjórnarfor-
kólfur lét mjög til sin taka,var á
alltöröum vettvangi: Spurning-
in um utanrikisstefnu hins unga
lýöveldis eftir lýðveldisstofnun.
Ég hef engan mann hitt, fyrr né
siðar, sem var jafn vel heima I
alþjóðastjórnmálum og Finn-
boga Rút. Þau fræði nam hann á
yngri árum við ýmsa helstu há-
skóla Evrópu i Paris, Berlin,
Genf og Róm. Hann var and-
vigur inngöngu tslands i At-
lantshafsbandalagið og mikill
baráttumaður gegn erlendri
hersetu. Sá málstaöur, aö Is-
land skuli halda sig utan hern-
aðarbandalaga, hefur ekki i
annan tima verið sóttur og var-
inn af meiri þekkingu og viti.
Eins og gefur að skilja um
jafn skarpgáfaðan og upplýstan
mann, hefur Finnbogi Rútur
aldrei verið kommúnisti. Þvert
á móti er hann einhver gagn-
menntaöasti sósialdemókrati
sinnar kynslóðar á Islandi. En
hann hafði enga vanmetakennd
frammi fyrir kommúnistum,
enda hafa þeir aldrei riðið feit-
um hesti frá viðskiptum við
hann. Þegar leiðir hans og
þeirra lágu saman i utanrikis-
málum, gerði hann við þá
bandalag. Fyrir kosningarnar
1949 bauð hann sig fram sem
óháðan;en i samstarfi við þing-
flokk sósialistaflokksins. Eftir
það kom hann mjög við sögu við
stofnun Alþýðubandalagsins
1956 og viö myndun svokall-
aðrar vinstri stjórnar, sem sat
við völd 1956—58.
Stærsta mál þeirrar rikis-
stjórnar var útfærsla landhelg-
innar úr fjórum sjómilum i tólf,
i september 1958. Það kom i hlut
Lúðviks Jósepssonar, sem sjá-
varútvegsráðherra, að gefa út
reglugerðina um útfærsluna i
tólf mllur. Hitt vita færri,hversu
gifurleg áhrif Finnbogi Rútur
haföi á undirbúning og með-
höndlun þess máls, i krafti yfir-
burðaþekkingar sinnar á
þjóðarrétti og alþjóðamálum.
Fyrir alþingiskosningarnar
1963 ákvað Finnbogi Rútur að
hætta þingmennsku og bauð sig
þvi ekki fram. Eftir þaö varð
bankastjórn Útvegsbankans
hans daglegi starfsvettvangur.
Samt kom hann enn mjög
við sögu i pólitfkinni, þótt að
mestu væri að tjaldabaki. Það
er ekkert launungarmál, að þeir
sem beittu sér fyrir uppgjöri
við gömlu kommahirðina innan
Alþýðubandalagsins á árunum
1964—67, leituðu mjög I smiðju
til Finnboga Rúts. Einkum og
sér i lagi varð samstarf þeirra
Björns Jónssonar, forseta Al-
þýðusambands lslands,og Finn-
boga mjög náið.
Nú seinni árin hefur Finnbogi
Rútur setið á friðarstóli. Póli-
tikusum vinstri hreyfingar á Is-
landi er ekki lengur tiðförult á
fund Marbakkabóndans, til að
sækja þar ráð og hugsa um leiki
fram i timann. En enn sem fyrr
munu pólitisk áhrif þessa marg-
brotna persónuleika halda
áfram aö verða mönnum ráð-
gáta. Sagnfræðingar framtiðar-
innar eiga mikiö verk óunniö,
áöur en þær gátur veröa að fullu
ráðnar.
Alþýðublaðið áréttar enn
heillaóskir sinar, i tilefni af af-
mælinu,til þess manns sem inn-
leiddi nútimann I islenskri
blaðamennsku á siðum Alþýðu-
blaðsins foröum daga. — jbh
ALÞYÐUBLAÐIÐ
OADBLAB CMV VJKfcííLÁB
; tjmmmýw*
ALÞÝBUBLAÐID ER 14 ÁRA í DAO
Forsiða Alþýðublaðsins 29. október 1933, en það
var fyrsta tölubiaðið,' sem Finnbogi Rútur rit-
stýrði. Þar með hóf nútiminn innreið sina I is-
lenska blaðamennsku.
Forsiða Alþýðublaðsins 20. október 1934.
Útbreiðsla Alþýðublaðsins á þessum árum náði
allt að 10 - 12 þús. eintökum daglega. Alþýðu-
blaðið var siðdegisblað, það kom út 7 daga vik-
unnar — lika á sunnudögum,og bauö upp á 8
siðna helgarblað að auki. Veldi Morgunblaðsins i
islenska blaðaheiminum hefur aldrei, hvorki
fyrr né siðar, veriö jafn hætt komið.