Vísir - 28.02.1970, Page 7

V1SIR . Laugardagur 38. febrúar 1970.
cTVÍenningarmál
Pabbi, þú
ert platari
— jpabbi, lestu fyrir mig bióin.
Sonur minn, sex ára, er
búinn aö ná í Moggann, klukk-
an er hálfátta að morgni.
— Heyrðu, það er ekkert var-
ið í þessar bíómyndir, við þurf-
um —
— Það er víst varið í þær.
Hvað heitir þessi?
— Þessi. Hún heitir Hættuleg
sendiför.
— Er það fín mynd?
— Það skil ég ekki í. Ég
hugsa hún sé nauðaómerkileg.
— Hvemig veiztu það? Hef-
uröu séð hana?
— Nei, eii ég hef séð margar
svona myndir. Nú skuhim við
drekka —
— Pabbi, Siggi sá Zorró i
gær. Er hún líka í dag?
— Zorró. Jú, hún er víst
héma.
— Pabbi, Siggi segir að það
sé agalega fín mynd. Viltu fara
með mér að sjá hana, — kannski
bara einhvem tíma?
— Nei, heyrðu, hún er ekkert
sérstaklega spennandi, og svo
er Siggi eldri en þú.
— Já, en þaö voru margir
strákar eins og ég.
— Það er sama. Svona mynd-
ir eru ekki fyrir litla stráka.
>ú hefur meira gaman af að
sjá þær, þegar þú ert orðinn
stærri.
— Nd, mig langar aö sjá þær
nráa, og þú segir þetta alltaf.
— Svona, nú borðum við, við
getum talað betur um þetta
seinna.
— Pabbi, þú ert platari.
Við þetta orð, platari, er mér
verst af öllum. Það veit sonur
minn. Hann notar það sparlega,
spilar því út eins og trompi. Og
með því hittir hann yfirleit.t i
mark.
alast upp í þéttbýlí nú á
dögum er svo flókin þróun
og reynir svo á þolrifin í bæði
þeim, sem upp elur og upp elst,
að oft og tíðum bíöur hvorugur
aðilinn þess bætur síðan. Ráð-
villt stendur barnið og reynir
að gera sér grein fyrir þeim
reglum, sem samfélag hinna full
orðnu setur því: Þú mátt sjá
— þú mátt ekki sjá, þú átt að
hlusta — þú mátt ekki hlusta,
þú átt aö fara — þú mátt ekki
fara. Engin undur, þótt börn
og unglingar kunni aö líta á sig
sem annars flokks þjóðfélags-
þegna. AÖferð þjóðfélagsins við
að gera þau fullorðin ýtir undii
þá skoðun þeirra.
Nú mætti ætla, aö ofanritað
væri inngangur að varnarritgerö
um ýmsar byltingarkenndar at-
hafnir ungs fóiks bæði hér og
annars staðar upp á síðkastið.
Svo er þó ekki. Án þess að
mér komi til hugar að vanmeta
þann áhuga og ærukennd, sem
birtist i ýmsum félagslegum
betrumbótatiltektum þess, er
það mín skoöun að þjóðfélagið
hefði getað búið það undir bar-
áttu, sem hefði orðið ólíkt upp-
byggilegri fyrir báða aðila. En
sú barátta hefði útheimt að hóp-
arnir tveir, þeir sem mega ann-
ars vegar og þeir sem mega ef
þeir fá leyfi hins vegar, hefðu
vanið sig á að tala saman frá
því fyrsta og þjálfaö þau tæki
og þá tækni, sem gerir slíkt
samtal mögulegt, gagnlegt og
jákvætt.
EFTIR
HINRIK
BJARNASON
. Cú alvarlega staðreynd er al-
kunn aö í íslenzkum skyldu-
námsskólum fer aðeins fram
reglubundin kennsla í helmingi
móðurmálsins. íslenzkt talmál
ær ekki kennt i íslenzkum skói-
um. Skólinn setur sér það mark
að gera nemendursínalæsaeftir
atvikum, hvort þeir eru talandi,
það er önnur saga. Á meðan
samvera barna og fullorðinna
var meiri og með öðrum hætti
en nú, og þegar málið var næst-
um eina tjáningartækið, gat
þetta blessazt. Nú er algengt aö
orðaskipti barns viö fullorðna
séu í raun réttri sáralítil, og þar
að auki eru önnur tjáningarform
í harðri keppni við málið: mynd-
mál kvikmyndahúss og sjón-
varps dvnur á auganu á sama
hátt og tónlist á eyranu. Hvor
tveggja þessara tjáningarhátta
er áhrifamikill. En undirstaða
ítarlegrar tjáningar er málið eink
um hið talaða. Það er ótækt að
láta skeika að sköpuðu um það,
hvort það verður undir eða 'ekki
í samkeppni við önnur tjáning-
arform. Það er aökallandi verk
á íslandi að hefja list hins tal-
aða orðs upp í þann sess, sem
henni ber.
|yú er það svo með orðið list,
eins og sögnina að elska, að
maður verður að taka það sér
í munn með allt að því klínískri
aðgát, annars tekur fólk kipp og
horfir tortryggið á mann. Samt
má oft láta sér skiljast aö ís-
lenzk listneyzla sé tiltölulegt
einsdæmi: sala listaverka, að-
sókn að listsýningum, leikhús-
um, tónleikum og fleira. Nú sér
hver í hendi sér, að neyzlan seg-
ir i þessum tilfellum lítið um
gæði framboðsins. Þegar níutíu
prósent þjóðar til dæmis horfa
á skemmtiþætti sjónvarps er
það engin yfirlýsing um full-
komnun þess dagskrárefnis,
heldur undirstrikun á mikilvægi
þess að það sé vandað. Sama
máli gegnir um leikhús, tón-
leika, — hvaða listgrein sem er.
Það er ekki aðsókn og eftir-
spurn, sem segir til um gæði
listframboðsins, og aðsókn og
eftirspum segja einnig sáralítið
um viðhorf neytendanna og lista
mannanna. Það má ráða af öðru
hversu hátt skrifaður þáttur í
Iífi þeirra listin er. Hváö leggja
til dæmis listelskandi íslending-
ar mikið upp úr því, aö list sé
kynnt afkvæmum þeirra sem
hver annar sjálfsagður liður í
þróun manna til fulls þroska?
Og hvernig ástunda íslenzkir
listamenn það að gera æskuna
að gáfuðum neytendum þeirrar
vöru, sem þeir bjóða? Listgreind
verður aldrei nein alvara án
þeirra íhlutunar.
£ framhaldi af því sem áður
var sagt um um niðurlæg-
ingu talaðs máls hér á landi er
auðvitað fljótlegt að minna á
gífurlegan leikhúsáhuga lands-
manna. Ekki er sá áhugi til kom
inn vegna náinnar snertingar á-
horfenda við þessa listgrein í
skólum þeirra. íslenzkir skólar
hafa ekki tekið upp fræðslu í
„dramatík" eða notað hana sem
lið í skólastarfinu, frekar en
fræðslu um aðrar listgreinir. Að
vísu er hin leikræna aðferð not
uð við kennslu yngri barna þar
sem bezt gegnir, annars ekki.
Þó er engin listgrein, sem nær
kemst þvi að geta hjálpað ungl-
ingi áleiðis til aukins skilnings
á sjálfum sér og samferðafólk-
inu, til þess að ná tökum á tján-
ingarmætti sínum og nota hann,
Kynning og þátttaka í list leiks-
ins felur í sér aðrar sýnilistir:
dans, sö.ng, tónlist, — bókmennt
ir. Alvörufræösla um listir er
ein árangursríkasta tilraun til
alvöruskilnings á þjóðfélaginu
hverju sinni.
Æskulýðsráð í Reykjavík og
á nokkrum öðrum stöðum rekur
aö visu framsagnamámskeið í
samráði viö tiltekna skóla; sú
starfsemi er virðingarverð. En
þegar henni sleppir er það alger-
lega undir áhuga einstakra nem-
enda og kennara komið, hvort
nokkur vottur af orðsins list
er iðkaður í fjölmennustu skól-
um Iandsins, að ekki sé nú
talað um skipulegt starf allt
skólaárið. I stað þess aö
fá leikhúsfólk i heimsókn í sköl-
ana að minnsta kosti á höfuð-
borgarsvæöinu, kvnna þar og
taka þátt í umræðum um tiltek-
ið sviðsverk, eðli þess og vinnu-
brögð túlkendanna og láta svo
nemendur hafa frímiða á sýn-
ingarnar, er þessari tegund leik-
húsgesta safnað saman á svo-
nefndar boðssýningar, skólasýn-
ingar. Þær sýningar eru þó langt
frá því að vera boð, þar að auki
ræður almenn aðsókn miklu um,
hvenær eða hvort um slíka sýn-
ingu verður aö ræða. Það kann
vel að vera að þaö sé jákvæð
leikhússreynsla þegar nokkur
hundruð nemenda úr einum eða
fleiri skólum fara óundirbúnir
að sjá tiltekið sviðsverk, og einu
kröfur sem til þeirra eru gerð-
ar þær, að þeir verði ekki skól-
anum fil skammar með hegöun
sinni. Hitt væri þó vænlegra til
þess aö mennta næstu kynslóð
leikhússgesta að a) kynna fyrir
þeim hvert verk í skólum, b)
láta þá síðan sjálfráða um hvað
þeir sjá og hvenær, en c) af-
henda þeim miða ókeypis viö
framvísun nafnskírteinis.
Þaö er sérlega viökunnanlegt
að sjá eðlilega blöndu af ungum
og gömlum saman í leikhúsi,
þessi eilífa sortéringarhugsjón
er hættuleg, og þeir sem ráöa
hvaöa sviðsverk unglingar skulu
sjá og hver ekki eru ekki endi-
lega hæfari að stjórna ,því vali
en unglingarnir sjálfir.
„ Z|7skan er sá auöur, sein við
■^ávöxtum fyrir framtíðina."
— en meðferð fjölmargra á þess
um auði flokkast undir þaö, sem
kallast explótering á útlenzku,
arðrán.
í skjóli þess aö börn og ungl-
ingar eru forsvarslítill minni-
hluti á opinberum vettvangi við-
gangast furðulegustu fyrirbæri,
sem sanna litilsvirðingu okkar á
þessum annars flokks þegnum.
Þegar eitthvað er gert fyrir börn
gildir t. d. um það allt annað
gæðamat en fyrir fullorðna.
Skemmtikröftum er ef til vifl
ekki lengur greitt miklu lakar
fyrir að skemmta börnum, en “
kröfumar til efnis og flutnings
eru stórum minni, enda er fljót-
gert að benda á prentuð ummæli
eins og: Atriðið var mjög lé-
legt og ekki boðlegt fullorðnu
fólki. Gagnrýnendur hneigjast
til aö vera mildari í dómum um
verk, sem ætluð eru æskunni,
jafnvel meta verkið á þeim
grundvelli að það sé þakklætis-
vert af höfundum að láta sig
vfirhöfuð hafa það að semja eða
flytja eitthvað fyrir þessa ald-
ursflokka. Verk eru einatt met-
in eingöngu eftir yfirborðsviö-
brögðum barna við þeim. Þó er
ekkert barn mjög gamalt þegar
það veit hið tilætlaða svar viö
spurningunum: Fannst þér ekki
gaman? Er þetta ekki fallegt?
Það er hins vegar sjaldgæft
að rekast á dóma um barnabók,
þar sem færð eru rök með eða
móti gildi hennar. Hin mikla
bókaþjóð gerir ekk; sérlega há-
ar kröfur um málfar, skreyt-
ingu og frágang barnabölca,
enda verða þær að vera ódýrar.
Kröfur til sviðsverka fyrir börn
eru einnig furðu litlar og meö
eindæmum ósundurgreindar,
bæði hvað snertir einstaka
þætti verks og þau áhrif, sem
það hefur í rauninni á áhorfend-
ur. Það er líka fátítt að sjá i
kvikmyndagagnrýni blaðanna
umsagnir um hið einkennilega
skemmtanahald sem þrjúsýning-
ar kvikmyndahúsanna eru. Og
hvergi minnist ég þess að hafa
séð oröaða þá hættu, sem er þvi
samfara að venja börn athugun-
arláust á myndmál fullorðinna
í kvikmynd og sjónvarpi.
Tslendingar eru fullir áhuga á
1 alþjóðlegri og norrænni sam-
vinnu. Af grannþjóöunum má
ýmislegt læra. Þar þykir ábyrgt
gæðamat á listrænu efni, sem
ætlað er börnum og unglingum,
alveg sjálfsagt. Gagnrýni á þá
list er unnin af ekki minni natni
en önnur. Þar sækjast bókaút-
gefendur eftir því að fá viöur-
kenningarklausu frá barna- og
unglingabókanefndum kennara-
samtakanna í bækur sínar. Þar
eru listamenn, bæði þekktir og
óþekktir, alla daga viö að kynna
list sína ungu fólki og hafa áhrif
á hugmyndir þess eða hug-
myndaskort varðandi þjóðfélag
og manneskjur. Þessi starfsemi
er að sjálfsögðu misgóð. En þafl
er þó altént verið að gera eitt-
hvað, bera eitt og annað við.
Ef viö hins vegar látum börn
okkar eyöa æskuárunum leiö-
beiningarlítil £ frumskógum tjör-
unnar, eigum við auövitað skil-
inn titilinn platari, — eða eitt-
hvað verra.